­Құ­қық­қор­ғау­қыз­ме­тін­де­гі­пси­хо­ло­гия­лық­

10. Заң психологиясындағы тұлғаны зерттеу әдістері
195
экс тре мал дық жағ дайла рын да ғы ағ за ның биохи миялық өз ге ріс - 
те рін бе дер лейт ін әдіс те ме лер осы топ қа кі ре ді. Мы са лы, күй зе-
ліс ті диаг нос ти ка лауда қан дай жә не не се беп те ст ресс гор мон-
да ры де ген ат қа ие бол ған ад ре на лин мен но рад ре на лин нің көп 
мөл шер де бо луы ақ па рат тық бел гі ре тін де анық та ла ды. Адам 
пси хи ка сы на әсер ете тін фун цио нал дық жағ дай лар дың бар лық си-
пат та ма ла рын өл шеу үшін ар найы ап па ра ту ра қа жет. Бұл топ тың 
тес ті лік әдіс те ме ле рін кей де ап па ра ту ра лық әдіс тер деп атай ды.
Көр се тіл ген пси хо фи зи ло гиялық әдіс тер кө бі не күр де лі тех-
ни ка лық құ рыл ғы лар ды, кө лік құ рал да рын пай да ла ну ере же-
ле рі нің бұ зы луы жө нін де гі қыл мыс тық іс тер бо йын ша Сот 
психологиялық сараптама жүр гі зу де қол да ны ла ды. Мұн дай кез де 
тех ни ка ны бас қар ған опе ра тор дың пси хо фи зиоло гиялық қа сиет-
те рі бо йын ша жұ мыс тың экс тре мал дық жағ да йына не ме се жүй-
ке-пси хи ка лық жүк те ме ге сәй кес ті гі мә се ле сі, са йып кел ген де, 
зиян кел тір ген ді гі не кі нә лі не кі нә сіз ді гі ту ра лы мә се ле ше ші-
ле ті ні бел гі лі. Сон дық тан атал ған са нат та ғы іс тер бо йын ша Сот 
психологиялық сараптама жүр гі зу үшін са рап шы-пси хо лог таң-
да ған да ал ды мен оның адам ның функ цио нал дық жағ да йын зерт-
теу де гі ап па ра ту ра лық әдіс тер ді игер ген ді гін бі ліп ал ған жөн. 
Екін ші топ – зият кер лік (ин тел лек ту ал ды) пси хо ло гия лық 
тес ті лер. Олар дың кө ме гі мен адам ның зият кер лік дең гейі зерт-
те ле ді. Осы топ та сы на лу шы ның та ным дық үде ріс те рі нің қа лып-
тас қан ды ғын ба ға лауға мүм кін дік бе ре тін әдіс тер де кі ре ді. Олар: 
ой лау, қа был дау, зе йін , со ны мен бір ге сөй леу ті лі нің да муы, же ке 
дағ ды-ма шық та ры мен қа бі лет те рі.
Рор шах тың сия дақ та ры әдіс те ме сі. Тес тті 1921 ж. швей цар-
лық пси хиатр Г. Рор шах тұл ға ны тұ тас тай диаг нос ти ка лау мақ са-
тын да ой лап тап қан. Ол тұң ғыш рет қиял мен тұл ға ти пі нің ара-
сын да ғы са бақ тас тық ты аң ғар ған бо ла тын.
Бұл жо ба лық бей вер бал ды тес ті нің ма те ри алы он стан дарт ты 
кес те ден тұ ра ды. Олар ор та сы нан бүк теп қой ған па рақ қа боя ғыш 
там ған да пай да бо ла тын екі жа ғы бір дей қа ра-сұр, қа ра-қы зыл 
жә не жай ма түс тес дақ тар мен өр нек тел ген. Сы на лу шы ға дақ та-
ры бар кес те лер ді ұсы на оты рып, пси хо лог одан бұл таң ба лар дың 

Заң психологиясы
196
не ге ұқ сайт ын ды ғын әң гі ме леп бе ру ді сұ рай ды. Дақ тар ды зер де-
лей оты рып, сы на лу шы олар ды бел гі лі бір маз мұн да ғы кес кін ре-
тін де си пат тауы қа жет. Экс пе ри мент ар қы лы Г. Рор шах сы на лу-
шы лар дың екі ти пін анық та ды. Со ны мен, сы на лу шы лар дың бір 
то бы дақ тар ды адам дар мен жа ну ар лар дың, зат тар дың қоз ға лыс 
үс тін де гі бей не сі ре тін де кө ру ге (қа был дау дың «қоз ғал ма лы» ти-
пі), ал екін ші ле рі түс тер ді ажы ра ту ға (қа был дау дың «түс тік» ти-
пі) бейім бо лып шы ға ды.
Рор шах тың айт уын ша, қа был дау мен қа был дан ған бей не лер-
ді се зі ну ти пі адам ның эмо ционал дық, та ным дық, зият кер лік 
ерек ше лік те рін, тұл ға лық қа рым-қа ты нас сти лін ашу ға сеп ті гін 
ти гі зе ді. Бі реулер ге қор ша ған ор та әсе рі нен гө рі іш кі сти мул дың 
же тек ші рөл ат қа ра ты ны мә лім бо ла ды. Ке рі сін ше, қар сы тип ке 
жа та тын тұл ға лар дың бел сен ді лі гін сырт қы ор та жі гер лен ді ре ді. 
Г. Рор шах тес ті нің кө ме гі мен тес ті леу ба ры сын да сы на лу шы-
дан алын ған жа уап нә ти же ле рін зер де леу аса күр де лі ша руа бо-
лып та бы ла ды. Се бе бі ол пси хо лог тың ар найы да йын ды ғы мен 
осы тес ті ні қол да ну бо йын ша тә жі ри бе сі нің болуын , тес ті нің не-
гіз гі де тер ми на нт та ры ның пси хо ло гия лық ма ғы на сын ажы ра та 
білуін қа жет ете ді.

жүктеу/скачать 4.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: