Оқулық жоғары оқу орындарының медицина факультеттерінің студенттері мен магистрлеріне арналған

Грек: аро as-sistens – ассистент (жанында тұрған).

Грек: endo,ento; -ecto,exo. Extra - uternus - жатыр сырты.

Грек – messo, dia

Сөз құраушы негiзге жалғанған meso – префиксi iшкi мүшенi бiлдiрген кезде, сол мүшенiң шажырқайы атауын бередi. Мысалы: meso-colon – тоқ iшек шажырқайы; meso-gastrium – асқазан шажырқайы.

Грек – peri: para.

Латын: in.

Грек: a, an.

In (im, il, in, a, an)

Сөз қ±рушы негiздiң белгiсiнiң жоқ болуы немесе болдырмау.

Мысалы: im-potentia – белсiз.

Ir-regularis – тиянақсыз.

An-algesia – аурудың болмауы.
XIV. Грек: dys-eu

Dys

Бұзылу, қиындау, Ќызметенiң бұзылуы нормада сапалық және сандық ауытқуы

Eu

қызметiнiң қалыпты болуы: дұрыс; жақсы жағдайды

Мысалы: dys-tonia – тонустың бузылуы.

Eu-pnoe – тонустың дұрыс болуы.
XV. Латын: dis

Грек:

Dis (dif, di) dia

Бөлiну, ажырау, бөлшектену

Мысалы: dis-seminatio – ыдырау, тарау.

Dya-lysis – бөлiну
XVI. Латын: de, des, se.

De, des, se

Ажырау, алшақтау, жою. Сөз құраушы негiзге қатысты

Мысалы: de-pilatio – шашты алып тастау.

Des-infectio – заласыздандыру.

Se-paratio – бөлу.
I. Сөздердi аударып, префикстердiң мағынасын түсiндiрiңдер.

а)Infraorbitalis, supraclavicularis, infratrochlearis, supratrochlearis, interclavicularis, interosseus, intralobularis, intramuscularis, parasternalis, episternalis, suprasternalis, subcorticalis, subpleuralis, subduralis (ми ќабыѓы туралы), epitympanicus, endocervicalis, antenatalis, (лат.natus µмірге келу,туу), postnatalis, intranatalis, interalveolaris, intertarsea, subcutaneus, extrapulmonalis, extrapyramidalis, paravesicalis, submandibularis, retrobuccalis, premolares, adducens, (лат.duco ќуу, айдау), abducens, abductio, praeglaucoma, praecancerosus, perivascularis.

Төменгi жақ асты, шүйде асты, тiл асты (жүйке), тiл асты (ағын), буын аралық, қабырға аралық, бұлшықет аралық, кеуде арты, үрт арты, құрсақ сырты, бұлшықет iшi, жиек үстi, кеуде үстi, кеуде асты, самай асты, омыртқа аралық, құрсақ арты, көмей арты, капсула iшi, кеуде iшi.

Тақырыбы: Ұлпалардың, мүшелердiң және жыныс мүшелерi атауларын бiлдiретiн грек-латын дублеттерi

 Функциональды және патологиялық жағдайларды, процесстердi

А 1. Haemolysis, haemotherapia, haemostasis, empyema, haemangioma, haemangiomatosis, haemarthrosis, haematologia, haematoma, haematonephrosis, azotaemia, cholaemia, uraemia, ureteritis, vasoresectio, vasotomia, ectopia, vasoconstictio, myoma, myoblastus, thymocystus, myoblastoma, perimysium, endomysium, acrohidrosis, paraproctitis.

2. Myocardium, myometrium, carcinosarcoma, cytopenia, hydraemia, lymphocytus, lympho(cyto)penia, hydrarthrosis, lymphorrhoea, chondroblastus, chondroplastoma, chondrogenises, herniorrhaphia, perivasculitis, epicranium, epipharynx, gastrocele, meningocele, anaemia, toxaemia, myasthenia, chondrodystrophia.

3. Neurosis, neuritis, neuroma, neurolysis, angioneurosis, adenotomia, lymphadenitis, lymphangitis, hyperaemia, lymphadenoma, lymphangioadenographia, hidradenitis, anhidrosis, aesthesiologia.

4. Angiectasia, phlebectasia, anaesthesia, hypaesthesia, phlebosclerosis, erythroblastus, ovocytus, dermatosis, dermographia, mesoderma, periderma, dermatitis, dermatostomatitis, sphygmographia, ureterolysis, pneumolysis, pneumonomalacia, lithotomia, lithotomia, lithiasis, cholelithiasis, urolithiasis, bronchoithus, broncholithiasis, dysfunktio, chylothorax, chyluria, chylocele, paracysitis, achlorhydria.

5. Pyodermia, pyaemia, pyorrhoea, pyothorax, pyuria, pyometra, dyscrinia, secretio, incretio, endocrinologia, haemorrhagia, gastrorrhagia, odontorrhagia, oncogenesis, oncogramma (обьем).

6. Synostosis, myelopathia, aplasia, hyperplasia, dysplasia, metaplasia, myelodysplasia, myelosis, osteomyelitisis, mastoptosis, hydrocephalus, otoneurologia, otitis, ophthalmologia, cholekinesis, hypopituitarismus, ductus bilifer, vesica biliaris s. vesica fellea, gynaecologia, paediatria, logopaedia, chondrocytus, haemocyti, gerontologia, hydrophilia, hydrophobia, geriatria.

7.Apnoe,hypopnoe pneumocephalia, tenorrhapia, aerohaemoterapia,

pneumograpnia, respiratio, inspiratio, pneumarthrosis, sphygmogramma, atrophia, dystrophia, hypertrophia, vagotropus (a, um), anoxia,

В. 1. Anergia, synergia, asynergia, hypergia, chirurgia, chondrodysplasia, tenodesis, atrichia, anonychia, onyschorrhexis, dacryoadenitis; dacryolithus s. calculus lacrimalis; hyperdynamia, hypodynamia, amnesia, sialadenitis, sialorrhoea, coprostasis, galactostasis, epoophoron,lipoma, dysmorphosis, pyoophoritis, pyosalpinx, pyoovarium, morphologia, phacomalacia, blepharitis, keratoma (теріде), keratosis (теріде), keratitis (кµзде), asthenopia, biopsia, pharmacophobia, fasciodesis, cytosis.

2.Cardioplegia, ophthalmoplegia, hypertrichia, aphonia, sphygmophonia, aetiologia, aethiopathogenesis, phrenicotomia, schizophrenia (schizo бүгу), paraphrenia, phacoma, lipodystrophia, dacryocystographia, dacryocystorhinostomia, hydrorrhachis, mesovarium, lipaemia, haemopoesis, thermophilus.

С. Atelodontia², atelocheilia, ulorrhagia, uranoplegia, uranorrhaphia, meloplastica, meloschisis, odontolithus, odontogenesis, dysontogenesis, parodontitis, endodontitis, gnathitis, prognathia, progenia.

1.Тер бездерi iсiгi, несепте гемоглобиннiң болуы, қан құрамында өттiң болуы, майлы ұлпа iсiгi, жұтудың қиындауы, перикордта iрiң мен қанның жиналуы, құрсақ қуысында iрiңнiң болуы, бұлшық ет әлсiздiгi, қан жүйесi туралы iлiм, жасушалар патологиясы, терiнiң қабынуы, дамудың бұзылуы, жiңiшке iшек шажырқайы, лимфалық тамырлардың қабынуы, қанмен емдеу, несепте галактоздардың болу.

2. Лимфациттердiң көбеюi, өттiң жүрмей қалуы, лимфаның жүрмей қалуы, қанның тоқтап қалуы, қимылдың бұзылуы, жасушаның бұзылуы, жатырдан қан ағу, ұлпалардың бұзылуы, жасуша сырты, қоректенудiң бұзылуы, сезiмталдықтың болмауы, құрсақ сырты, сезiмталдықтың бұзылуы, тамырлардың бұзылуы, тамырлардың таралуы, қысымның төмен түсуi, перикордта ауа мен қанның жиналуы, тыныс алудың әлсiреуi, қалталардың қабынуы.

18 - сабақ

Тақырыбы: Сөз құрау (жалғасы). Әртүрлi физиқалық қасиеттерiн, сапасын бiлдiретiн дара терминоэлементтер

.

Auto (autos-өзi) Allo (allos-басқа) Hetero (heteros-басқа) Homeo, homo (homoios) Iso (isos) Aniso (anisos) Neo (neos-жас) Tele, teleo, telo (tele-алыс) Psеudo (psеudos) Ortho (orthos) Xero (xeros) Cryo (cryos) Thermo, thermia, ыстық Pуr, pуro, pуreo Macro (macros) Micro (micros) Megalo, megalia (megas) Oligo (oligos) Poly (polys) Pan, panto (pantos) Brachy (brachyas) Brady (bradys) Tachy, tacho (tachys) Chromo, chromato,chromia Leuco (lencos) Erуthro (eruthros) Cуano (kuanos) Melano (melas, melanos) Glyco, cluco (glykys) Pachy (pachys) Lepto (leptos) Dolicho (dolichos) Bary, baro (barys) Bathy, batho (bathys) Platy (platys) Hemi (грек) semi (лат) Chloro (chloros) Xantho (xanthos) Polio (polios) Necro (necros)

өзi, сол, өзiндiк, жеке автоматты басқа, өзге, өзгерген єртүрлі екеуiнiң бiрi, басқа, ұқсас емес ұқсас, бiрдей, сол сияқты тең, бiрдей тең емес, бiрдей емес жаңа, жас, жаңа пайда болған алшақ (уақыт, кеңiстiк аралығында) соңы, аяқталу жалған тiк, тiк бағытталған дұрыс, қалыпты жағдайда құрғақ суыққа қатысты, төмен температура жылы температураға қатысты ыстық, ыспа үлкен, iрi кiшi, ұсақ үлкен, ұлғайған кiшi, жеткiлiксiз көп, көптеген, нормадан тыс көп бәрi, барлық , түгелдей қысқа, қысқарған жәй, аз тез, жылдам, жиi түс, түр хромға қатысты ақ 2. Лейкоцитке қатысты қызыл 2. эритроцитттерге қатысты қара-көк, көкшiл синил қышқылына қатысты қара 2.құрамында меланин бар тәттi, құрамында қант бар, глюкоза тығыз, қатты, тығыздалған жiңiшке, әлсiз, тар ұзын, ұзартылған ауыр, салмақ атмосфералық қысым терең, тереңдiк жалпақ жартылай, бiр жақтық жасыл 2. құрамында хлор бар сары 1. сұр 2. Мидың сұр затына қатысты өлiп қалу, мәйiтке қатысты

II. Терминдер мағынасын түсiндiрiңіз

1. 
   Xerotransplantatio, xerodermia, xerophilus, telepathia, orthopaedia, pseudostenosis, orthopnoe, cryoretinopexia, cryothalamotomia, thermoplegia, coloptosis, brachyphalangia, sclerodermia, necrobiosis, (polios), melanodermia, leucodermia, hyperglykaemia, glucosuria, melanoma, melanomatosis, cyanodermia, cyanosis, cyanuria, dyschromatopsia, chromatophorus, acroanaesthesia, oligophrenia.
   
2. 
   Hemiparesis, platycephalia, bathypnoe, heteroplasia, acidaemia, xanthodermia, chloropsia, poliomyelitis, anonychia, chlorodontia, chondrosarcoma.
   

III. Аударыңыз

Кәрiлiк туралы iлiм, сүт безiн алып тастау, сүт безi аймағының ауруы, ауа жұту, қан құрамында инсулиннiң төмендеуi, қанда калийдiң төмендеуi, барлық артерияның қабынуы, несеп бөлудiң бұзылуы, бiр жақты парез, сезiмталдықтың бұзылуы, тыныс алудың бұзылуы, қоректенудiң бұзылуы, гидростатикалық қысымның көтерлуi, көк бауыр көлемiнiң кiшiреюi, бауырдың ұлғаюы, ерiннiң кезеруi, соқыр iшектiң кеңейюi, қанда оттегiнiң көбеюi, жүрек қысымының жиiлеуi, қан қ±рамында эритроциттiң жетiспеушiлiгi, өт көпiршiгiн рентгендiк зерттеу, қуықты тексеру, жатырдың түсуi, жатырдан қан ағу, жатырды толық алып тастау, несептiң аз мөлшерде бөлiнуi, несептiң көп бөлiнуi, қанда лейкоциттердiң көп болуы, төменгi жақтың кiшi болып қалуы, жоғарғы жақтың кiшi болып қалуы.
19-cабақ

Клиникалық терминдерге арналған жаттығулар
A.1. arthr- A.2. cysto-

Cephal- adeno-

encephal- thoraco-

ot- laparo-

gloss- phlebo-

my- cholecysto-

+ -tomia

nephr- tracheo-

cyst- spondylo-

cardi- osteo-

gastr- gastroentero-

rhin- oesophago-

lumb-

odont-

Б .1 -отия С. -глоссия 1

-подия -хейлия

макр(о)- + -хейрия макр(о)- + -гения

-цефалия -дентия

- дактилия -стомия

А.3 A.4

-aesthesia -plastica

-genesia -pathia

-plasia colo- + -ptosis

-topia -stasis

-ostosis -stomia

-uria -tomia

-hidrosis

d ys- + -kinesias

-crinia А)5 (ќ±ралдар)

-metlorrhoea аудио-

(men ай) барестезио

-morphopsia бато

-pepsia(pepsis ќорыту, ќайнату) гемоцито-

-pnoе калори-

-proteinaemia миоэстезио- метр

-thyreosis оксигемо-

-tonia тоно-

-tropia уро-

-phagia алгези-

-functio стето-

-cholia пиро-

-chromia пневмотахо-

психро-

пульсотахо-

Б.2. -емия

-артрит С.2

-дактилия -дентия

-кинезия олиг(о)- +

олиг(о)- + -пноэ -сиалия

-стаетоз

-цитемия

  
A .6 (приборы) Б.3 chole-

эндо- homeo-

амнио- bacterio-

ано- hypo-

керато- lympho-

лапаро- chylo-

ларинго- sialo- +-stasis copro-

ото- uro-

офтальмо- galacto-

фотоцисто-

ректо-

фонендо-

телебато-

уретро

х оледохо-

эзофаго Б.4 -eurysis

аэроцисто- -eurynter

гастродуо- -itis

дено- -graphia

гастро- colp(o)-+ -keratosis

торако- -pexia

фотокерато- -po(i)esis

энтеро- -r(r)hapia

-tomia

-scopia
II. Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер

Б. Гиперкинезия, телеэндоскопия, платиспондилия, спондилодез, холедоходуоденостомия, холангиоэнтеростомия, холецистоеюностомия, холецистоеюностомия, паратиреоидный, колопроктэктомия, психортопедия, спленопортохолангиография, миелорадикулит, декапитация, миолецеле, панмиелоз, пантофобия, психотерапия, мегаколон, мегадуоденум, мегаломастия, макромастия, мегалоуретер, мегаректум, спленомегалия, гетерогенді, гетерохромия, полиурия, меланома, ксантома, ксантопсия, телерентгенография, хлорома, десенсибиляция, алломиелотрансплан-

тация, дегенеративті, нейротропты, этиотропты, морфогенез, полимастия, патогенез, ксенопластика, ксерофтальмия, криотерапия, криохирургия, полиспеления, брадисфигмия, аутокератопластика, парацистит, флеботензиометрия, хиладенэктазия, эндогения, экзогения, лейколиз, лейкопоэз, эзофагостома, полиартралгия, олигемия, гистероптоз, меросальпингография, перидуоденит, перинефрит, перинеорафия, оварипривті.

С. Остеодентин, остеодисплазия, остеодистрофия, остеолиз, остеома, остеомилит, ретромандибулярлы, ретроназальды, перихондрит, периодонтит, паротит, параназальды, ринофония, риноррагия, аутокраниопластика, дакриоцистоцеле, дакриоцистос-

теноз, дакриорея, сиаладенит, сиалогенді, сиалография, сиалолитиаз, сиалолитотомия, сиалорея, гнатонекроз, гнатопластика, гингивоостеопластика, перикоронит, ретромолярный, папиллома, папилломатоз, гнатосхизис, ортопед, логопед, ортодонтия, ортогения, полиодонтия, гомодонтты, онкостомотология, глоссоптоз, ксеростомия, палатопластика, гиперсаливация, глоссоплегия.
20 – сабақ

Тақырыбы: Фармацевтiк терминология. Басты фармацевтiк терминдер

Б±л жиынтықта басты орынды арнайы колдануға р±қсат берiлген дәрiлiк заттар мен препараттар алады.

Б±л атаулардың қ±рылымдық түрлерiн және сөз қ±рау тәсiлдерiн д±рыс түсiне бiлу үшiн, төменде берiлген басты фармацевтiк терминдердi бiлу керек.

1. 
   Дәрi-дәрмектер – заттар немесе заттар жиынтығы, бiр елдiң тиiстi мекемелерiнiң р±қсаты бойынша емдеу, алдын алу немесе ауруға диагностика қою мақсатында қолданылады.
   
2. 
   Дәрiлiк заттар – химиялық немесе биологиялық жолмен жасалынған қосылыстар мен заттар.
   
3. 
   Дәрiлiк өсiмдiк шикiзаты – б±л медицинада қолдануға р±қсат етiлген өсiмдiк шикiзаттар.
   
4. 
   Дәрiлiк формалар – дәрi-дәрмектер және өсiмдiк шикiзатынан жақсы емдiк әсер беретiн, қолдануға ыңғайлы түрде жасалған формалар.
   
5. 
   Дәрiлiк препараттар – б±л белгiлi бiр дәрiлiк формада берiлген дәрi-дәрмектер.
   
6. 
   Єсер етушi заттар – терапевтiк, профилактикалық немесе диагностикалық әсер беретiн дәрi-дәрмектер жиынтығы.
   
7. 
   Дәрi-дәрмектер жиынтығы – дәрiлiк форма қ±рамында белгiлi бiр мөлшерде, бiрнеше әсер етушi заттардан т±ратын дәрi-дәрмектер.
   

Дәрiлiк препараттар:

Дәрiлiк заттар көптеген химиялық қосылыстар мен химиялық номенклатурада берiлген атауларымен бiрге қолданылады. Мыс: мырыш оксидi, салицил қышқылы, натрий хлоридi. Бiрақ көптеген химиялық қосылыстар, дәрi-дәрмектер номенклатурасында тривиальды атауларымен қолданылады. Тривиальды (кәдiмгi) атаулар дәрi- дәрмектердiң қ±рамы және қ±рылымын көрсетпейдi, бiрақ б±л атаулар қолдануға өте ыңғайлы. Себебi ғылыми атауларды рецептерде, этикеткаларда және дәрiханаларда қолдану ынғайсыз. Мыс: анальгин-1 -фенил-2, 3-диметил-4-метиламино-пиразолон-5 N метансульфонат натрия.

Дәрiлi заттардың тривиальды (кәдiмгi) атауларының жасалу жолдары алуан түрлi. Сөз қ±раушы негiз ретiнде бiрнеше сөз қолданылуы мүмкiн. Сөз қ±раудың негiзгi «қ±рылыс» материалы - сөз, сөз қ±раушы элементтер, түбiр және грек, латын сөздiк бөлiктерi болып табылады. Мысалы: apisarthronum – апизатрон (грек: apis-apa+arthron) – apa yы (буын суықтағанда қолданылады). Menttolum – ментол (oleum menthae – ментол майы).

 

Аббревация (лат. қысқа ) - қысқарған сөздер

Тривиальды (кәдiмгi) атауларды жасауда б±л тәсiл кеңiнен қолданылады. Сөздiң бөлiктерiн жинақтап дәрiлiк заттар атауларын жасайды. Мысалы: dimexidum – димексид. (диметилсульфооксид); Aetaeridinum – этакридин (лактат Г-этокси, 9-диамино-ридин); Phenaminum – фенамин (сульфат-х, 1-фенил. Г аминопропана).

Көп жағдайда қысқарту жолымен, дәрi-дәрмектер жиынтығы атаулары жасалады. Себебi барлық әсер етушi заттарды тiзiп атап жатқаннан гөрi, оларды қысқартып қолдану өте ынғайлы. Б±л жасалған атаулар тырнақшаға алынып, дәрiлiк формалардан кейiн жазылады. Мысалы: Tabulettae «Ancophenum» – «Анкофен» таблеткалары. Б±л дәрiнiң қ±рамындағы әсер етушi заттар: Antipyrini, phenaietini 0,25. Coffeini-natrii benzoatis 0,05.