Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі



Pdf көрінісі
бет112/128
Дата16.01.2023
өлшемі2.24 Mb.
#468445
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   128
7843df6090d11040ceaf282c5c2f9783

үстемдік қылған ескілік тұрмыс салтындағы, сол үстем таптың 
салт санасымен құрылған «мереке» сауық сер үстінде айтылатын
өлең жырлары кіреді»- дейді [382, 57
б.
]. Міне, мұндағы таптық 
ұғымдағы ойлары болмаса, жалпы тұрмыс-салт жырларына берген 
Сәкен Сейфуллин анықтамасы өте сәтті шыққан. Ал, той бастарға 
келгенде автор: «Той бастар өлеңінде, жыршы- той қылушының 
«сәрсенбі сәтті күні» істеген тойына көптің атынан «құтты 
болсын» айтады. Той иесінің қуанышын көтермелеп «тойының 
тойға ұласқанын» тілеп, той істеуші- мал иесін «ақ пейіл» «шүлен» 
деп, оның «ақ пейілдігі», «шүлендігі» үшін, мал басына «қыдыр 
даруын» тілейді. Және тойды «тәңір қазынасы»- деп, тойға 
шығарған шығынды «Тәңірдің өзі төлейді» дейді. Ақырында той 
бастаушы өзінің «жолын» той иесі толымды қылып істеуін 
тілейтінінде сендіреді»,- дейді[382, 57
б.
]. Бұл этнографиялық 
сипатта жазылған анықтама да қазіргі таңда өз маңызын жойған жоқ. 
Келесі тұрмыс-салт жыры «Жар-жар» турасында Сәкен 
Сейфуллин былай дейді: «...Бұл қыз ұзатарда, той басталғаннан 


312 
кейін айтылатын, билер табы үстемдік қылған тұрмыстық салт 
өлеңі. Бұл өлеңде ылғи белгілі бір тақырыпқа ғана айтыла 
бергендіктен, бірақ қалыпқа бекінген өлең» [382, 58
б.
]. Демек Сәкен 
бұл фольклорлық үлгінің халық алдында орындалу ерекшелігіне де 
көңіл бөлген. Одан әрі автордың жұбату мен үгіт туралы ой- пікірі 
бар: «Жұбату мен үгіттеу мазмұны үйреншілік, бірқалыпта болады: 
Бұрынғы- соңғының жолы осы... «Әуелі пайғамбар да» қызын 
ұзатқан, жылама! Өз еліңе барасың, тек өзің жаман болма! Жаман 
болмаймын десең,- үлкендерге кісілік қыласың. Құлша, күңше жұмыс 
істейсің. Байыңды күтесің, ұрса да,- бетіне қарсы келмейсің. Қайын 
атаң мен қайын анаңды күтесің. Өз алдыңа үй тігіп мал-малданасың. 
Әсіресе, әлдилеп бала сүйесің»,- дегендей... Көңіл көтеру үшін, 
сөздерінің арасына қалжың да кіргізіп қояды»,- дейді [382, 63-64
б.
].
Демек С. Сейфуллиннің тұрмыс-салт жырларын іштей тойбастар, 
жар-жар, ау-жар, сыңсыма, жұбату, беташар, айт келін, бесік жыры, 
қоштасу, естірту, көңіл айту, жоқтау деген жанрларға бөлуі дұрыс 
болды. Ал, оларға автордың берген атаулары, анықтамалары әлі де өз 
маңызын жоймағаны, сөз жоқ, ХХ ғасырдың алғашқы жартысындағы 
қазақ фольклортану ғылымының жеткен жетістігі болып табылады. 
«Ескілікті дін салтынан туған өлең-жырлар, тақпақтар» дегенде
[382, 86-102
б.
] Сәкен Сейфуллин: бақсының өлеңдеріне, яғни 
шақыру, арбау, байлау жырларына, күн жайлату, бұлт шақыру, бәдік, 
жарапазан үлгілеріне т.с.с. шолу жасайды. С. Сейфуллин бұларды 
қазақ руларының мұсылман болмай тұрғандағы ескілікте аруақ,
тәңірлер т.б. бар деп, соларға құлшылық қылу негізінде, жоғарыда 
айтылғандай өлең-жыр үлгілері дүниеге келгенін дұрыс сараптайды.
Бұларды автор жеке жанр деп бөліп қарастырғанмен, қазіргі таңда 
олар тұрмыс-салт жырлары қатарында қарастырылады. 
Ал, С. Сейфуллиннің «Мал туралы, қадірлі жануарлар туралы 
әңгіме, өлең, күй жырлары» дегенде [382, 102-130
б.
]: бес түлік 
малдың иелері: Шопан атаға, Жылқышы атаға, Ойсыл қараға, Зеңгі 
бабаға, Сексек атаға т.с.с. қазақ фольклортану ғылымында алғаш 
түсініктеме беріп тоқталуы, өз алдына жеке жанр ретінде бөліп алып 
қарастыруы т.б. –бәрі де сол тұстағы фольклорды зерттеудегі 
ғалымның жетістігі екені даусыз. Дегенмен Сәкен Сейфуллин
бұларды фольклордың нақты қай жанрына жататынын анықтай 
алмаған, бәрін бір жерге топтай салған. Мұндағы Шопан атаға, 
Жылқышы атаға, Ойсыл қараға Зеңгі бабаға, Сексек атаға арналған
жануарлар турасындағы жыр үлгілері қазіргі таңда тұрмыс-салт 
жырлары ішінде қарастырылады. Ал, осы бес түлік мал иелері
турасында С. Сейфуллиннің мынадай түсініктемесі бар: «Жоғарыда 


313 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   128




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет