Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі



Pdf көрінісі
бет108/128
Дата16.01.2023
өлшемі2.24 Mb.
#468445
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   128
7843df6090d11040ceaf282c5c2f9783

мен атаға, белгілі бір уақиғаға, болмаса қарсыласының не жауының
мақтаған затына қарсы бағытталады. Сатира жеке бір адамның , 
тұтас ру мен атаның мінез-қасиетіндегі жаман жақтары 
(сараңдық, парақорлық, әділетсіздік, қорқақтық, озбырлық, кемістік 
т.б.) мен өткенін, тіптен семьяның ішкі мәселелерін де тізбелеп, 
көпке әшкере етеді. Қандай да бір тауып айтылған бір шумақ әжуа 
өлең кейде бүкіл Қазақ даласына тез таралып, мәтелге айналып та
кетеді» [379,20
б.
] ,- дейді. Біздіңше, бұларды Х. Досмұхамедұлы
фольклор жанрына жатқызудан гөрі фольклорда қолданылатын
бейнелеу құралы ретінде қарастырған [380] тәрізді.
Ғалым саралаған ырым, түс жору, дем салу, бал ашу, үшкіру 
тәрізді емшілік әдебиетке қатысты жақтары т.б. ұзақ уақыт 
фольклорды зерттеушілердің, фольклор үлгілерін жинаушылардың
тарапынан тыс қалып келді. Ал, ғалым баяндамасында аңыз, шежіре, 
батырлық жырлар, ғашықтық жырлар мен айтыс ұғымдарына қатысты 
толыққанды анықтамалар берілмесе де, сол жанрларға мысал ретінде 
келтірген фольклор үлгілері [379,26-28
б.
] қазіргі фольклортану 
ғылымы талабымен қарастырғанда, сол фольклорлық жанрларға 
дәлме-дәл келуі т.б. – бәрі Х. Досмұхамедұлының өз алдына қойған 
мақсаты мен түпкі ойының дұрыс екендігін дәлелдейді. Сондай-ақ 
ғалым: «қазақтың боғауыз мақалдарының кейбірін Ә.Диваев жинап,
тұңғыш рет 1900 жылы Ташкент қаласында қолжазба күйінде
жариялап таратты» [379, 29
б.
],- деуінен, біз ХХ ғасырдың басында 
қазақ мақалдарының жариялану тарихына қатысты құнды 
мағлұматтарды да табамыз. 
Баяндама соңында: «Халық әдебиетінің тілінің формасы негізінен 
өлең сөз түрінде болып келеді. Ал қара сөзбен көбінше ертегілер мен 
түрлі хикаялар айтылғанымен, өлең формалы ертегі де мол 


302 
ұшырасады» [379, 31
б.
],- дейді. Ендеше ғалым фольклордың қара 
сөзбен жазылған прозалық үлгілерімен қатар, поэзиялық үлгілері де
көп кездесетіне мән бергенін көреміз. Х. Досмұхамедұлы: «Халық 
әдебиетін тудырушы және сақтаушы қазақ халқының өзі
болғанымен, халық творчествосын жарқыратып көрсетушілер:
өлеңшілер , халықтың суырып салма ақындары және халық билері» 
[379,32
б.
],- дей отырып, фольклор үлгілерінің өмір сүру жағдайына 
да мән беріп, оны орындаушыларға алғашқылардың бірі болып
көңіл аударады: 
- фольклорды тудыратын адамдар; 
- жер-жерде тарататындар; 
- тіл тазалығы үшін күресетіндер; 
- ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетіндер; 
- халық әдебиетін жасаушылардың есімдерінің сақталмай қалу 
себептері; 
- үлгілердің белгілі бір себептермен авторы белгісіз, халықтық 
шығармалар қатарына қосылуы, т.б. сөз болады. 
Одан әрі зерттеуші түйіні фольклорлық нұсқалардың өмір сүру 
формалары, ауызекі дамуы, көп вариантты болуы т.б. [379,32
б.
] – 
бәрі халықтың өткен тарихымен, айтушылардың есте сақтау 
қабілетімен , ең бастысы, мәдени мұраға деген елдің сүйіспеншілігі, 
өткенге құрметі, рухани күш- қуатымен т.б. байланысты дегенге 
әкеледі. 
Сондай-ақ ғалым ел арасында кең тараған нұсқалардың көп 
нұсқалы болу себептерінің тегі мен табиғатына да тоқтала кетеді 
[379,33
б.
]. Нұсқа неғұрлым көне болған сайын нұсқалары да көбейе
түсетіндігін дәлелдеуге тырысқан ол, сол үлгілердің бойында 
коллективтік шығармашылықтың белгілері кездессе, сөз жоқ, халық
әдебиетіне жататынын діттейді.
Одан әрі ХХ ғасырдың бірінші жартысында қазақ фольклорын әрі 
жинаған, әрі жариялаған, әрі зерттеген ғалым Ә.Диваевқа қатысты 
құнды деректерді де келтіреді: «Қазақ халық әдебиетінің нағыз 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   128




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет