Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бі рін ші ке зең – бас бос тан ды ғы нан айыры лу жа за сы на бай-
ла ныс ты фак ті лер ді жи нақ тау жә не бей не леу. Бұл су рет теу пуб ли цис ти ка лық ең бек тер мен мі нез де ле ді. Оның ав тор ла ры – Заң психологиясы 204 жа зу шы лар, жур на лис тер, қо ғам қай рат кер ле рі (Н.М. Яд рин цев, Л. Мель шин, П.Ф. Яку бо вич, Г. Крес товс кий, Ф.Н. Дос тоевс кий, А. П. Че хов т.б.). Екін ші ке зең – сот тал ған дар дың қыл мыс тық ор та сы мен тұл ға ның пси хо ло гия лық жә не әлеу мет тік ерек ше лі гін ай қын- дау (М.М. Исаев, Б.С.Утевс кий, Ю.Ю. Бек те ров, А.Г. Ко ва лев, К.К. Пла то нов, А.Н. Су ков, В.Г. Деев, В.З. Фе ти сов жә не т.б.). С.И. Куз лин (1992-1997 ж.), М.Г. Дет ков (1994-1998 ж.), В.М. Позд ня ков (2000 ж.) зерт теу ле рі не қа ра сақ, пе ни тен циар лы пси хо ло гия дам уын ың бес са ты сын анық тау ға бо ла ды: – 1917 жыл ға де йін гі ке зең; – 1917-1928 жыл дар; – 1927-1953 жыл дар; – 1960-1980 жыл дар со ңы. – 1990 жыл дар дың со ңы нан осы уа қыт қа де йін . 90-жыл да ры пе ни тен циар лы пси хо ло гия бас қа да қо ғам дық ғы- лым дар сияқ ты маркс тік пси хо ло гия ның ба ға ла нуы нан жә не қайта ал мас ты ры лу ке зе ңі нен өт ті. Сот тал ған дар ды тү зеу жә не қайта тәр бие леу, олар ды ұжым дас ты ру дың құ ры луы ту ра лы ой дың іс ке асуы мүм кін емес де ген сын орын ал ды. Қыл мыс кер лер дің бос тан- ды ғы нан айыру айма ғын да қайта әлеу мет тен ді ру ойы қоз ғал ды. Мұн да ғы мақ сат – олар ды қо ғам дық өмір ге да йын дау. Сот тал ған- дар ды тү зеу жә не қайта тәр бие леу дің пси хо ло гия лық тұ жы рым- да ма сы ком му нис тік тәр бие жүйе лік ұстаным дар ға не гіз де ліп, олар дың идеоло гиялық мі нез де ме ле рін көр се ту ге жар қын мүм кін- дік ал ды. Бұл пе ни тен циар лы ғы лым ның әдіс на ма лық бө лі мі нің дамуына әкел ді. Маркс тік фи ло со фияны ашып айт сақ, жал пы әдіс- на ма мен бір дей заң дар дың шы ғуы мен оған не гіз де луі, әдіс на ма- лық нақ ты ғы лым және ең бек пен тү зеу пси хо ло гиясы ара сын да ғы қа рым-қа ты нас бө лек. Бұл пе ни тен циар лы пси хо ло гия ның үде ме лі құ рылуын жә не дам уын қам та ма сыз ет ті. Ең бек пен тү зеу пси хо ло гиясы та ғы бас қа ғы лым дар дың не гі- зін де пай да бол ды, оның пси хо ло гия лық қа ғи дат та ры теория лық түр де дә лел де ніп, тә жі ри бе жү зін де тек се ріл ді. Маркс тік пси хо ло гия ның кей бір ұстаным да рын сы на ған мен, осы ған не гіз де лін ген ғы лы ми де рек тер ді то лы ғы мен иге ре ал май- 11. Пенитенциарлық психология 205 мыз. Со ны мен қа тар ке ңес тік дәуір пси хо лог та ры ның диа лек ти- ка лық ма те риализ мі ең не гіз гі фи ло со фия лық ті реуіш те рі ре тін- де са нал ды. Отан дық ең бек пен тү зеу пси хо ло гиясы ның да муы, кө бі не се клас тық ке луімен жә не ба тыс ел де рі нің пе ни тен циар лы жүйе сін де гі жа ғым сыз бі лік ті лік ба ға сы ның бар лы ғы на тоқ тал- ған. Мұн дай жағ дай отан дық ең бек пен тү зеу пси хо ло гиясы ның ба ла ма сыз не гіз де дам уына әкел ді. Бұл ту ра лы мағ лұ мат аз дә ре- же де бол са да, осы уа қыт қа де йін жал ға сын та уып ке ле ді. Отан дық ең бек пен тү зеу пси хо ло гиясы, әлем ді жә не адам ды қайта өз гер ту төң ке рі сі ағы мын да да мы ған, сон дық тан да мұн да бас қа қо ғам дық ғы лым дар да ғы дай пе да го ги ка лық же ке би лік тік ай қын кө рі ніс бер ді. Қа зір гі уа қыт та же ке би лік тік пси хо ло гия лық-пе да го ги ка лық әсер ету әре кет те рі жойыл ған. Осы ған бай ла ныс ты сот тал ған дар- ды қайта тәр бие леу де гі тап сыр ма адам ға пси хо ло гия лық-пе да го- ги ка лық кө мек көр се ту, сүйе мел деу өз ге ріс те рі не ай нал ды. Сон дық тан қа зір гі уа қыт та сот та лу шы ға стан дарт дең ге йін адек ват ты қа был дайт ын қа бі лет ті пер со нал ды тәр бие леу жә не қа- лып тас ты ру өзек ті жә не ма ңы зы зор тап сыр ма бо лып отыр. Олар- дан мы на лар та лап еті ле ді: – өз ісі не се ну жә не ең бек ор нын ұна ту ке рек; – айып та лу шы ның жан дү ниесін тү сі не оты рып, оның іс-әре- ке тін, қы лы ғын, іш кі күй зе лі сін дұ рыс тү сі не бі лу қа жет; – қа мауда ғы адам ның пси хи ка сы ның тар лы ғын жә не мі нез- құл қы ның бос тан дық та ғы адам мен са лыс тыр ған да әл де қай- да өз ге ше еке нін әр қа шан ес тен шы ғар мау қа жет; – сот тал ған дар мен қа рым-қа ты нас қа түс кен де үл кен тө зім ді- лік пен так ти ка қол да нып, олар дың күй зе лі сін се зім тал дық- пен қа был да ған жөн; – өзі нің ті ке лей жә не жа на ма тәр бие бе ру ші еке нін ес те сақ- тап, тұ рақ ты көз қа рас ты лы ғы мен, шы дам дылық пен, жұ мы- сы ның жүйелі лі гі мен ерек ше ле ну ке рек; – қа мауда ғы лар дан ара қа шық тық сақ тау ды жә не айна ла сын- да ғы ла рын сый лау ды, өзін тәр биелі, үл гі лі болуын та лап етуі жөн; Заң психологиясы 206 – мейі рім ді лік та ны тып, әр дайым бел сен ді лік бай қа тып, сот- тал ған дар ор та сын да жақ сы кө ңіл-күй де бо луы тиіс. Тү зе ту жүйесі нің із гі лен ді рі луі Әді лет ми ни ст рлі гі нің ба қы- лауы мен, ҚР ІІМ-нің осы ба ғыт та жұ мыс жүр гі зуімен қол ға алы- на бас та ды. Бұл са ла да бел гі лі бір же тіс тік тер ге қол жет кі зіл ді. Пе ни тен циар лы жүйе бұ рын ғы дай бо лып қал ға ны мен, бүгін- гі таң да ғы Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның аза мат та ры ның өмі рі едәуір өз гер ді. Қа зақ стан соң ғы он жыл дық та жа за ке зін де абақ- ты лық қо ры тын ды шы ға ру ды қол да ну дан көш бас шы ел дер дің бі- рі бо лып са на ла ды. Пе ни тен циар лы пси хо ло гия қыл мыс тық жа за ның тиім ді мә се- ле сін, қыл мыс кер лер дің тұл ға лық ди на ми ка сын, әлеу мет тік пси- хо ло гия лық құ бы лыс та рын, тәр бие леу ші ұжым дар дың тұл ға лық пси хо ло гия лық ерек ше лік те рін қа рас ты ра ды. Осын дай көп те ген қиын дық тар мен жа уап қа тар ты лу шы жа ңа ере же лер және жа тақ ха на нор ма ла ры на ба ғы ну мен өмір дің жа- ңа шар ты на бейім де ле бас тайды. Қыл мыс кер лер ұжы мы үл кен әлеу мет тік ор та бол ған дық тан, ке ле сі дей си пат та ма бел гі лер ді көр се те ді. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|