Оқулық Алматы, 014 3 удк ббк о қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің
жүктеу/скачать 1.55 Mb. Pdf көрінісі
|
| 232
233 Көптеген авторлар атап көрсеткендей (Г.В. Залевский, П. Фресс, М.С. Роговин), икемділік өзін қайта құруға деген белгілі даярлық, «туындайтын мəселелерді есепке алып, өзінің іс-əрекетін болжау, тəжірибені шығармашылықпен қабылдау жəне сыни тұрғыда бағалау» қабілеті ретінде, вариативті, адекватты мінез-құлықтың негізінде болады, сонымен бірге тұлғалық-кəсіби қалыптасудың сапасы ретінде анықталуы мүмкін. Тұлғаның əлеуетіне қаратылған, қазіргі білім беру үдерісінде, қатаң реттеудің мүмкіндігі болмайды, нəтижесінде, жүзеге асырылатын іс-əрекетте құндылықтар жүйесімен өзара байланыстың икемді формалары үлкен рөл атқарады, сонымен бірге оларды өмірдің өзгермелі жағдайларына сəйкес алмастыру мүмкіндігі үлкен рөл атқарады. Кəсібиліктің жалпы акмеологиялық инварианттары болып табылатындар (А.А.Деркач, В.М.Дьячков): • дамыған антиципация, олар іс-əрекетті орындау үдерісінде пай- да болатын жағдайлардың дамуын дəл, «алыс» жəне сенімді болжау шеберлігінде көрініс табады; • өзін-өзі реттеудің жоғары деңгейі, ол өзінің қалпын басқару шеберлігінде, жоғары еңбекке қабілеттілікте, стреске қарсы тұрақтылықта, шұғыл əрекеттерге тұрақты дайындықта, қажетті уақытта өзінің ресурстарын жұмылдыру қабілетінде көрініс табады; • шешім қабылдау шеберлігі, атап айтсақ, шешім қабылдаудағы батылдық, шешімдердің сенімділігі, олардың дəлдігі жəне нақ- тылығы, стандартты болмауы жəне тиімділігі; • креативтілік, ол жоғары шығармашылық əлеуетте ғана емес, со- нымен бірге кəсіби іс-əрекетті орындаумен байланысты міндеттерді шығармашылықпен қоюға жəне шешудегі арнайы шеберлікте көрініс табады; • жетістіктердің жоғары жəне адекватты мотивациясы. Жоғары деңгейдегі кəсіпқойларда бұл инварианттар, басқа мамандармен салыстырғанда біршама дəрежеде дамыған. Іс- əрекеттің тиімділігін факторлы талдау, дəл осы сипаттамалардың, орындалатын іс-əрекеттің жоғары тиімділігін қамтамасыз етудің факторларының жиынтығы «салмағына» ие болатынын көрсетті (Е.Н. Богданов, В.Г. Зазыкин). Адамның күрделілігі бойынша артатын міндеттерді қоюы, өзін- өзі дамыту қабілетін, өзінің мүмкіндіктерінің шекарасына шығуға ұмтылысты көрсетеді. Өзін-өзі реттеу жүзеге асырылатын іс-əрекеттің жағдайларын есепке алып, өзінің мінез-құлқын алдын ала құру жəне қайта құру шеберлігін білдіреді; • іс-əрекетке енгізілу, тұлғаның кемелденуінің белгілерінің бірі ретінде қарастырылатын жұмсалатын күш-қуаттың қарқындылығы; • өзінің дамуының қарама-қайшылықтарын саналы түрде жою, өзінің өткен тəжірибесіне қатынасты сипаттайтын дамудың қырлары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ету; • өзін-өзі дамытуға жəне өзін-өзі жаңартуға тұрақты дайындық, өзінің шекарасынан шығуға дайындық, өзінің кəсіби жолын инте- грациялау, тəжірибені реттеу, кəсіби қалыптасудағы перспективалар- ды көру шеберлігі. Шындығында, адам өзіндік рефлексивті мүмкіндіктеріне сүйе- ніп, өмірдің жағдайларын жəне өзіндік өмір сүру əрекетін, өмір сүру салтын жəне белсенді түзету субъектісінің позициясын бағалауға қабілетті болады, алайда бұл тұлғадан күш-қуатты жəне энергияны, белсенділікті талап етеді, сондықтан мұның бəрі қалыпты күйде өзін-өзі ұйымдастырушы ашық психологиялық жүйенің алуан түрлі көрінісі болып табылады. Осыған сүйеніп, тұлғалық-кəсіби қалыптасудың акме- бағдарланған үдерісі, өзіндік қалыптасудың «шыңдағы» сатыларына қозғалу үдерісі ретінде, өмір салтының құндылықты-мағыналық негіздерін ұсынып, адам əлемінің қалыптасатын бейнесін алмастырудың ерекше үдерісі ретінде көрініс табады, олар өз кезегінде «шың» өзін-өзі жүзеге асырудың мотивациялық негізде- месі қызметін атқарады. Акме-бағдарланған үдеріске енгізілу, əлемнің бейнесін алмастыру үдерісінің маңызды буыны болып табылады, адам əлемінің бейнесінің мазмұнды, құндылықты- мағыналық құрамының бірлігін қамтамасыз етеді. Осылайша, тұлғалық-кəсіби қалыптасудан кейін, адамның қалыптасу мəселесін мүмкіндіктен болмысқа шынайы жүзеге асырылатын өту ретінде көруге болады. Тұлғалық-кəсіби қалып- тасудың дара нұсқалары, көпқырлы əлемнің қол жеткізілген деңгейлері тұрғысында қарастырылады. Бұдан басқа, тұлғалық- кəсіби қалыптасу адамның көпқырлы əлемінің сипаттамасы жəне көрсеткіші болып табылады. Əлемнің кəсіби бейнесі мұнда жүйелі жаңа құрылым болып табылады, ол көрқырлы əлемді безендіру үдерісінде қалыптасады жəне мағыналар, құндылықтар арқылы көрсетіледі. |