150
құралдарын пайдалануға мемлекет тарапынан қойылатын та-
лаптарды
қабылдап, бекітетін бӛлім.
Метрологияның негізі –
ӛлшеу. Ӛлшеу дегеніміз арнаулы
техникалық құралдың кӛмегі арқылы тәжірибелік жолмен физи-
калық шаманың мәнін анықтау. Мысалы, қарапайым жағдайда
сызғышты қою арқылы оның бӛліктерімен басқа заттың ӛлше-
мін алу.
Ӛлшеу жүргізу үшін ӛлшенетін
физикалық шама, ӛлшеу
әдісі, ӛлшем құралы және ӛлшеуге қажетті шарттар болуы ке-
рек. Ӛлшеудің мақсаты қолдануға қолайлы формада физикалық
шаманың мәнін алу. Шаманың сандық
мәнін алу әдісіне қарай
барлық ӛлшеулер 4 түрге бӛлінеді:
1) тура ӛлшеу – физикалық шаманың мәнін ӛлшеуіштің
ӛзінен табатын ӛлшеу. Мысалы, заттың ұзындығын сызғыш не
микрометр кӛмегімен ӛлшеу;
2) жанама ӛлшеу – шама
мәнін сол шамаға функционал-
ды байланысқан басқа физикалық шаманы тура ӛлшеу нәтиже-
сінде алу. Мысалы, қозғалыс жылдамдығын ӛлшеу (ол үшін жү-
рілген жол мен уақытты тура ӛлшейміз);
3) жинақтық ӛлшемдер – бірнеше бірдей шамалардың бір
мезгілде ӛлшенуі кезінде ӛлшенетін шама мәнін әртүрлі қосы-
лыс ӛлшеулерде алынған теңдеулер жүйесін
шешу арқылы алу;
4) қатар ӛлшеу – бір мезгілде жүргізілетін екі не одан да
кӛп бірдей емес шамалар арасындағы тәуелділікті анықтау үшін
жүргізілетін ӛлшеу;
Ӛлшеу шартына қарай ӛлшеу 2-ге бӛлінеді.
1. Түйіспе ӛлшеу – аспаптың сезгіш элементі ӛлшеу
объектісімен түйісуіне негізделген ӛлшеу. Мысалы, дене темпе-
ратурасын термометрмен ӛлшеу.
2. Түйіспесіз ӛлшеу – ӛлшем
құралының сезгіш элементі
ӛлшеу объектісімен түйіспеуіне негізделген ӛлшеу. Мысалы,
домна пешіндегі температураны пирометрмен ӛлшеу.
Ӛлшеулер жалпыға бірдей ӛлшем бірліктерімен жүргізілуі
тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: