343
Жасөспірімдер
киім стиліне, шаш үлгісіне, сондай - ақ адамгершілік көзқарастарына,
қызығушылықтарына қатысты олар үшін маңызды балалар тобында қабылданған нормаларға
шамадан тыс тəуелді.
Таңдау жағдайында жасөспірімнің анықтамалық топтың ресми көпшілігінің
реакциясына бағыты жиі кездеседі. Бұл оны "жағдайдың тұтқыны"етеді. Егер топта əлі де оң
құндылықтар басым болса, онда сəйкестік
жеке тұлғаның, əлеуметтік маңызы бар
қасиеттердің қалыптасуын тездетеді[9].
Сонымен, дəстүр бойынша, əлеуметтік - психологиялық тұрғыдан конформизм əртүрлі
көзқарастардан қарастырылады: жеке қасиет ретінде – таңдау бейсаналық адамдарға жасалады
- бірақ ол өзін алдамшы, циникалық мінез-құлықты көрсетудің орнына топтың пікірін
қабылдау қажеттілігіне сендіреді; жəне сəйкестік əлеуметтік бейімделу ретінде. Бұл сəйкестік
адамның əлеуметтік мінез-құлқының маңызды факторы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді
[10, 118 б.].
Зерттеу мақсаты: топ қысымындағы жоғары сынып оқушыларының конформды мінез-
құлық көріністерінің мотивациялық факторларын анықтау.
Зерттеу гипотезасы: аффилиация мотивтері мен қабылданбау
қорқынышы жоғары
сынып оқушыларының əрекеті дара тұлғаға ықпал ететін топтың маңыздылығы дəрежесіне
байланысты конформды мінез-құлқы факторларының бірі болады
Зерттеу пəні: жоғары сынып оқушыларының конформды мінез-құлқының мотивациялық
ерекшеліктері.
Зерттеу объектісі: жоғары сынып оқушылары. Эксперименттік зерттеу Алматы
қаласының Əуезов ауданында орналасқан №123 мектеп гимназиясында жүргізілді. Зерттеу 10
сынып базасында (10 «А» жəне 10 «В» сыныптар) өтті. Зерттеуге 45 сыналушы (22 адам – 10
«А» сынып жəне 23 адам – 10 «В» сынып) қатысты. Зерттеу шеңберінде сыналушылардың
гендерлік құрамын жазу қажет: 10 «А» сынып – 14 қыз бала жəне 8 ұл бала; 10 «В» сынып –
11 қыз бала мен 12 ұл бала, яғни, зерттеу қорытындысында 25 қыз бала мен 20 ұл бала қатысты.
Жоғары сынып оқушыларының конформдық мінез-құлқының мотивациялық құрамын
зерттеу үшін М.Ш.Магомед-Эминов түрлендірген А.Меграбянның «Аффилиация
мотивациясы» (қосымша А)əдістемесі таңдалды.Бұл əдістеме аффилация мотивациясы
құрылымына кіретін ортақ тұрақты екі мотиваторды– қабылдануға талпыну (ҚТ) жəне
қабылданбау қорқынышы (ҚҚ) анықтау үшін қолданылды.
Зерттеу жасау мақсатында А.А.Реан əзірлеген «Жетістік мотивациясы мен сəтсіздіктен
қорқу» (қосымша А)əдістемесі пайдаланылды. Респондент төменде берілген мақұлдаулармен
келіскенде немесе келіспеген жағдайда «иə» немесе «жоқ» жауаптарының бірін таңдауы қажет
болды. Жауап беруге қиналған жағдайда «иə» дəл «иə» жауабын, сонымен бірге «жоқ дегеннен
гөрі, иə» жауабына сəйкес екенін білу қажет.
Сыналушылардың иланушылығы мен конформдық дəрежесін зерттеу үшін В.
Пелевиннің «Суггестивтілікті бағалау» (қосымша Ə) əдістемесі мен «Конформдылық-
иланушылық» сауалнамасы таңдалды.
«Суггестивтілікті бағалау» əдістемесіадамның сыртқы
ықпалдарға еруі қабілетін
бағалайтын бес «шұғыл» тапсырмалардан құралады.
М.Ш. Магомед-Эминов түрлендірген А.Меграбянның əдістемесі аффилиация
мотивациясының құрылымына кіретін екі тұрақты ортақ мотиваторларды – қабылдануға
тырысу (ҚТ) жəне қабылданбау қорқынышы (ҚҚ) анықтауға арналған.
Зерттеу нəтижелері бойынша А эксперименттік тобындағы ұл балаларда қабылданбау
қорқынышы 5 (35,7%) анықталса, қыз балаларда аффилиацияға талпыну – 9 (64,3%) белгілі
болды.
В тобындағы сыналушыларда аффилиацияға талпыну ұлдардың 6 (50%) жəне қабылданбау
қорқынышы 6 (50%) ұл балада бірдей анықталды. Қыздарда аффилиацияға талпыну 6 (54,5%)
жəне қабылданбау қорқынышы сыналушы қыздардың 5 (45,5%) басым болды.
Төмен аффилиациясы бар жоғары сынып оқушылары тез жəбірленгіш жəне барлығына
сезімтал. Олар ескертулер, күлкі, мін тағымен бірге жүретін.