Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
негізінен айтыс ұлы ақынның әдеби мектебі мен шәкірттері төңірегінде өтті. М. Сильченко да маркстік- лениндік ілім тұрғысынан қарау керектігін сөз етіп, ақын тұлғасының қалыптасуына қазақ фольклоры мен орыс әдебиетінің ықпалына қарай ой- ыса берді. С. Мұқанов өз сөзін әріден бастап, 1920 жылдардағы «ұлтшыл- алашордашылардың» абайтанудағы еңбектеріне тоқтала келе, «Қоңыр» деген автор (М. Әуезов) «Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі» атты ма- қаласында «А. Байтұрсынов, М. Ду - латовтан бастап Абай шәкірт тері» деген тізімге 10 ақын-жазу шыны тіркеді. Олардың жетеуі революцияға қарсы болып қазақ халқының тари- хында қара тақтаға жазылғандығын» атап көрсетті [81]. М. Әуезовтің 1934 жылғы «Абайдың ақындық айналасы» мақаласында Мағауия, Ақылбай, Көкбай, Шәкәрім ғана бол- са, Ә.Жиреншин кітабы мен Қ. Мұ қа- метқанов диссертациясында 25- 30-ға жеткенін сынап өтті. Баянда- машы Шәкәрім, Нарманбет, Турағұл, Кәкітай, Мүқа, Әубәкірлерді ақын шәкірттері деген тізімнен шыға- рып тастау керектігін айтып, әде- биеттің таптығы мен ұлтшылдық бұр малаушылыққа қарсы күрес ауа- нында талдау жасады. Соның салда- рынан Ақылбай, Мағауия, Көк бай, Әріп, Әсет, Машһүр Жүсіп, Сұлтан- махмұт, С. Дөнентаев – барлығы сегіз ақынды ғана қалдырды. Әйтсе де С. Мұқановтың: «Бейсенбай, Имам- базар, Махмуд, Әлмағанбет, Мүр- сейіт, Мұхаметжан, Самарбай секілді адамдардың Абай шәкірттері де- ген тізімге неге кіргізілгенін түсіне алмадық» деген пікірінің жаны да жоқ емес еді. Айтыста абайта- ну саласындағы саяси қате болып табылған ғылыми негізсіз қатаң айыптаулардың соққысына ұшыра- ған М. Әуезов Абай ақындығының алғашқы кезеңі туралы «тұрпайы социологизмге» сүйенген теріс көз- қарасқа дәлелді де дәйекті түрде тойтарыс беріп, ақынды «керітарт- па шығысшыл», «түрікшіл-ұлтшыл» деген секілді оспадар бағалаулардан қорғап қалды. Шынын айтқанда, ай- тыста қазақ әдебиеттану ғылымын да абайтану саласындағы жетіс тік тер мен ізденістер туралы тарихи тұр- ғыдан таразылап өткен тек М. Әуе- зов болды. Басқаларында қайткен күнде де өзгелер байқамаған қателік іздеп табу, сол арқылы өзінің ұлтшыл емес екенін дәлелдеуге деген ұмты- лыс басым болғаны байқалады. Өз өмірін Абай мұрасын зерттеуге арнап өткен М. Әуезов маркстік-лениндік тұрғыдан сыналған «қателіктерге» амалсыздықтан келісе отырып, оны «жою» жолында алда тұрған мін- деттерді де белгілеуге мәжбүр бол- ды. Бұл абайтануда жаңашыл бағыт болып табылатын Абайдың әдеби мектебі мен шәкірттері туралы соны ізденістерді жоққа шығарды да, ұзақ Ре по зи то ри й К ар ГУ |