Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Ес ке са лу
- 5. Қа да ға лау
- 6. Көр не кі лік
| 3. Де та ли за ция (конк ре ти за ция) – жал пы жә не жет кі лік сіз
нақ ты тү сі нік тер ді же ке ле ген эпи зод тар ға, фак ті лер ге жік теп, сол ар қы лы олар ды те рең зерт теу ге мүм кін дік бе ре тін сұ рақ тар қою- дан тұ ра тын тә сіл. Заң психологиясы 164 4. Ес ке са лу – жа уап алы ну шы ның қыл мыс тың ал дын да бол- ған же ке ле ген оқи ға лар ды, фак ті лер ді есі не тү сі ру ге кө мек те се- тін тә сіл (ас со циа ция). 5. Қа да ға лау – жа уап алу дың та қы ры бы на ті ке лей қа ты сы жоқ, бі рақ же ке ле ген фак ті лер, оқи ға лар ту ра лы тү сі нік тер дің дұ рыс- ты ғын тек се ру үшін ба қы лау мә лі мет те рін алу ға мүм кін дік бе ре- тін сұ рақ тар қою. 6. Көр не кі лік – жа уап алы ну шы да көр не кі құ рал дар ды, ма- кет тер, сыз ба лар, фо то тү сі рі лім дер ді жә не т.с.с. көр се ту ке зін де пай да бол ған ас со циа тив ті елес тер ді пси хо ло гия лық тал дау ға не- гіз дел ген тә сіл. Ке ле сі ерек ше лік, сот тың тер геу тү рі нің та ну үдерісі, әдет те, (кей бір жағ дай лар ды қос па ған да, мы са лы, бұл мем ле кет тік құ- пияны сақ тау мүд де ле рі не қай шы кел ген жағ дай лар да, сон дай-ақ адам дар өмі рі нің ин тим дік жақ та рын қоз ғайт ын кей бір жағ дай- лар да) ашық жүр гі зі ле тін ді гі. Зерт те ле тін құ бы лыс тар дың бай ла ныс та ры мен заң ды лық та- рын анық тау ға бай ла ныс ты ой лау іс-әре ке ті сот үдерісін де бір сәт те нақ ты фак ті лер ді зерт теу мен жү ре тін ді гі не қа ра мас тан, ол сот тер геуі аяқ тал ған нан ке йін де, бар лық дә лел дер зерт те лі ніп бол ған соң да жал ға суы тиіс. Же ке ле ген фак ті лер ді не ме се жағ- дай лар ды анық тау, олар ды ұғы ну мен ба ға лау, дұ рыс жүйеге кел- ті ру судья ның (сот тың) іс ке бай ла ныс ты соң ғы же ке се ні мін қа- лып тас ты ру ға мүм кін дік бе ре ді. Бұл жер де про ку рор мен қор ғаушы ның сөз де рі айт ар лық тай рөл ат қа ра ды. Сот жа рыс сө зі нің тың да лы мы на қа ты са оты рып, олар өз қо ры тын ды ла рын баян дай ды жә не іс ті қа рауға бай ла ныс- ты бар лық іс-әре кет тің тұ жы ры мын шы ға ра ды. Өз қыз ме тін жү зе ге асы ра оты рып, про ку рор өз сө зін де айып- та лу шы ға та ғыл ған кі нә нің дұ рыс ты ғын не гіз дейді. Егер сот тер- геу ке зін де айып та лу шы ға та ғыл ған кі нә дә лел ден бе се, он да про- ку рор өз сө зін де кі нә ні қол дау дан бас тар та ды. Про ку рор дан ке йін сөз ала тын қор ғаушы сот тер геуі үдерісін- де жи нал ған жә не зерт тел ген дә лел дер ді ал ды ға тар тып қор- ғаушы ре тін де ба ға бе ре ді. Ол айып та лу шы ға та ғыл ған кі нә ні 8. Сот психологиясы мен сот өндірісінің психологиялық ерекшеліктері 165 жоқ қа шы ға ра тын дә лел дер ді мә лім дейді, оның қыл мыс жа сауда- ғы кі нә сін же ңіл де те тін мән-жай лар ды кел ті ре ді, про ку рор та ға- йын да ған жа за ға бай ла ныс ты өзі нің пі кі рін біл ді ре ді, оның қор- ғаушы лық по зи циясы на қай шы ке ле тін мә се ле лер ге бай ла ныс ты сөз та лас ты ра ды жә не т.с.с. Айып тау мен қор ғау по зи цияла ры әр түр лі. Про ку рор да, қор- ғаушы да сот ты өз по зи цияла ры ның шы найылы ғы на сен ді ру ге ты ры са ды, сол се беп ті өз қо ры тын ды ла рын дә лел дер мен, ар гу- мент тер мен рас тайды. Ерек ше жан дан ған пі кір-та лас ту ды ра тын шиеле ніс ті сұ рақ тар бо лады. В.Ф. Бо хан бы лай дей ді: «Сот тер геу үдерісін де айт ыл ған сөз дер ді ықы лас пен тың дап оты рып, сөз ше- шен де рі нен ке йін судья лар өт кен ақи қат ты анық тау жо лын сын- шыл дық пен ойша са рап тап қа да ға лай ды. Фак ті лер ді, олар дың тү- сін дір ме сін, про ку рор мен қор ғаушы ның қо ры тын ды ла рын ұғы на оты рып, сот олар ды ерік сіз өз қо ры тын ды ла ры мен са лыс ты ра ды. Өз тұ жы рым да ма ла ры ның дұ рыс ты ғы сот тың ше ші мі мен сәй кес ке луі судья лар да үл кен се нім ді лік ту ды ра ды. Қо ры тын ды лар дың бір-бі рі мен қай шы ке луі судья лар ды екі жақ тың да не гіз ді лі гін тек се ру ге итер ме лей ді (про ку рор мен қор ғаушы ның қо ры тын ды- ла рын да қай шы лық тар бол ған кез де)». Мә лі мет тер кө ле мі жет кі лік сіз жә не олар да кү мән ту ған жағ- дай лар да ғы сот та ғы пі кір-та лас тар дың да ма ңы зы зор. Мұн дай жағ дай лар да судья лар сот тер геуі нің ба сын да бай қал ған бі лім де гі кем ші лік тер дің ор нын тол ты ру мүм кін дік те рі не ие бо ла ды. Сот та ғы пі кір-та лас тар іс тің сот та қа ралуын ың өзін ше бір бө- лі гі бо лып та бы ла ды. Сот та ғы пі кір-та лас ар қы лы іс ке қа ты су шы әр бір тұл ға сот тер геуі ба ры сын да ғы тек се ріл ген дә лел дер дің не- гі зін де жағ дайға жә не мә се ле нің ал да тұр ған ше ші мі не бай ла ныс- ты өз көз қа ра сын біл ді ре ді. Өз сөз де рінде мүд де лі та рап тар айып таудың дә лел ді лі гін не- ме се дә лел сіз ді гін не гіз дейді, жа сал ған әре кет ке де ген өзін дік ба- ға сын ұсы на ды, егер айып жи нал ған дә лел дер мен рас тал са, оны же ңіл де те тін не ме се ауыр ла та тын жағ дай лар ды анық тайды, қыл- мыс тың се беп те рін тал дайды, айып та лу шы мен жә бір ле ну ші тұл- ға сы на си пат та ма бе ре ді. Заң психологиясы 166 Сот тық пі кір-та лас қа мем ле кет тік про ку рор, қор ғаушы жә не айып та лу шы қа ты са ды. Сот тық пі кір-та лас – сот тың сө зі ар қы лы көп ші лік пен рес ми қа рым-қа ты нас қа тү су дің тү рі. Сот тың сөй леу өне рі – бұл фак ті- лер ді мақ сат ты түр де жүйе леу, олар ға се нім ді ба ға лаула ры ар қы лы сен ді ру. Бұл жер де айып та лу шы мен жә бір ле ну ші тұл ға ла рын пси- хо ло гия лық тал дау дан өт кі зу олар дың ерек ше лік те рін си пат тау, құ- қық бұ зу шы лық та ғы жағ дай дың тө тен ше лі гі нің рө лі айт ар лық тай. Сот сө зі өзі мен-өзі оқ шаулан ған акт бо лып та был майды, ол сот тер геуі нің нә ти же ле рі мен ты ғыз бай ла ныс ты. Сот тер ге уін де алын ған дә лел дер ға на сот сө зі не не гіз бо ла ала ды. Сот қа рым- қа ты на сы ның ті лі бір қа тар өза ра бай ла ныс ты қыз мет ат қа ра ды, олар – та ным дық, қа рым-қа ты нас тық, пси хи ка лық әсер. Қа рым- қа ты нас тың қа таң рес ми-іс кер лік сти лі ауызе кі, ғы лы ми жә не көр кем-әде би тіл дің эле ме нт те рі мен үйле се ді. Сот сө зі нің құ ры лы мы – бұл оның ком по зи циялық жос па ры, құ рас ты ру ло ги ка сы мен пси хо ло гиясы. Сот сө зі нің мақ са ты – сот қа се нім ді, дә лел ді әсер ету, сот тар- дың іш кі се ні мін ту ғы зу. Сот сө зі нің мін дет те рі оның әр түр лі ке зең де рін де түр лі ше бо- лып ке ле ді. Сот сөй ле уін мы надай бө лік тер ге жік тейді: кі ріс пе, не- гіз гі жә не қо ры тын ды. Кі ріс пе сөз ді тиім ді құ рас ты ру айт ар лық- тай шек те ше шен дік сөз дің та быс ты лы ғын ай қын дайды. Оның пси хо ло гия лық ба ғыт ты лы ғы – тың дау шы лар дың жо ға ры бағ дар- лы реак циясын ту ғы зу. Бар лық атақ ты сот ше шен дер сөз де рі нің кі ріс пе бө лі гі қыс қа лы ғы мен ерек ше лен ген (П.А. Алек санд ров, С.А. Анд реевс кий, Ф.Н. Пле ва ко, В.Д. Спа со вич, А.И. Уру сов, А.Ф. Ко ни жә не т.б.). жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|