Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бақылаусұрақтары:
1. Заң гер дің кә сіп тік жұ мы сын да ғы қол да на тын әдіс тер ді си пат та ңыз. 2. Ше тел ға лым да ры ның пси хо ди аг нос ти ка ға қос қан үлес те рі. 3. Пси хо ло гияда ста тис ти ка лық әдіс тер ді ал ғаш қол дан ған ға лым? 4. Пси хо лог ма ман дар дың (са рап шы лар дың) құ қық қор ғау қыз ме тін де қол- да на тын тес ті лер дің не гіз гі түр ле рін ата ңыз. 5. Проек тив ті тес ті лер ге (сұ рақ на ма лар ға) не жа та ды? 6. Лю шер тес ті не үшін пай да ла ны ла ды? Қол да ну ере же сін су рет те ңіз. ПЕНИТЕНЦИАРЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ 11.1.Шетелдікжәнеқазақстандық пенитенциарлықжүйе Заң пси хо ло гиясы ның бө лі мі бо лып та бы ла тын пе ни- тен циар лы пси хо ло гия – қыл мыс тық жа за ның тиім ді лі гі- нің пси хо ло гия лық ас пек ті ле рін, қыл мыс тық жа за қол да- ну дың пси хо ло гия лық ерек ше лік те рін, айып та лу шы лар- дың пси хо ло гия сын жә не олар ды қайта әлеу мет тен ді ру мен жа за сын өтеп бол ған нан ке йін қайта бейім деудің пси- хо ло гия лық не гіз де рін зерт тей ді (М.Н. Гер нет, С.В. Поз - ны шев, А.Г. Ко ва лев, К.К. Пла то нов, В.М. Пи рож ков, А.Д. Гло точ кин, В.Л. Ва силь ев, Ю.В. Чу фа ро вс кий, М.И. Ени кеев, т.б.). М.И. Ени кеев (1996 ж.) тү зе ту (пе ни тен циар лы) пси- хо ло гия ның анық та ма сы на айып та лу шы ның өкі ніп, опық жеу мен қайта әлеу мет тен уін ен гіз ді. Оны не гіз деу де: «Тү- зе ту (ла тын ті лі нен ал ған да – өкін ген, тү зе ті ле тін) пси хо- ло гиясы тұл ға ның бұ рын бұ зыл ған әлеу мет тік са па ла рын қайта әлеу мет тен ді ру де пси хо ло гия ғы лы мы ның не гіз де- рі не сүйене ді», – де ген. Қа зір гі қа зақ стан дық пе ни тен- циар лы жүйе із гі лен ді ру мә се ле ле рі не ерек ше кө ңіл бө ле бас та ды. Осы тұр ғы да бел гі лі бір же тіс тік тер ге қол жет ті. Қа зақ стан да айып та лу шы лар ды ла герь лік жүйеде ұс тау 11 201 Заң психологиясы 202 бұ рын ғы КСРО-дан қал ға ны бел гі лі. Бұл та ри хи ке зең ке ңес би- лі гін де гі ла герь лік жүйе нің жал ға сы, қы сым көр се ту мен ар зан жұ мыс кү шін алу те ті гі нің бі рі бол ды. Сон дай-ақ ла герь лік жүйе бюд жет ке де ауырт па лық са ла ды, өйт ке ні қар жы лық тұр ғы дан өзін ақ тай ал ма ды. Сол кез дер де әл де не ге кі нә лі бол ған адам дар- ды те мір тор дың ар жа ғын да ұс тау тиім ді еді. Қа зір түр ме де гі лер- дің ең бе гі мем ле кет тік масш таб та та лап етіл мейді. Оның не гіз гі се бе бі ко ло ниялар да бү гін гі таң да өн ді ріс жоқ тың қа сы. Қа зақ- стан ко ло нияла рын да айып та лу шы лар ара сын да ең бек пен айна- лы су ша ма мен 35 пайыз ды құ рай ды. 1998 жы лы Қа зақ стан да ғы айып та лу шы лар са ны әлем де гі үшін ші орын да бол ды, ал түр ме жүйесі нің көр сет кіш ин ди ка тор ла ры ның бі рі бо лып та бы ла тын түр ме көр сет кі ші (100 мың адам ға шақ қан да ғы айып та лу шы лар са ны) 540 адам ды құ ра ды. 2005 жыл дың ба сын да әлем де гі түр ме жүйе сін зерт теу мен айна лы са тын Лон дон уни вер си те ті жа нын- да ғы түр ме зерт теу ле рі нің ха лы қа ра лық ор та лы ғы ның ақ па ра ты бо йын ша, түр ме хал қы 54 000 адам ды құ райт ын. Қа зақ стан түр ме хал қы са ны ның тө мен деуі жа ғы нан Бе ла русь, Ук ра ина, Қыр ғызс- тан, Тай ланд, Син га пур, т.б. сияқ ты ел дер ді қуып же тіп, әлем де гі 25-орын ға (түр ме көр сет кі ші – 342) өт ті. Де ген мен тек 1998 жыл- дың өзін де Қа зақ стан жа бық ме ке ме ле рін де ша ма мен 90 мың дай айып та лу шы бол ды. Қыл мыс тық сая сат ты із гі лен ді ру гу ма ни тар- лық ғы лым дар са ла сын да ғы по зи тив ті ба ғыт тар дан ажы ра май ды. Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның Конс ти ту циялық ке ңе сі нің тө ра ға- сы И.И. Ро гов «Қа зақ стан заң да ры ның гу ма нис тік мүм кін ді гі әлі кү шін жой ма ған деп са най ды. Оның пі кі рін ше, бү гін гі күн нің бас ты мін де ті – қа зір гі қыл мыс тық заң дар дың тиім ді лі гін қам та- ма сыз ету. Сон дай-ақ жа за лау аза мат тар дың бас қа құ қық та ры на емес, тек бас бос тан ды ғы нан айыру ға ға на қа тыс ты бо луы тиіс. «Адам ды конс ти ту циялық құ қық та ры нан айыру ға бол майды», – дей ке ле, ға лым-заң гер: «заң ды да мы ту мен оны қол да ну дәл осы ба ғыт та жү руі тиіс», – деп көр се те ді. Ке ңес тік пси хо ло гия ғы лы мы бас тап қы ке зең нен-ақ пе да го ги- ка лық пси хо ло гия ағы мы мен да мып кел ген еді, сон дық тан құ қық қор ғау аума ғын да ғы пси хо ло гия лық бө лі мі ұзақ уа қыт бойы ма- 11. Пенитенциарлық психология 203 құл дан ба ған бо ла тын. Осы ған бай ла ныс ты Жал пы ке ңес тік пси- хо лог тар дың III съе зін де (1966 ж.) бас та ма шыл топ (М.А. Але- мас кин, В.Ф. Пи рож ков, А.Р. Ра ти нов, А.В. Яр мо лен ко) съез дің жос пар ла ма ған бағ дар ла ма сы бо йын ша тү зеу-ең бек тік пси хо ло- гия сын, заң пси хо ло гиясы бө лі гі ре тін де қа ра луы ту ра лы пси- хо лог тар мен жи на лыс жүр гі зіл ді. Сон дай-ақ пе ни тен циар лы пси хо ло гия ғы лы ми пән ре тін де жүр гі зу ші лер ге жә не тө рал қа да ме кен-жайы жа зыл ған хат та ма да айтылып өт ті. Пе ни тен циар лы пси хо ло гия та ри хын да ең ал ғаш ЕТМ-де (ең бек пен тү зеу ме ке- ме сі) пси хо ло гия қыз ме тін жә не тап сыр ма сын, со ны мен қа тар тә жі ри бе де гі пси хо лог тың функ цио нал ды мін дет те рін, оның мәр те бе сін, қыз мет тік әлім жет ті гін ай қын да ды (И.П. Баш ка тов, Г.Г. Боч ка ре ва, Л.С. Саб ли на). Бі лік ті экс пе ри мен тал ды жұ мыс КСРО-ның УУМ-мен жү зе ге асы рыл ды. Кә ме лет ке тол ма ған дар ең бек пен тү зеу жа бық ме ке ме ле рі не пси хо ло гия лық қыз мет кер- лер бө лу ше ші мі қа был да нып, әрі қа рай бар лық пси хо лог қыз- мет кер ле рі пе ни тен циар лы ме ке ме лер де қыз мет ету і қа жет ті лі гі жал ға сын тап ты. КСРО-ның УУМ-нің 1989 жы лы 27 сәуі рін де №86 бас бос- тан ды ғы нан айыру айма ғын да ғы бұй рық та пси хо ло гия лық қыз- мет ті құ ру да ғы ең бас ты қа да мы нан пси хо лог қыз мет ке рі нің шта- тын ен гі зу қа рас ты рыл ды. Со ны мен қа тар КСРО-ның УУМ-нің «ең бек пен тү зеу ме ке ме ле рін де гі» пси хо ло гия лық фа куль теттің ашылуына, он да ғы тү зеу ме ке ме ле рін де гі мә се ле лер ді ше шу ге ма ман дан ды рыл ған пси хо лог тар кад рын да йын дау қа рас ты рыл- ды. Мұн дай ме ке ме лер де гі ерек ше лік бар лық қыз мет кер лер ден, тым бол ма ған да олар дан пе да го ги ка лық-пси хо ло гия лық бі лім ді та лап ете ді. Со ны мен қа тар пе ни тен циар лы пси хо ло гияны, пе- да го ги ка ны аз да бол са мең гер ген кадр лар да йын даудың нақ ты жүйесі қа жет. Пе ни тен циар лы пси хо ло гия та ри хын да екі не гіз гі ке зең ді анық тау ға бо ла ды: жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|