Н. гумилева ministry of education and science of kazakhstan

1. Ловягин А.Е. Управление персоналом // подготовка, повышение квалификации и управление. М., 1996. С. 54—57.

2. Морозова Г.Б. Психологическое сопровождение организации и персонала. М.: Речь, 2006. — 394 с.

3. Оганесян И.А. Управление персоналом организаций. — Мн.: Амалфея, 2000. — 256 с.

4. Рабочая книга практического психолога: Технология эффективной профессиональной деятельности (пособие для специалистов, ра-

ботающих с персоналом). — М.: Издательский дом “Красная площадь”, 1996. — 400 с.

5. Самоукина Н.В. Искусство управления персоналом банка. — М.: Русская Деловая литература, 1997. — 208 с.

6. Самоукина Н.В. Управление банками России: цели, методы, программы // В кн.: А.В.Ситнин, Б.Л.Хенкин, А.Д.Голубович, Н.В.Само-

укина. Управление банком. Организационные структуры, персонал, внутренние коммуникации.—М.: МЕНАТЕП-ИНФОРМ, 1995.

С. 146—165.

7. Толочек В. А. Современная психология труда: Учебное пособие. — СПб.: Питер, 2005. — 479 c.
ВАЖНОСТЬ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ПРОФИЛИРОВАНИЯ В ИЗУЧЕНИИ ЛИЧНОСТИ ПРЕСТУПНИКА, СОВЕРШАВШЕГО КРАЖИ
Джумагельдинов А.Н., Тулеубаева К.Х.

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана
Введение

Как отрасль прикладной психологии, психокриминология исследует постоянные и временные нарушения психики и поведения личности, которые способствуют его преступному поведению. Криминальная психология объясняет не только конкретные влияния, но и происхождение этих изменений. Речь идет не только об обнаружении отклонений личностных качеств, обуславливающих реализацию преступного поведения, но также о проведении анализа генезиса этих изменений до и после совершения преступных действий индивидом. Начало преступной жизни может быть случайным и носить ситуативный характер, но всегда приводит к конкретным изменениям во взглядах, позиции и отношении людей к преступлению и преступному образу жизни. В рамках своей деятельности, криминальные психологи могут точно указать, когда и при каких обстоятельствах контроль над разумом был невозможен или весьма ограничен. Это определяют компетентные специалисты судебно-психологической экспертизы /1/. Таким образом, представленные достижения психологической науки играют важную роль в развитии прикладных отраслей этой науки.

Совершившие преступление или не готовы, или не в состоянии реально оценить ситуацию и свои обязательства соблюдения требований моральных и правовых норм. Неподготовленность человека к полноценной социальной жизни является основной причиной невыполнения правовых норм. Это чаще всего связано с нарушениями в системе ценностей личности и его отношением к действительности. Они могут быть связаны со следующими явлениями:

• 
  Патология биологических потребностей. Они оказывают сильное воздействие на сексуальные преступления;
  
• 
  Нервно-психические расстройства (патология, неврология), связанные с повышенной возбудимостью нервной системы, с неадекватной реакцией в критических ситуациях и трудностью самоконтроля;
  
• 
  Наследственные нервно-психические расстройства, в том числе те, которые возникают под воздействием алкоголя;
  
• 
  Психосоматические расстройства, возникающие под воздействием токсичных веществ и наркотиков /2/.
  

Метод, поддерживающий систематизацию основных характеристик личности неизвестного преступника, на основе реализованного им агрессивного поведения во время самого преступления, определяется как психологическое профилирование. Задачей психологического профилирования является создание реалистичного представления о доминирующих индивидуальных особенностях неизвестного преступника с целью построения надежной оперативной версии и сужения круга подозреваемых. Благодаря успешности психологического профилирования облегчается идентификация преступников по их почерку в преступлениях, усовершенствуется стратегия ведения допроса, следственного эксперимента, очной ставки и обыска /3/.

Психологическое профилирование способствует в подготовке индивидуальных программ для различных категорий осужденных, которое охватывает период как их тюремного заключения, так и их подготовку к освобождению из мест лишения свободы. Оно может быть полезно и при переговорах с террористами, которые захватили заложников. В таких случаях исключительное значение имеет быстрая и точная ориентация в личностных характеристиках и особенностях похитителей, с целью оценки уровня риска по отношению к заложникам и определить тактику ведения переговоров. При террористическом акте с взятием заложников изготавливается профиль на основании информации о непосредственном вербальном контакте с преступниками, от их близких и очевидцев происшествия, при оценке действий террористов и особенности самого места преступления /4/.

Кражи как объект изучения в психокриминологии

Как вид преступления, кража – широко распространенное явление, которое представляет даже профессиональную деятельность. За последние годы этот феномен приобрел угрожающие масштабы. Это означает, что кража является одним из крупнейших преступных деяний, которое определяет значительную часть качественных и количественных параметров современной уголовной преступности. Этот факт, как и невысокая раскрываемость краж и высокий процент рецидива, делает их особенно актуальной проблемой в углубленном изучении личностно-психологических особенностей, совершивших кражи. В этом контексте особенно ценны криминологические обобщения корыстных преступлений, которые включают в себя и кражу. Они содержат важные показатели личностных характеристик современного вора. Эти характеристики делают его особенно актуальной проблемой в углубленном изучении личностно-психологических особенностей лиц, совершивших кражу, чтобы найти противодействия, через которые общество могло бы эффективно бороться с этим преступлением /5/.

Кража является одним из преступлений, которое характерно для молодых людей. Здесь необходимо обратиться к психологическим интерпретациям преступной активности, характерной для подросткового возраста. В данном контексте первостепенное значение имеет противоречие между постоянно растущими потребностями людей и относительно неравными возможностями их удовлетворения, которое придает молодым особенно острый характер, противопоставляя повышенный энергетический потенциал молодых, бурное развитие их физических, интеллектуальных и эмоциональных сил, желание к самоутверждению во взрослом возрасте и недостаточная социальная зрелость, а также недостаточный профессиональный и жизненный опыт, и, следовательно, сравнительно невысокий социальный статус.

Некоторые молодые воры начинают воровать для наживы или для своеобразного неадекватного самоутверждения, которое позитивно принимается в их субкультурном криминальном окружении. Другие ориентированы на кражу для преодоления скуки, стимулировании острых эмоций, связанных с риском и переживанием настоящих приключений. Существует еще одна группа молодых людей, для которых кража является средством поставки наркотиков и алкоголя, помогающие им подавить и вытеснить их дисгармонию, проблематичность и дезадаптацию. Вор устремлен к высоким стандартам и подчеркнуто относится к своим расходам, статусу и престижу. Стремление к их достижению ставят его Я и Сверх-Я в состояние напряженного противопоставления, так как в Я заложена тенденция к поддержанию личного комфорта, который блокируется высокими требованиями, вытекающими из Сверх-Я. Лицо, совершившее кражу, является экзистенциально фрустрированной и неудовлетворенной личностью, которая поддерживается высоким уровнем возбуждения, но ее достаточно развитые познавательные процессы постоянно понижаются, не будучи в состоянии полностью нейтрализованном. По этим причинам личность выбирает более косвенные формы агрессии для того, чтобы реализовать свои замыслы.

Обычно воры враждебно и агрессивно настроены не только на отдельные личности, но и на целые классы, институты, правила и общественные законы, которые в той или иной мере влияют на их личную жизнь, интересы и идентичность. Для рецидивистов-воров каждая реализованная кража является позитивным подкреплением, через которую они заявляют о своем присутствии и значимости, и в то же время поддерживают необходимый уровень профессионального уважения. Для начинающих воров мастера этого ремесла играли роль символа успеха, и их аресты и осуждения только создавали дополнительный ореол «Супермена», что увеличивало притягательность их воздействия. Чтобы создать свою собственную линию поведения, они следуют определенным примерам, приписывают ей положительные характеристики и, таким образом мотивируются подражанием его действий, манер поведения и стилем решения проблем и рисков. Для многих лиц, совершивших кражу, это является образом жизни, через подражание и усвоение модели поведения значимых других, которые демонстрировали перед ними уверенность в себе, суперменские позиции и финансовые разочарования, скрывают свою неудовлетворенность /6/.

Для проведения эксперимента были отобраны 20 осужденных за кражу. Основной психологический тест, выбранный для исследования – личностный опросник FPI. Этот тест включает в себя 12 шкал, которые помогают определить личностные характеристики человека. По итогам проведенного теста, наиболее низкую оценку показала шкала «Общительность» (6 из 20, 30%), также низкими оказались шкалы «Спонтанной агрессии» (4 из 20, 20%), «Застенчивости» (4 из 20, 20%), и «Открытости» (4 из 20, 20%). Шкалы, показавшие наиболее высокую оценку – «Раздражительность» (11 из 20, 55%) и «Реактивная агрессия» (11 из 20, 55%), далее идут «Депрессивность» (10 из 20, 50%) и «Открытость» (7 из 20, 35%). То есть, можно предположить, что эти потенциальные воры избегают близкого общения, придерживаются формальности, осторожны в поведении, смелы, решительны, склонны к риску, решения принимают быстро, неискренны, не приспособлены к работе, требующей напряженности, непостоянны, игнорируют общепризнанные правила, пренебрежительно относятся к моральным нормам, любят острые ощущения.

Далее был проведен проективный тест «Дом, дерево, человек». По итогам этой методики, можно сказать, что у некоторых осужденных присутствует потребность влиять на ситуацию (8 из 20, 40%), они избегают все тяжелое и сложное (7 из 20, 35%), являются реалистами (9 из 20, 45%), у многих в детстве произошли психологические травмы (12 испытуемых из 20, 60%), у них хорошо развита ориентировка во времени (6 из 20, 30%), тенденция к отчуждению и оппозиции (7 из 20, 35%), присутствует чувство несоответствия в социальных ситуациях (12 из 20, 60%), являются скрытными личностями (9 из 20, 45%).

Также был проведен биографический метод испытуемых. По итогам этого метода можно добавить, что большинство испытуемых выросли в неполных семьях (14 из 20, или 70%), не имеют высшего (19 из 20, 95%) или средне-специального образования (10 из 20, 50%), возраст колеблется от 25 до 35 лет, на момент совершения кражи являлись безработными (16 из 20, 80%), склонны к повторению преступлении (16 из 20, 80%), страдают или страдали алкогольной или наркотической зависимостью (13 из 20, 65%), а также выработали свою определенную тактику и почерк (18 из 20, 90%).

Таким образом, кража является сложным и многогранным психологическим феноменом, понятие которого имеет неоднозначное толкование и может быть предметом обсуждения, анализа. Криминологический материал, связанный с лицами, совершивших кражу, очень богат и разнообразен, но все еще плохо изучен в психологическом плане, и он является одним из основных источников для развития психологического профилирования этой категории преступников.

В нашей работе мы хотели провести психологическое исследование особенностей личности этой категории осужденных. Результаты показали некоторые характерные черты для данной выборки, выявленные посредством личностного опросника FPI, проективного теста «Дом, дерево, человек» и библиографического метода. Однако, наше исследование является только первым опытом в изучении, требующей более глубокого анализа в будущем.

Успешная деятельность психологического профилирования лиц, совершивших кражи, нуждается в серьезной теоретической и методологической доработке, а также в более расширенных исследованиях, чтобы структурировать эмпирико-исследовательскую программу. Основные психологические направления и школы могут эффективно сыграть эту роль, так как они разработали различные теории, концепции и модели, которые позволяют непосредственно интерпретировать многоаспектные феномены краж или инициировать проверку идей, которая приведет к открытию важных и практически используемых психологических механизмов.

1. 
   Ганчевски Б. Психология на криминалното поведение. –София: Альбатрос, 2010. -284 с.
   
2. 
   Teten H. Offender profiling. - NY: Garland, 1995. -277 с.
   
3. 
   Паспаланов И., Щетински Д. Типологичен подход при изследването на личността. –София, 1984. -365 с.
   
4. 
   Маджаров Е. Юридическа психология. –Варна: Издательство ВСУ, 1997. -298 с.
   

6.  Harrati S., Vavassori D., Villerbu L. M. Délinquance et violence, 2009. Paris, A.Colin -28 с.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-ші бабының 1-ші тармағында мемлекеттің ең басты қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары бекітілген /1/. Аталған норма декларативтік сипатқа ие болғанмен мемлекеттің лауазымды тұлғалары мен органдарының жадында сақтайтын құндылығымен ерекшеленеді.

Конституциялық-құқықтық нормаларды қорғау мен қамтамасыз ету мәселесі демократиялық даму мен оны нығайтудың ажырамас шарты болып табылғандықтан, оны шешудің жолы, басты құралы ретінде конституциялық құқықтық жауаптылық институты табылады. Жалпы қарастырғанда конституциялық жауаптылық заңды жауаптылықтың ерекше түрі ретінде заңнамаларда емес, құқықтық әдебиеттерде орын алды. Бұл мәселе алғаш рет өткен ғасырдың 70 - 80 жылдары көтерілді, бірақ ол кездері мемлекеттік құқық түсінігі қарастырылғанымен, жан-жақты қамтылмады. Дегенмен де, ол жылдары мемлекет және құқық теориясы бойынша жұмыстарда конституциялық-құқықтық жауаптылық заңды жауаптылықтың жеке түрі ретінде ашылмады. Кейінгі жылдары осы бағыттағы ғылыми ізденістер көбейе бастады, әсіресе ресей ғалым-конституционалистерінің осы мәселеге қатысты ғылыми еңбектері өзіне басты назар аударады. Біздің ойымызша оған себепкер қазіргі уақытта қай мемлекетті алса да оның құқықтық жүйесін жетілдіруде мемлекеттік билік тармақтары мен халықтық билік арасында қандай да бір тепе-теңдікті ұстануға ұмтылу, сонымен қатар Конституцияның тікелей қолданылуы конституциялық-құқықтық жауаптылық институтының саяси және заң тәжірибесінде өзектілігін айқындауда. Бірақ қаншама ғылыми зерттеулер жүргізіліп жатқанмен, оны шешуде әлі де болса ғылыми әрі тәжірибелік ізденістердің қажеттілігі туындайды. Себебі конституциялық-құқықтық жауаптылық мәселесі көп қырлылығымен ерекшеленеді.

Конституциялық-құқықтық жауаптылықты талқылауда біріншіден оның конституциялық құқық пен заңды жауаптылық жүйесіндегі орнын ашып алу керек. Конституциялық-құқықтық жауаптылықтың конституциялық құқық жүйесіндегі орнын ашатын болсақ, ол конституциялық құқық саласының институттарының бірі болып табылады және кешендік сипатқа ие бола отырып конституциялықық құқықтың институттарының кейбір құқықтық нормаларын қамтып өтеді (мемлекет басшысы, Парламент және оның депутаттары, Үкімет және оның мүшелері, сот билігі, конституциялық бақылау органы, мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдары және т.б.).

Конституциялық-құқықтық жауаптылықты конституциялық құқықтың институты ретінде қарастыру оның заңды жауапкершіліктің түрі ретінде жан-жақты зерделенуіне де мүмкіндік береді.

Конституциялық-құқықтық жауаптылық заңды жауапкершіліктің жалпы белгілеріне ие бола отырып, өзіне тән ерекше белгілерімен де айқындалып келе жатыр. Сондықтан жаңа салалық жауаптылық түрі ретінде - конституциялық жауаптылықтың белгілерін ашып алу қажет.

Н.М. Колосова конституциялық жауаптылықтың келесі спецификалық белгісіне тоқталады: 1) конституциялық жауаптылықтың кешенді сипаты мен құрамының күрделілігі; 2) конституциялық жауаптылықтың латенттік, анықталмаған сипаты; 3) конституциялық санкциялардың спецификасы /2/.

Әр қайсысына тереңірек тоқталып өтсек, конституциялық жауаптылықтың кешендік сипаты ретінде конституциялық жауаптылыққа институтына үш жеке бағыттың бірігуі жатады.

Бірінші бағытқа билік органдарының өздерінің өкілеттіктерін жүзеге асыруы кезіндегі биліктің бірден-бір қайнар көзі ретіндегі халықтың алдындағы жауаптылығын жатқызуға болады.

Конституциялық жауаптылықтың екінші бағыты ретінде мемлекеттің адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуімен байланысты жеке тұлғаның алдындағы жауаптылығы қарастырылады.

Үшінші бағыты болып жеке тұлғалардың немесе олардың топтарының өздерінің конституциялық міндеттерін орындамағаны және/немесе конституциялық құқықтарын, құзыреті шеңберінде асыра пайдаланғаны үшін туындайтын жауаптылық табылады.

Біздің зерттеу жұмысымызда жоғарыда аталып өткен үш бағыт та қамтылып өтіледі және мемлекеттің жеке тұлға алдындағы конституциялық-құқықтық жауаптылығын жан-жақты аушда қолданылады.

Заңдылық қағидасының талаптарына сәйкес кез келген құқық нормасының бұзылғаны үшін жауаптылық туындауы тиіс. Осы орайда С.А. Авакьянның көзқарасымен толық келісуге болады: «әр құқық саласы өзінің нормаларын өз құрал, тәсілдерімен жүзеге асыруды қамтамасыз етуге тиіс, оның ішіне жауаптылық шаралары да кіреді. Жауаптылық шаралары – ол да саланың «өз» қоғамдық қатынастарының, осы қатынастарды реттеуде өз нормаларының болуы сияқты белгісі» /3/.

Конституциялық құқықтың нормаларының құрылымын ашу кезінде оның өзге құқық салаларының нормаларынан ерекшелігі, көбінесе санкциясының болмауы деген түсініктерге негізделеді және ол өзге құқық саларының санкцияларымен реттеледі.

Конституциялық жауаптылық түсінігі – көп құрылымдық құбылыс болғандықтан, онда жауаптылықты туындататын нысандар қамтылады. Көптеген еңбектерде конституциялық-құқықтық жауаптылықты ашу кезінде оның құрамдас жауаптылық аспектілері қарастырылады. Мысалы Ғ. Сапарғалиев пен Ж. Салимбаеваның еңбегінде былай делінген: ретроспективті жауаптылық (заңды жауаптылықтың әдеттегі түсінігі), саяси жауаптылық, «позитивті» жауаптылықтың құқықтық аспектілері ретінде конституциялық жауаптылықты құрастырушылар болып табылады /4/.

Ал Н.А. Боброва және Т.Д. Зражевская: «Мемлекеттік-құқықтық аяда өзге әлеуметтік жауаптылықтың түрлеріне жақын позитивті және ретроспективті жауаптылықтың біртұтастығы айқындала түсуде», - деген көзқарасын білдіреді /5/. Яғни, конституциялық құқық бойынша жауаптылықты анықтауға мүмкіндіктер туады.

Жауаптылықтың позитивтік аспектісі – қандай да бір субъектінің алдында жауаптылықтың туындайтынымен, ал ретроспективті аспектіде ол кінәлінің қоғам алдындағы адамгершілік жауаптылығының төмендеуімен немесе оның мәжбүрлі түрде әрекет еткізу шараларының болмауымен ерекшеленеді.

Конституциялық-құқықтық жауаптылық заңды жауаптылықтың бір түрі болып табылатындығы туралы көптеген еңбектер бар екендігін жоғарыда сөзге тиек еткенбіз. Енді конституциялық-құқықтық жауаптылықтың түрі ретінде мемлекеттің жеке тұлға алдындағы жауаптылығын жан-жақты ашу қажеттілігі туындайды. Бұл мәселені ашпастан бұрын конституциялық-құқықтық жауаптылыққа түсінік беруге тырысуымыз керек.

Жауаптылықтың түрлерін бөліп қарастыру кезінде олардың салалық және функционалдық ерекшеліктеріне көңіл бөлінеді. Заңды жауаптылықтың түрі ретінде әкімшілік жауаптылықтың түсінігіне тоқталып өтейік. Себебі, әкімшілік құқық – құқық саласы ретінде дамуы қазіргі уақытта қарқынды болғанымен, негізінде ол конституциялық құқық саласында орын алған. Әкімшілік жауаптылықтың негізі болып әкімшілік құқық бұзушылық табылады. Оның өзіне тән белгілеріне А.А. Таранов /6/, Х.Ю. Ибрагимов /7/ және т.б. сипаттама беруге тырысқан (қоғамдық қауіптілік, әрекет және әрекетсіздік, құқыққа қайшылық, келтірілген залал және т.с.с.). Бірақ бұл белгілердің болуы әкімшілік құқық бұзушылық болды деп айтуға негіз болып табылмайды, себебі әкімшілік құқық бұзушылық болу үшін оның құрамы, яғни субъектісі, субъективтік жағы, объектісі және объективтік жағы толық қамтылуы қажет. Егер әкімшілік құқық бұзушылықтың белгілері толық ашылғанымен, оның құрамының бір элементі, мысалы субъектісі болмаса, онда әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы толық емес болып табылады, яғни әкімшілік құқық бұзушылық жасалмаған болып есептеледі. Бұл кез келген заңды жауаптылыққа тән сипат болғанмен конституциялық-құқықтық жауаптылықтың өзге де ерекшеліктері болуы мүмкін. Жауаптылық қағидасы әр құқық саласында бекітілгенімен, әр құқық саласында оның негізінде жеке институт ретінде жауаптылық нормалары жүйесі дамымауы мүмкін. Осы уақытқа дейін конституциялық құқық саласында конституциялық жауаптылық институтының жеке институт ретінде орын алмауына осындай себеп әсер етеді. Яғни осы кезге дейін конституциялық құқық нормаларының орындалуы өзге құқық салаларының жауаптылығымен қамтамасыз етілгендіктен, оның басты сала ретінде қамтамасыз ететін құралдары негізінде жеке жауаптылық институты қарастырылмады.

Заңды жауапкершілік жүйесіне жауаптылықтың жаңа салалық түрін енгізу, онда көптеген ауытқуларды туғызуы мүмкін. Сондықтан құқықтық институт ретінде қалыптасып келе жатқан конституциялық-құқықтық жауаптылық әр түрлі қоғамдық қатынастарға әсер ету тетігін (механизмін) ашу кезінде – мемлекеттің жеке тұлға алдындағы конституциялық-құқықтық жауаптылығын да жан-жақты електен өткізуге тура келеді.

Жоғарыда айтылғандай конституциялық жауаптылық, оның ішінде мемлекеттің жеке тұлға алдындағы конституциялық-құқықтық жауаптылығының туындауына ең басты негіз болып біріншіден, конституциялық құқықтың ең басты субъектілері ретінде мемлекет және адам, ал екіншіден олардың арасында пайда болатын конституциялық-құқықтық қатынастарды қорғау жатады. Ең жоғары заң күшіне ие болатын нормативтік құқықтық актіде мемлекеттің ең қымбат қазынасы болып адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары табылатындығы декларативтік норма ретінде бекітілгенмен, әрқашанда мемлекеттің жадында ұсталуы қажет. Мемлекет пен жеке тұлға арасында пайда болатын, өзгеретін және тоқтатылатын қоғамдық қатынастардың негізгі қайнар көзі Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады және оның нормалары өзге нормативтік актілермен нақтыланады әрі айқындалады.

Конституциялық жауаптылық түсінігін ашуда Н.А. Боброва мен Т.Д. Зражевская оған мынадай сипаттама береді: «Конституциялық жауаптылық әлеуметтік жауаптылықтың ерекше категориясы ретінде жауаптылықтың сыртқы қажеттіліктен ішкі тұтынушылық жауаптылығына өту диалектикасын түсінуге әсер етеді. Бұл диалектика әлеуметтік және «өзіндік» заңды жауаптылықтың шегін нақты құқық саласында шектеуді талап ете отырып, оларды конституциялық деңгейде қарама-қайшы қоюға жол бермейді. Конституциялық нормалар үш әлеуметтік нормалардың өзара байланысында болады: саяси, моральдық және заңды. Конституциялық жауаптылық әлеуметтік жауаптылықтың категориясы ретінде өзіне саяси, моральдық және заңды жауаптылықтарды біріктіреді» /5/. Бұл көзқарасты келесі мағынада түсіндіруге болады. Жалпы конституциялық құқықтың ғылым, құқық саласы және оқу пәні ретінде үш аспектіде қарастырылатыны белгілі. Ол ғылым ретінде саяси философиямен тығыз байланысты. Ал құқық саласы ретінде оның өзге құқық салаларынан ерекшелігі, ол қоғамдық аяның барлығын қамтиды, соның ішінде онда саясат та орын алады. Яғни, саяси қатынастардың пайда болуы, өзгеруі және тоқтатылуына да негіз болып конституциялық және конституциялық-құқықтық нормалар табылады. Осы орайда М.И. Пискотиннің пікіріне қарсы тұжырым білдіруге болады. Себебі ол: «Конституциялық жауаптылық саяси жауаптылықтың түрі ретінде қарастырылады», - дейді /8/.

Ал мемлекеттің жеке тұлға алдындағы конституциялық-құқықтық жауаптылығына келсек әрі жеке тұлғаны - азамат ретінде алсақ, онда саяси, ал адам ретінде алсақ моральдық және заңды жауаптылық негізінде ашуға тура келеді. Себебі тек азамат қана мемлекетпен саяси сипаттағы қоғамдық қатынасқа түсе алады (Конституцияның 32, 33 және 36 баптары). Конституциялық нормаларда орын алған ережелерге сәйкес мемлекет пен тұлға тек құқықтармен ғана емес, сонымен қатар өзара жауаптылықпен де байланысты. Конституция мен конституциялық заңнамаларда тұлғалардың жауаптылығы толығымен қамтылғанымен, мемлекеттің, оның органдарының, жоғары лауазымды тұлғаларының жеке тұлға алдындағы жауаптылығы толық реттелмеген. Жоғарыда атап өткендей Конституцияны қорғау тетігі ретінде заңды негізде конституциялық жауаптылықты заңды жауаптылықтың жеке түрі ретінде бекітпей, оны қорғаудың нәтижесі жоғары болады деп айту қиынға соғады.

В.А. Виноградов конституциялық жауаптылықтың субъектілерін олардың құқықтық мәртебесінің ерекшеліктерін ескере отырып: жалпы, арнайы және ерекше, - деп топтастырады. Конституциялық жауаптылықтың жалпы субъектісіне мысал ретінде Ресей Федерациясының 3-ші бабының 4-ші тармағын келтіреді. Онда былай делінген: Ресейде билікті иемденуге ешкімге де жол берілмейді. Ал арнайы субъектісіне мынадай сипаттама береді: тұлғаның қандай да бір органда қызмет жасауы: лауазымды тұлғалар (министрлер, депутаттар), сайлау комиссиясының мүшелері, қоғамдық бірлестіктердің мүшелері. Ерекше субъектісі – мемлекет басшысы /9/.

Конституциялық құқықтың субъектісі ретінде мемлекет, оның ең жоғары лауазымды тұлғасы, мемлекеттік органдар, олардың жоғары лауазымды тұлғалары және жеке тұлғалар табылатыны белгілі. Осы субъектілер сәйкестелген түрде конституциялық-құқықтық жауаптылықтың да субъектілері болып табылады деп ойлаймыз. Себебі, аталған субъектілердің арасында конституциялық-құқықтық қатынастардың пайда болуы, қандай да бір міндеттерді жүктейді.

Мемлекеттің жеке тұлға алдындағы конституциялық-құқықтық жауаптылығына тоқталатын болсақ, мемлекеттің жауаптылығы абстрактілі болып келеді. Сондықтан бұл жауаптылықты жүзеге асыру, ҚР Конституциясының 3-ші бабының 3-ші тармағына сәйкес, оның атынан билік ететін ең жоғары лауазымды тұлғасына, ең жоғары өкілді органына, мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына жүктелуге тиіс.

1. 
   Қазақстан Республикасының Конституциясы / 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған (7 қазан, 1998 жылғы № 284-1, 2007 ж. 21 мамырда № 254-ІІІ Қазақстан Республикасы Заңдарымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулармен бірге) // Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы. – 1996. - № 4. – 217-қ.; 1998. - № 20. – 245-қ.; 2007, – № 10. – 68-қ.
   
2. 
   2.Колосова Н.М. Конституционно-правовая ответственность - самостоятельный вид конституционной ответственности. // Государство и право. 1997. - № 2. – С. 86-96.
   
3. 
   3.Авакьян С.А. Проблемы конституционно-правовой ответственности (по материалам конференции на юридическом факультете). // Вестник Московского университета. - Серия 11. - Право. – 2001. - № 3. – С. 124-128
   
4. 
   4.Сапаргалиев Г., Салимбаева Ж. Проблемы конституционной ответственности. – Алматы: Жеті Жарғы, 2001. – 152 с.
   
5. 
   Боброва Н.А., Зражевская Т.Д. Ответственность в системе гарантии конституционных норм (государственно-правовые аспекты). - Воронеж: Издательство Воронежского университета, 1985. – 154 с.
   
6. 
   6.Таранов А.А. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы. Академиялық курс. – Алматы: ҚазГЗУ Баспа үйі, 2003. – 284 б.
   
7. 
   7.Ибрагимов Х.Ю. Административное право Республики Казахстан. Общая часть. Учебное пособие. - Алматы: Данекер, 2002. – 256 с.
   
8. 
   8.Пискотин М.И. Политическая ответственность работников аппарата государственного управления в социалистических странах. // Ответственность сотрудников государственной администрации: Сб. материалов международной научной конференции. – Варшава, 1975. - С. 23-27.
   
9. 
   9.Виноградов В.А. Конституционная ответственность: вопросы теории и правового регулирования. // Конституционно-правовая ответственность: проблемы России, опыт зарубежных стран. - М., - 2001, – С. 56-59.
   

Учитывая вышеизложенные условия воинской службы логично напрашивается вопрос: Какова структура адаптации, определяющая приспособление к воинской службы у солдат. В чем специфика психологической адаптации в условиях воинской службы? Эти проблемы мы постараемся осветить и раскрыть в данной статье.

Проблема психологической адаптации военнослужащих всегда была и будет значимой так как и от психического здоровья солдат во многом зависит боеспособность и подготовленность армии. То, насколько быстро новобранцы усвоят воинский устав и режим воинской службы будет определять успешность ее прохождения. Изложенное выше, определяет актуальность нашей проблемы.

Наше эмпирическое исследование, проведенное в ноябре-декабре 2012 года, было направлено на изучение факторной структуры психологической адаптации военнослужащих по призыву в условиях воинской службы.

Для достижения цели исследования была поставлена основная задача: выявить факторную структуру адаптации военнослужащих по призыву.

В качестве исследовательского инструментария были использованы следующие методики:

1. 
   Методика диагностики социально-психологической адаптации Роджерса-Даймонда (в адаптации А.К. Осницкого) /1/;
   
2. 
   Многоуровневый личностный опросник (МЛО) «Адаптивность» разработанный
   

Исследование проводилось в одной из воинских частей г. Астаны.

На основании результатов изучения адаптации военнослужащих по призыву был применен факторный анализ с помощью статистического пакета программ SPSS 17.0.

Выделение факторов адаптации осуществлялось с помощью факторного анализа вращением «Варимакс». В основу выделения факторов были положены параметры социально-психологической адаптации и шкалы адаптивности.

Факторный анализ при исследовании адаптации военнослужащих по призыву охватил 69,8% дисперсии по всем шкалам.

При этом первый фактор описывает 26,06% дисперсии после вращения; второй фактор – 22,7%; третий фактор – 11,06%; четвертый фактор – 9,9%.

Составляющие факторов адаптации и уровень их корреляции представлен в таблице 1. Для наглядности название факторов и их особенностей были занесены в таблицу 2.
Таблица 1

Элементы факторов и уровень их корреляции

Все показатели данного фактора показывают высокую корреляцию между собой. Фактор «Адаптация», предполагает взаимосвязь таких черт личности, как уверенность, адекватная самооценка, легкая приспособляемость к новым условиям, положительное отношение к окружающим, позитивная самопрезентация, ответственное отношение к личной жизни и профессиональной деятельности.

Второй фактор объединил 3 переменных (показателей адаптации): «Личностный адаптационный потенциал», «Нервно-психическая устойчивость», «Коммуникативные способности».
Таблица 2

Факторы адаптации военнослужащих по призыву

Третий фактор объединил 1 переменную (показателей адаптации): «Стремление к доминированию». Фактор получил название «Стремление к доминированию», поскольку данный показательявляется единственным. Данный фактор раскрывает такие особенности военнослужащих, как неподдатливость, лидерство, харизма, чувство превосходства, честолюбие и т.п.

Четвертый фактор объединил 1 переменную (показателей адаптации): «Эмоциональная комфортность». Фактор получил название «Эмоциональная комфортность». Данный харктеризует следующие особенности военнослужащих: проявление позитивного настроя, отсутствие встревоженности и напряжения, редкое проявление негативных эмоций, адекватный уровень притязание, душевное спокойствие.

Таким образом, адаптация военнослужащих по призыву определяются четырьмя факторам:

1. «Адаптация»;

2. «Толерантность»;

3. «Стремление к доминированию»;

4. «Эмоциональная комфортность».

1. 
   http://vashpsixolog.ru
   
2. 
   http://vsetesti.ru/378/