Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Таяз
- 6.3. Дүниежүзілік мұхит суының физикалық-химиялық қасиеттері Мұхит суының басты қасиеттерінің бірі – оның температура- сы .
| 1. Тар жəне кең бұғаздар, ең кең бұғаз – Дрейк бұғазы, 1 120 км;
2. Қысқа жəне ұзын бұғаздар, ең ұзын бұғаз – Мозамбик бұғазы, 1 760 км; 3. Таяз жəне терең бұғаздар, ең терең бұғаз, Дрейк бұғазы 5 249 метр. Судың қозғалу бағытына байланысты бір бағытты ағынды (Флорида бұғазы) жəне қарама-қарсы ағынды (Девис жəне Босфор) бұғаздар деп те бөлінеді. Дүниежүзілік мұхиттың жеке бөліктері өзіндік жеке ерекшеліктерге ие болғанымен, жаратылысы, табиғат жағдайлары, даму болашағы бір-бірімен тығыз байланысты біртұтас күрделі жүйені құрайды. 6.3. Дүниежүзілік мұхит суының физикалық-химиялық қасиеттері Мұхит суының басты қасиеттерінің бірі – оның температура- сы. Су сұйық дене болғандықтан баяу жылынады жəне баяу суына- ды. Сондықтан мұхит суындағы беткі температураның ең жоғары көрсеткіші – тамыз айында, ал ең төмен температура ақпан айын- да байқалады. Мұхит суының ендіктер бойынша жылдық орташа 248 температурасының ең жоғары көрсеткіштері (27-28 0 С) екі тропиктер аралығында байқалады. Ашық мұхитқа қарағанда, теңіздерде, əсіресе, қоңыржай ендіктерде жатқан теңіздерде жылдық температураның ауытқулары үлкен болады. Қара теңізде бұл көрсеткіш 17-24 0 С, Жерорта теңізінде 14 0 С-ге жетеді. Жалпы алғанда, мұхит бетіндегі орташа жылдық температура +17,4 0 С. Орташа жылдық температураның ең жоғары көрсеткіші Тынық мұхит бетінде (+19,1 0 С) байқалады, бұл оның көпшілік бөлігінің төмен ендіктердегі орнымен түсіндіріледі. Үнді мұхитының беткі суының орташа жылдық температурасы +17,1 0 С-ге тең. Беткі су температурасының көрсеткіші Дүниежүзілік мұхиттың 54%-ында +20 0 С-ден жоғары, тек 14%-ында ғана +4 0 С-ден төмен. Мұхит суының ең жоғары температурасы (+32 0 С) Тынық мұхит бетінде тамыз айында, ең төмен температурасы (-1,7 0 С) ақпанда Солтүстік Мұзды мұхитта байқалған. Қазіргі заманғы өлшеу құралдарының көмегімен мұхит суының температурасының географиялық ендік бойынша ғана емес, тереңдікке қарай да таралу заңдылықтары анықталып отыр. Мұхит суының беткі 25-50 метр, кей жағдайда тіпті 100 метрлік қабаты қарқынды араласады. Осы себепті бұл қабатта судың температурасы салыстырмалы түрде біркелкі болады Тереңдеген сайын алғашында температура күрт төмендеп, кейіннен баяу өзгере бастайды. Мұхиттың терең қабаттарында тем- пература біркелкі төмен болады, себебі мұнда полярлық аймақтардан келетін суық сулар басым болады. Жоғары ендіктерде мұхит түбіндегі судың температурасы 0 0 шамасында болса, экваторлық жəне қоңыржай ендіктерде +2 0 , +3 0 С. Дүниежүзілік мұхит сулары температуралық ерекшелігіне қарай шартты түрде екі қабатқа бөлінеді, беткі – жылы су қабаттары, түпкі – салқын су қабаттары. Осы екі қабаттың аралығында су тем- пературасы жоғарғы жəне төменгі бөлігінен үлкен айырма жасап, тез өзгеретін бөлік – термоклин (грек тілінде termo – жылу, klino – еңкіштік, төмен түсу деген мағына береді) орналасады. Термоклин жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|