Шпенглер Освальд (1880–1936) – неміс философы, тарих философиясы мен мәдениет философиясының негізін қалаушылардың бірі. Шпенглердің циклдік тұжырымдамасы «Закат Европы» атты кітабында тұжырымдалды.
Шпенглер зерттеулерінің негізгі тақырыбы «әлем тарихының морфологиясы». Ғылымда қалыптасқан әлем тарихын «ерте дүние», «орта ғасыр», «жаңа заман» сияқты шартты түрдегі кезеңдеу мәселесіне үзілді–кесілді қарсы шықты. Ол әлемдік тарих бір–бірінен тәуелсіз, тірі организм іспеттес, өзінің туу, өсуі және өлуі сияқты кезеңдері бар мәдениеттерден тұратындығын дәлелдеді. Әлемдік тарихи процесс идеясының орнына пайда болу, гүлдену және жойылу кезеңдерін басынан өткізетін мәдениеттер циклы концепциясын ұсынды.
Шпенглер өзінің тарих алдындағы негізгі мақсаттарын орындаған «ұлы мәдениеттер» қатарына мына төмендегілерді жатқызады: қытай, вавилон, египет, үнді, антика, византия–араб, батыс, мая және «ұйқыдан жаңа оянған» Сібір мәдениеттерін кіргізеді. Әрбір мәдениеттің өзіне тән «жаны» бар. Мәдениет дами келе өркениет болып қалыптасады. Мысалы көне Грекия мәдениеті Рим өркениеті болып қалыптасты.
ІХ ғасырда пайда болған Батыс Еуропа мәдениеті ХҮ–ХҮІІІ ғасырларда гүлденді, ХІХ ғасырда өркениет дәрежесіне дейін көтерілді. Ал оның шөгу уақыты шамамен 2000 жылдары болуы керек деп болжайды Шпенглер.
Әрбір мәдениет қайталанбайтын құбылыс. Бәрінің де тағдыры бір. Барлық мәдениет өз дамуында белгілері ортақ фазалардан өтеді. Өмір сүру уақыты шамамен бір мың жылға жақын. Өзінің ішкі творчестволық мүмкіндіктерін сарқа пайдаланғаннан кейін өлі затқа ауысып өркениет фазасына өтеді. Өркениет дегеніміз мәдениеттің дағдарысы. Атеизм және материализм, сыртқы күштердің агрессиялық экспанциясы, радикалды төңкерісшілдік, сциентизм мен техницизм және урбанизация – өркениеттің бет келбеті. «Халқы бұқараға айналған әлем үлкен бір қаланы көз алдыңа елестетеді» – деп жазды ол өзінің «Закат Европы» атты шығармасында. Сол кітаптың кіріспе бөлімінде "Для настоящего знатока людей не существует абсолютно правильных или ложных точек зрения", – дейді. Тағы да ол: "Нет никаких вечных истин. Каждая философия есть выражение своего, и только своего, времени". Ал сол шығарманың басқа бір жерінде: «Общечеловеческой морали не существует… Существует столько же моралей, сколько и культур», – деген қорытынды жасайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
