Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Әлем де гі әйгі лі түр ме лер
Түр ме де ген сөз ді қыл мыс кер лер тү гі л қа ра пайым адам ның өзі суық се зім мен қа был дайды. Бар лық ел дер де қыл мыс тық әре- кет тер орын алу да, қыл мыс кер лер қа та ры азаяр емес. Көп те ген ел дер де заң ды бұз ған дар ға қол да на тын жа за – бас бос тан ды ғы- нан шек теу. Дү ние қан ша өз гер се де, абақ ты ның жағ дайы күрт өз ге рер емес. Нью-Йорк те гі ең ірі Rikers Island түр ме сі – қа ла ішін де гі қа ла шық ежел ден бұ зақы лар мен бас ке сер лер дің ме ке ні. Мұн да тол қу лар жиі бол ған дық тан, ар наулы сар баз дар түр ме ге жа был ған дар ға үне мі күш қол да нып тұ ра ды. Ол жер де өмір сү ру мүм кін ді гі өте на шар кө рі не ді. Бұ рын да ры мұн да жы лы на 1000- ға жуық қақ ты ғыс орын ал са, қа зір жа ңа заң ның қа был дауына бай ла ныс ты қа пас та ғы қыл мыс 70 %-ға ке міп ті. Си рияда ғы Тал мор деп ата ла тын әс ке ри түр ме де аты шу лы орын. Мұн да ор та ға сыр да қол да ныл ған жа за лар әлі күн ге де йін жал ға сып ке ле ді (мә се лен, сау сақ ке су се кіл ді). Са рап шы лар дың сө зі не қа ра ған да, мұн да қыл мыс жа са ған бұ зақы лар мен бір ге еш кү нә сі жоқ жан дар да кез де сіп қа ла ды. Еуро па – өр ке ниет тің ор- да сы, бі рақ қыл мыс са ны мұн да да же тер лік, мы са лы, Па риж де гі Ла сан те 1867 жы лы ашыл ған түр ме. Бұл жер де қо лы на кі сен са- лын ған күн нің өзін де де түр лі бұ зақы лық оқи ға лар (өзін-өзі өл- ті ру) жә не әр түр лі қыл мыс тық әре кет тер жиі қайтала нып оты ра- ды. Ка ме ра лар да адам ның көп ті гі нен 2 ап та да 1 рет қа на жа за сын өтеу ші лер су ға тү се ді, та мақ са па сыз, те рі ауру ла ры көп, мұн да ғы өт кіз ген жыл да рын олар сау сақ пен са нап оты ра тын да ры мә лім. Ал Бра зи лияда ғы Ка ран ди ру түр ме сі әлем де гі ең қор қы ныш ты жа бық ор ны. Бұл ел де қыл мыс арам шөп се кіл ді қау лап өс кен, та- 11. Пенитенциарлық психология 209 мы рын те рең ге жай ған бұ зақы лық ел дің ең се сін езіп тұр. Түр ме лер тең се лу де: адам са ны көп, жап пай та мыр ке су, де не сі не үш кір зат- ты ты ғу үй рен шік ті құ бы лыс қа ай нал ған, ара ла рын да ВИЧ жұқ- тыр ған дар да кез де сіп қа ла ды екен. 7500 адам ды 1000 тәр тіп сақ- шы сы ға на кү зе те тін ді гі де мә се ле нің ушы ға бе ре ті нін бай қа та ды. Аме ри ка ның Ка ли фор ния шта тын да ғы Сан Квен тин түр ме сі 150 жыл дан бе рі өз ге ріс сіз бір ор нын да тұр. Мұн да өлім жа за- сы на ке сіл ген дер дің тір ші лі гі ту ра лы айтудың өзі қиын кө рі не- ді. Са рап шы лар дәл осы түр ме ні АҚШ-та ғы ең на шар абақ ты ор ны ре тін де ба ға ла ған. 2005 жы лы жүр гі зіл ген тек се ру лер ке- зін де мұн да ғы дә рі гер лер дің ауыр ған адам дар ға дұ рыс диаг ноз қой майт ын ды ғын, са ни тар лық жағ дай дың адам төз гі сіз екен ді гі анық тал ған, адам ден сау лы ғы на зиян кел ті ре тін, өмір ге қа уіп ту- ды ра тын жағ дай лар да жиі қайтала на ды. Ве не суэл ла да 15 мың адам ға лайық тал ған ме ке ме лер де 25 мың адам жа за сын өтеу де. Ке дей лік тен көз аш па ған мем ле кет те те мір қа пас тың қан ша лық ты на шар екен ді гі ке ле сі жағ даят тан бай қа ла- ды: 150 адам түр ме ні кү зе те ді, тәр тіп сіз дік бұл жер де үй рен шік- ті жағ дайға айна лып кет кен. 1994 жы лы қаң тар айын да бол ған қан ды оқи ға ба ры сын да 108 адам дү ние сал ға ны бел гі лі, ал бір жыл дан ке йін орын ал ған оқи ға ке зін де 196 жа за сын өтеу ші жан тап сыр са, 624 адам түр лі жа ра қат ал ған. Ар ген ти на ның Мен до са қа ла сын да ғы түр меcінің де тау қы ме ті же тер лік. 2004 жыл ғы ақ пан мен 2005 жыл ғы қа ра ша айын да те- мір тор дың ар ғы жа ғын да 22 рет кі сі өлі мі қайталан ған, ал 600 кі - сі лік ме ке ме 1600 адам ға па на бо лып тұр. Жа қын маң да әжет ха на жоқ ты ғы ның өзі абақ ты ның қан ша лық ты дең гейде екен ді гі ту- ра лы мә лі мет бе ре ді. Ке нияның Най ро би түр ме сі де адам зат ты алаң да та тын орын: 800 кі сі лік ме ке ме 3800 қыл мыс кер дің жа за өтеу ор ны на ай нал ған. Дәл осын дай кө рі ніс Қы тай түр ме ле рі нен де бай қа ла ды. Өр ке ниет ті ел дер дің бі рі – Авс тра лияда 2006 жыл- ғы есеп ке қа ра ған да, 25790 адам жа за ға ке сіл ген. Өлім жа за сы 1985 жы лы жойы лып, оның ор ны на өмір бойы түр ме де оты ру жа- за сы та ға йын дал ған, бі рақ мұн да ғы тұр мыс ха лы қа ра лық стан- дарт тар ға ана ғұр лым жа қын. Заң психологиясы 210 XVIII ға сыр дың жар ты сын да бол ған қа мау орын да ры ның бел- гі ле рі қа зір гі ке зең де әлем нің әр шал ға йын да кө рі ніс бе ріп қа ла- ты ны са рап шы лар ды қат ты қа мық ты ра ды, бі рақ тек қа на атал- мыш ға сыр дың со ңын да ға на түр ме ні тү зе ту мә се ле сі кө те рі ліп, қол ға алын ған. Өт кен ға сыр дың екін ші жар ты сы нан бас тап Ба тыс ел де рі тү зе ту ме ке ме ле рі не ба қы лау құ рал да рын ор на ту ды жү зе ге асы ра бас та ды. XX ға сыр дың ор та тұ сын да КСРО НКВД қа ра- ма ғы на түр ме лер ді шо ғыр лан ды рып, жа за сын өтеу ші лер ді бел гі- лен ген дә ре же лер бо йын ша бө ліп ұс та ды. Бі рақ Ке ңес Ода ғы ның бас шы ла ры бас бос тан ды ғы нан айы рыл ған дар дың адам ша өмір сүр уіне еш жағ дай жа са ған жоқ. Ғи ма рат тар дың бар лы ғы сол бел гі лі стан дарт бо йын ша са лын ған. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|