М.В.Ломоносов кәсіби тарихшы емес еді. Сол кездегі орыс ішінен шыққан алғашқы білімді адамдардың бірі ретінде, орыстар туралы тарихи сананы қалыптастыруға үлкен көңіл бөлді. Жоғарыда айтқанымыздай шетелдіктердің жасаған орыс тарихының концепциясына риза болмаған ол, өз халқының тарихына арнап бірнеше еңбектер жазды.
М.В.Ломоносовтың негізгі тарихи шығармалары мыналар:"Древняя российская история от начала российского народа до кончины великого князя Ярослава Перваго или до 1054 года…" (Санкт–Петербург, 1766); "Краткий Российский летописец с родословием" (Санкт–Петербург, 1760); "Описание стрелецких бунтов и правления царевны Софии" (осыны Вольтер түгелімен өзінің "История Российской империи при Петре Великом"деп аталатын кітабына кіргізді. Амстердам, 1761). Отансүйгіштік пиғылдан жазылған ұлы ғалымның тарихи шығармалары орыс халқының тарихи санасының қалыптасуына игі әсер етті. Деректерді таңдау прициптері, зерттеу әдістері, тарихи процессті концептуалді түрде қайта қарауы, методологиялық мәселелерді қарастыруы бүгінгі күнгі жас тарихшыларға үлгі боларлық.
М.В.Ломоносовтың 1761 жылы И.И.Шуваловқа ұсынған "О сохранении и размножении русского народа" трактатында "Начало сего полагаю самым главным делом: сохранением и размножением российского народа, в чем состоит величество, могущество и богатство всего государства, а не в обширности земель без обитателей" – деп мемлекеттің байлығы да сапасы да сол жерді мекендейтін халықта деп атап көрсетеді. Меніңше оның пікірі бүгін де өзекті сияқты.
Ол кейбір жаратылыстану ғылымдарының өкілдері сияқты тарих жазу ісіне ат–үсті қарамаған. Мысалы өзінің негізгі тарихи шығармасы "Древней Российской историей…" жазу барысын былайша суреттейді : "…читал для собрания материй к сочинению Российской истории Нестора, Законы Ярославли, большой Летописец, первый том работы Татищева, книги Крамера, Вейселя, Гелмонда, Арнольда и другие, из которых брал… выписки и примечания, всех числом 653 статьи…"; "читал российские академические летописи без записок, чтобы общее понятие иметь пространно о деяниях российских".
М.В.Ломоносов орыс мемлекетінің пайда болу жөніндегі нормандық теориясына қарсы шықты. Кейбір шетелдік ғалымдардың орыс елінің артта қалғандығы туралы айтқан пікірлерін сынайды: "Немало имеем свидетельств, что в России толь великой тьмы невежества не было, какую представляют многие внешние писатели". Ол бірінші Петрдың тарихтағы роліне зор баға береді. Оның өнеркәсіпті, сауданы, әскер мен флотты құрудағы еңбегі, оқу–ағарту және мәдени өмірді жандандыруы Ресей мемлекетін ілгері жылжытқандығын жазды. М.В.Ломоносовтың тарихи еңбектері неміс, француз, ағылшын тілдеріне аударылды.
1754 жылы М.В.Ломоносов Ғылым Академиясына Бірінші Петр, Бірінші Екатерина, Екінші Петр және Елизавета Петрқызының қызметіне арналған "медалическая история" жазуға ұсыныс жасайды.
М.В. Ломоносов ұлттық тарихшы–кадрларды дайындауды мақсат етті. 1754жылы И.И.Шуваловқа жазған хатында ол Мәскеу университетінің фолософия факультетіне тарих профессоры штатын кіргізуді өтінеді. Ал заң факультетінде профессор "политики, который должен показывать взаимные поведения, союзы и поступки государств и государей между собою, как были в прешедшие веки и как состоят в нынешнее время" болуы керек деген пікір білдіреді.
1764 жылы Ғылым Академиясының жаңа жобасына орыс тарихын жазу үшін материалдар жинайтын тарихнамашы қызметін кіргізу жөнінде ұсыныс кіргізді. Бұл қызметті атқаратын адам барлық мұрағаттарға кіру құқығына ие болу шарт және ол "человеком надежным и верным", не склонным в своих исторических сочинениях" ко шпынствуи посмеянию". Ол 748 жылы Петербург академиясы жанынан құрылған «Историческое собрания»–ның мүшесі болды.
М.В.Ломоносов Ресейдің озық дәстүрлерін насихаттау, келер ұрпақты отансүйгіштік рухта тәрбиелеу үшін ұрпақтар сабақтастығын үзбеуде тарихтың ролін жақсы түсінді. "Велико есть дело смертными и преходящими трудами дать бессмертие множеству народа, соблюсти похвальных дел должную славу, и, пренося минувшие деяния в потомство и в глубокую вечность, соединить тех, которых натура долготою времени разделила" – деп жазды ол.
Оның сол кезде айтқан идеялық тұжырымдарының өзектілігі бүгінгі күнге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Әсіресе тәуелсіздігін жаңа алған елдер өз тарихын қайта жазғанда осы М.В.Ломоносовтың ақыл–кеңесіне жүгінген дұрыспа деп ойлаймыз.
Достарыңызбен бөлісу: |
