Сімдіктер экологиясы

55 
9 – Тақырып. Атмосфералық ауаның қҧрамы.
Жел, оның экологиялық маңызы. Анемофилия. 
Анемохория. Жел эрозиясы 
Атмосфера – жер ғаламшарының ең жеңіл әрі ғарыштық 
кеңістікпен шектесетін және заттармен алмасатын қабығы. Ауа 
әртүрлі аймақ температурасының күрт ӛзгеруін, құбылмалылы-
ғын азайтады, ультракүлгін сәулелерін “ұстап” қалады, ӛсімдік 
фотосинтезіне керекті кӛмір қышқыл газымен (СО
2
), тыныс алу-
ға қажетті оттегімен (О
2
) қамтамасыз етеді. Ӛсімдіктер тозаңда-
рының, спораларының, тұқымдары мен жемістерінің таралуына 
әсер ететін табиғи орта. Биосферадағы атмосфера құрамы кӛп-
шілік жағдайда тұрақты. 
Ӛсімдіктерге атмосфералық ауа ӛзінің газ құрамы, оған қо-
сылған әртүрлі шаң, аэрозоль, түтін, т.б., ауаның ылғалдылығы 
және қозғалыстары арқылы әсер етеді. Атмосфераның ең тӛменгі 
қ
абаты – 
тығыз әрі динамикалық қозғалыста болатын бӛлігі, ал ең 
жоғарғы қабатында ӛте жеңіл газдар (сутегі, гелий) бар (7– кесте). 
Атмосфера құрамында бұлардан басқа күкірт диоксиді 
(SO
2
), аммиак (NH
3
), шаң, түтін, ӛсімдіктер шығаратын аромати-
калық газдар т.б. болады. Аталған қоспалардың, егер олар ауа 
құрамында болса ӛсімдіктердің ӛсіп дамуына зиянды әсері күшті. 
Үлкен қалалардағы ӛндіріс кәсіпорындарынан шыққан тү-
тін, әртүрлі газдар қоспасы, жеңіл автомобильдер мен жүк тасы-
малдайтын машиналардың трубаларынан шыққан кӛміртегі ок-
сиді, азот оксиді, күкірт оксиді, қорғасын оксиді ӛсімдіктерге 
ӛте зиянды. 
7 – кесте 
Атмосфераның газ құрамы 
Ауа құрамы 
Кӛлемі бойынша, % Салмағы бойынша,% 
Азот 
78,06 
75,5 
Оттегі 
21,0 
23,2 
Аргон 
0,9 
1,2 
Кӛмір қышқыл газы 
0,03 
Жақында Балқаш маңындағы және Жезқазғандағы зауыд 
трубаларынан шығатын күкірт оксидінен күкірт қышқылын да-

56 
йындайтын (жасайтын) қазіргі заман технологияларымен жаб-
дықталған зауыд салынды. Мұның үш жақты пайдасы бар:
1) аймақтың экологиясы жақсарады;
2) күкірт қышқылы жасалынып, ішкі ӛндірісте пайдаланы-
лады және экспортқа шығарылады;
3) жаңа жұмыс орындары ашылады. 
Атмосфера құрамындағы газ күйінде болатын азот (N
2
-
78 %) ӛсімдіктер үшін бейтарап газ. Тек молекулалы азотты сі-
ңіре алатын түйіршікті (клубенькалы) бактериялармен симбиоз-
да, селбесіп тіршілік ететін ӛсімдіктер, негізінен бұршақ тұқым-
дастар, мысалы, жоңышқа, түйежоңышқа, беде, асбұршақ, до-
бия, соя, люпин т.б. тіршілігінде молекулалы азот маңызды роль 
атқарады (14-сурет). 
Ӛсімдіктер тіршілігінде маңызды роль атқаратын атмосфе-
ралық газдар – бұл оттегі (О
2
) және кӛмірқышқыл газы (СО
2
). 
Оттегі. Биосферадағы бос оттегі ӛсімдіктер фотосинтезі 
нәтижесінде ұзақ (миллиондаған жылдар) бойы жинақталған. 
Қазіргі кезеңде атмосферадағы оттегі мӛлшері тұрақты – 21%. 
Сондықтан, ӛсімдіктердің жер беті мүшелері үшін оттегі жеткі-
лікті. Бірақ, ӛсімдіктердің тамырлары, ӛніп, ӛсе бастаған тұқым-
дары және микроорганизмдер үшін кейбір жағдайларда оттегі 
жеткіліксіз, лимиттеуші фактор. Сондықтан топырақты қонсыту 
(аэрация) ӛсімдіктер үшін аса маңызды агротехникалық, яғни 
биологиялық шара.

жүктеу/скачать 1.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: