Педагогикалық институты аманжол күзембайұлы еркін әбіл тарихнам а
жүктеу/скачать 0.67 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тарихнамалық деректер: Хрестоматия по истории средних веков под ред. С. Д. Сказкина. Т. 2. М., 1963. Морис де Вульф
- Августин
- Тарих ғылымының рационалды және ағарту дәуірі.
- « рационализм »
- Бірінші
- Неміс ағартушылығы.
| Бекіту сұрақтары:
1. Орта ғасырлар ұғымы және онр қандай кезеңдерге бөлінеді? 3. Агиографиялық және литургиялық шығармалардан қандай деректер алуға болады? 4. Аврелий Августиннің көзқарасына сипаттама бер. 5. Павл Орозий шығармасында тарихи шындық бар ма? 6.Тарихи дамудың провиденциализм концепциясының мәнін түсіндір? 7. Еуропа тарихнамасының гуманистік дәуірінің сипаты. 9. Еуропа тарихнамасының гуманистік дәуірінің өкілдеріне баға бер? Тарихнамалық деректер: Хрестоматия по истории средних веков под ред. С. Д. Сказкина. Т. 2. М., 1963. Морис де Вульф. Средневековая философия и цивилизация. Центрполиграв,2014, 253 стр. Августин. Избранные сочинения. В 4 ч. – М., 1786. ПавлОрозий. История против язычников. Книги I–VII, Издательство Олега Абышко, М., 2004 Франческо Петрарка. Книга песен. Государственное издательство художественной литературы, М. 1963г. V. АҒАРТУ ДӘУІРІНДЕГІ ЕУРОПА ТАРИХНАМАСЫ 1789 жылы Францияда монархиялық билікке қарсы революциялық қозғалыс басталды. Келесі жылы король өлтіріліп, якобиншілердің терроры басталы. Осыдан кейін Франциядағы шиеленіскен саяси қақтығыстар нәтижесінде билік басына Наполеон Бонопарт келді. Франция империя болып жарияланып, жаулап алушылық соғыстар басталды. Сөйтіп, Европаның саяси картасында қаншалықты өзгерістер болғандығы белгілі. Ағылшын еліндегі өндірістік төңкеріс техниканың, сонымен бірге нақтылы ғылымдардың, дамуына кең жол ашты. Сонымен қатар саяси экономия (А. Смит), фиолософия ғылымдары өз дамуының сара жолына түсті. Тарих ғылымының рационалды және ағарту дәуірі. XVIII ғасырда тарих ғылымының пәні айқындала бастады. Тарихқа «ағарту ғасыры» атымен кірген бұл заманда кешегі провиденциализм бүгінгі «рационализм» идеяларына жол берді. Жаңа ғана дүниеге келген буржуазия табына жаңа идея, жаңа көзқарас, жаңа руханият қажет болды. Тарихи прогрестің жетекші күші адам. Яғни тарих ғылымының негізгі объектісі де адам, оның өткені, бүгіні және келешегі деген ұғым қалыптасты. Бостандық, теңдік – қоғамдық прогресс процесіндегі негізгі құндылықтар. Прогрестің қозғаушы күші білімге негізделген ақыл–ой. Сонымен рационализм қоғамда кең өріс алған идеялық–интеллектуальді және мәдени қозғалыс. Ағартушылар концепциясы «табиғи құқық» және «қоғамдық келісім» теорияларына негізделген. Олар қоғамдық дамудың мәңгілік заңдылығын ойлап табу мүмкіншілігі барлығына сенді. Ақыл–ой және адамның табиғи қажеттілігі қоғамда тұрақтылықты қамтамасыз етеді деп дәлелдеуге тырысты. Ол үшін ел басындағы адам білімге құштар болуы керек. Білімді монарх олардың концепциясын жүзеге асырады деп ойлады (Вольтера и Дидро). Ағартушылық идеяның отаны Англия, бірақ оның рухани орталығы Франция болды. «Энциклопедии, или Толкового словаря наук, искусств и ремесел» Францияда жарық көрді. Ағартушылар тарих ғылымына қатты қызықты. Өйткені тарих арқылы адамзаттың өмірлік тәжрибесін меңгеруге болады. Адамның ақыл–ойы барлық халықтарға ортақ. Сондықтан олар (Вольтера, И.Г. Гердера) әлем тарихын жазуға ұмтылыс жасады. Француз ғалымдары өз шығармаларында тарихи танымның объектісі адамзат қоғамы екендігін тағы да дәлелдеді. Тарихи заңдылық адамзат қоғамының ілгерілеп дамуы, тарихи дамуға табиғи факторлардың әсері сияқты проблемалар XVIII ғасыр авторларының шығармаларында көрініс тапты. Тарих білімнен ғылымға айналды, яғни ол өзінің пәнін тапты. Сол кездегі тарих ғылымында екі бағыт қалыптасы. Бірінші бағыт тарихшы–эрудиттердің еңбектерінен және екінші бағыт тарихшы–философтардың шығармаларынан тұрды. Эрудиттер қолжазбалардағы мәтінді сынау әдістерін, археологиялық материалдарды зерттеу тәсілдерін жасады. Тарихи процесске тарихилық тұрғыдан қараған және осы ұстанымның негізін қалаған белгілі итальян тарихшысы ВИКО Джамбаттиста (1668–1744). Ол тарихи процесс объективті және провиденциалды екендігін дәлелдейді. Қоғамның даму заңдылығын құдай анықтайды. Дегенмен де оған табиғи және ішкі себептер де әсер етеді. Сондықтан қоғамда болып жатқан құбылыстар объективті. Адам күнделікті тұрмысында өзінің әрекетін табиғи және тарихи заңдылықтар негізінде жүзге асырады. Адамзаттың бірлігі, әлемнің барлық халықтары мен мемлекеттері қоғам дамуының универсалды заңдылықтарына бағынады деген приинцип Вико концепциясының жаңалығы еді. Вико «қоғамдық айналу» (общественного круговорот) теориясының авторы. Кез келген халық өз тарихында үш циклдан тұратын кезеңдерді басынан өткізеді. Бірінші кезеңде(құдайлар ғасыры) билік абыздар қолында, әлі мемлекеттік нышандар жоқ. Екінші кезеңде (батырлар ғасыры) ақсүйектер билеген мемлекет пайда болады, мұны ол батырлық дәуірі деп атайды. Ал енді адамзат тарихының соңғы кезеңінде (адамдар ғасыры) мемлекет бірте бірте демократиялыық сипатқа ие болады. Бұл дәуірді ол адами деп атайды. Сонымен бір цикл аяқталады да адамзат тарихы қайта басталады. Қоғам төменнен жоғарыға қарай бағытымен дамиды. Әрбір цикл ішінде әлеуметтік қайшылықтар шиеленісе келе қоғамның күйзелісіне, дағдарысына әкеліп соғады. Соның нәтижесінде бірінші цикл ыдырап екінші қоғамдық құрлысқа жол береді. Өзінің концепциясын дәлелдеу үшін ол Рим тарихын мысалға келтіреді. Оның алғашқы дәуірінде қоғамды үрей биледі. Мемлекеттік аппарат жоқ. Билік құдайдың қолында, оның жер бетіндегі абыздарының ырқында. «Әулет бысшылары» және «әулет мүшелері мен қызметшілері» арасындағы қарама–қайшылық мемлекет белгілерін дүниеге әкелді. Келесі циклда «Әулет басшылары Феодалдарға айналады да екінші топ қарапайым халыққа айналады. Осылайша ертедегі Римде патрицилер мен плебейлер пайда болды. Мемлекет аристократиялық сипатқа ие болды. Мемлекет басқару күшке сүйенді. Феодалдар өзін құдайдай немесе жарты құдайдай сезінді. Екі топ арасындағы қарама–қайшылық қарулы қақтығыстарға апарып соғып отырды. Мұндай жағыдайда күрескерлер өз арасынан батырлар туғызды. Циклдың ең жоғары деңгейі – адамдар ғасыры. Феодалдармен шаруалардың күресі нәтижесінде мемлекеттің демократиялық түрі пайда болады. Патшалық билік шектеледі, азаматтық және саяси теңдік орнайды. Қоғамдық құрылыс гуманистік құндылықтарға негізделеді, рационалдық құқық кең етек алады. Қоғамның алдыңғы екі деңгейінде болмаған қолөнер. Ғылым, философия және өнер пайда болады. Мемлекет аралық шекаралар жойылады, халықтар арасындағы қарым–қатынас күшейеді, олардың бірлігі артады, соның арқасында сауда–саттық, товар алмасу алдыңғы орынға шығады. Бірақ демократиялық бостандықпен теңдік анархияға, бірте-бірте қоғамның дағдарысына әкеліп соғады. Сөйтіп қоғам бұрынғы «таз қалпына» қайта түседі дейді Вико. Виконың тарихшы ретінде ғылымға қосқан үлесі, тарихилық прициптің негізін қалауы. Тарихи деректердің объктивтілігіне үлкен көңіл бөлді. Тіл, аңыз, заң, жерлеу және үйлену әдет–ғұрыптарын маңызды тарихи дерек деп есептеді. Оның еңбектері қоғамда пікірталас тудырды. Оның идеяларын сынаушылар да қостаушылар да көп болды. Бірақ бұл еңбек оның атын әлемге паш етті. Осы кітаптың негізгі идеясын одан әрі дамытқан тағы да екі кітап жазды. Өмірінің соңында (1728) ғұмырнамалық еңбегін жариялады. 1735 жылы ол ресми түрде Неаполитан королдігінің тарихнамашы қызметіне тағайындалды. Неміс ағартушылығы. Оның көрнекті өкілі Канттың шәкірті, 1784–1791 жылдары жазылған «Идеи к философии истории человечества» деп аталатын шығарманың авторы Иога́нн Го́тфрид Ге́рдер (1744–1803). Қолөнерші отбасында дүниеге келген. Кёнигсберг университетінің дінтану факультетін бітіреді. Ригада оқытушылық қызметте болды. Осы жерде әдебиетпен айналысты. 1788 жылы Италияға саяхат жасады. 1776 жылы Германияға қайта оралды. Адамзат тарихын табиғат тарихының жалғасы деп есептеді. Қоғам дамуы біркелкі емес, бірде шапшаң жылдамдықпен дамыса, бірде бір орнында тоқтап қалуы мүмкін. Прогрестің критериі гуманистік идеялардың таралу дәрежесінде. Мәдениет дегеніміз – қоғамның өмір сүру әдісі. Тарихтың кезеңдері мәдениеттің даму кезеңдеріне сәйкес келеді. Оның орта ғасыр тарихына көзқарасы, басқа ағартушыларға қарағанда, ерекше еді. Барлық халықтардың шыққан жері Азия деп есептеді. Мал шаруашылығы, егіншілік және қоғамдық қатынастар сол континентте пайда болып жершарына тарады деп санайды. Осы процесте герман тайпалары ерекше роль атқарды. Еуроцентризм мен шовинизм идеяларына қарсы болды. Мұндай құбылыс варварлықтың белгісі деп жазды ол. Тарихи шығармалардың негізгі дерегі халық ауыз әдебиеті. Бұларды ол «халық өмірінің мұрағаты» деп атады. Библия да халық ауыз әдебиетінің туындысы. Сондықтан оны тарихи дерек ретінде пайдалануды ұсынды. жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|