Жылдам қайнайтын жарма технологиясы

Жылдам қайнайтын жарма алу үшін кез-келген шикізаттан алынған дайын жарманы қолдануға болады. Отандық жарма өндірісі жылдам қайнайтын арпа жармасын №1,2,3 перловка жармасынан, ал бидай жармасын №1,2,3 полтавалық жармадан, қарақұмықтікін қабықсыздандырылған бұршақ жармасынан өндіре алады. Мұндай өнімді өндірудің технологиялық шарттары жарма өндіріс орындарындағы ережелермен бекітілген. Аспаздық дайын болғанға дейін қайнау уақыты түрлі жарма түріне байланысты 5-30 минут. 1-кестеде жарманы калибрлеу үшін рассевтардағы ұсынылған ситолар келтірілген.

16-кесте.Жарманы соңғы іріктеу үшін ұсынылған сито тесіктерінің өлшемдері.

Көлемі бойынша біркелкі жарма 25-27% дейін ылғалданады. Осы мақсатта 25-27 °С дейін жылытылған суды қолдануға болады. Сосын жарманы 1минут сусыздандырады Осыдан кейін жарманы 3минут бойы 0,1МПа қысымда булайды. Осы кезде жарманың ылғалдылығы 28-29% дейін жоғарылайды.

Осы ылғалдылықтағы жарманы 30-40 минут қайта отволаживают. Жабысып қалудан сақтану үшін үнемі араластырып отыру қажет. Сондықтан шнектер мен ыдыстар қолданылады. Плющение жасаудан алды жарманы 23-25% ылғалдылыққа дейін кептіреді. Бұл процесті арнайы станоктарда немесе диірменді білікті станоктарда жүргізеді. Диірменді білікті станоктарды қолданғанда келесі механико-кинематикалық білік параметрлері ұсынылады: риф саны -10,1/см; риф иілімі 8% ,рифтердің өзара орналасуы – Сп/Сп. Бұл процесті рифтелмеген біліктермен де жүзеге асыруға болады. Жарма өндіріс орындары плющение процесі үшін келесі саңылауларды ұсынады, мм:

• 
  Бұршақ жармасы үшін-1,5-1,7
  
• 
  Перловкалы және полтавалық №1 жарма үшін – 0,5
  
• 
  Перловкалы және полтавалық №2 жарма үшін – 0,4
  
• 
  Перловкалы және полтавалық №3 жарма үшін – 0,2
  

17-кесте. Ұсынылған ситолар жиыны.

Қорытынды елеу кезінде бір біріне жабысып қалған түйіршіктерді алып тастайды.Осы алынған стандартқа сәйкес емес бөлшектерді №1 категориядағы қалдықтарға жібереді, ал жарманы мөлшерлеп бөліп қораптарға салады.

Жылдам қайнайтын жарма шығысы 95%кем болмауы керек. Техникалық шарттарына және жеке бөлшектерінің көлеміне байланысты арпа және бидай жармасын үш номерге бөледі, бұршақ жармасы бөліндейді. Жарманың сыртқы түрі сопақша немесе домалақ формада болады. Түсі мен дәмі қалыпты, бөтен иісі болмауы керек. Жармадағы қоқыс қоспасы 0,3% аспауы қажет. Сынықтары мен мучканын болуы 8% аспауы қажет. Зиянкестермен залалдануына рұқсат етілмейді. Кепілдендірілген қайнау көрсеткіші 15 және 30минут аралығында ауытқиды. Металмагнитті қоспалардың болуы 1кг-ға 3 мг- нан аспауы қажет.

3. Қайнауды қажет етпейтін жарма алу технологиясы.

Жарма кәсіпорындарындарындағы технологиялық процестерді жүргізу және кәсіпорын ережелеріне сәйкес мұндай өнімге былай деп анықтама беріледі: қайнауды қажет етпейтін жарма қайнатпай-ақ қабылдауға дайын өнім.( 10минут үстіне қайнаған су құйып, бөлме температурасында дайындайды. Осылайша мұндай текті өнімдердің дайындалу технологиясы қарапайым асханалық жарманы дайындау технологиясына ұқсас болады.

Жарма дайындаудың технологиялық шарттарына сәйкес қайнауды қажет етпейтін жарманы 3 сауда белгісімен шығарады : қарақұмықты, перловкалы және бидай. Оларды өндіру үшін сәйкесінше, 1 және 2 сорт ядроны және №1 және №2 перловка жармасын, №1 және №2 полтава жармасын қолданады. (4,37 суретке сәйкес) дайындау технологиясының сатысы жарманы електе ажыратуды бақылауды,пневмоайыру және жуудан тұрады.Електі ажыратуда кездейсоқ түскен жарма бөліктері және және ұсақ бөлшектелген және ұндық,ал пневмоайыруда ішкі қабықша бөлшектері және ұнда бөліп көрсетуге болады.Жарманы айыруды шикізат тексеру үшін електердің саңылауының мөлшері келесідей болуы ұсынылады (3 кестеге сәйкес)

18-кесте.Тексеріп айырушы електің саңылаулар мөлшері

Жарманың қайнатудан кейінгі 35 % ылғалдылығын қамтамасыз ету үшін қайнату аппаратына есептелген су мөлшерін құяды.

Есептеу жолы:

1. 
   Жарманың жуылғаннан кейінгі массалық үлесін М_Х,кг анықтау:
   

Мұндағы :W₂-қайнатудан кейінгі 35,0 %-ке тең ылғалдылық.

3.Жарманы қайнатуды жуу машинасында бумен су қоспай жүргізгенде ол W₂=35 % форма ылғалдылығын қамтамасыз етпейтіндігі бекітілген.Сондықтан қайнату аппартына мөлшерлеп су қосады.Қосылатын су мөлшерін есептеу үшін басында жуудан кейінгі және су қосылмаған,қайнату аппаратында бумен қайнатылған жақты жарма массасын М₃ ,кг анықтайды.М₃-ті ортасы ретінде 2 рет қайталаудан соң табады.Бұл әр жармаға жеке жеке болады.

Қайнату аппаратына М₃-ке керекті су мөлшерін әр жарма үлесін қайнату үшін есептеу қайнатудан кейінгі М жарма үлесі М₃-ті табады:

М_в=M₂-M₃

Қайнатылған жарманы арнайы шанақ варонкаға түйіршіктердің ашу құрылғысымен содан кейін 7 мм диаметрлі електе айырады.Ірі бөлшектерін кептіруге жібереді,ал ұсақтарын (кесілген бөліктерін) I-II дәрежелі қалдықтарды елекке жібереді.Кептіргіште жылу тасушы температурасы 100-105 ⁰ С болуы керек,қарақұмық жармасының ылғалдылығы 25,0+/-2,0 % болуы керек,ал бидай және перловка -20,0+/-2,0 % болуы керек.Жармасы кептіруден кейін қайтадан сұрыптайды.

Жарманы жаншу арнайы жаншу 1,0 дифференциялы тегіс білікті құрылғыларында жүргізіледі.Қарақұмық жармасын жаншуда қолайлы саңылау 0,4-0,0 мм ,ал перловка және бидайда -0,3-0,1 мм –ді құрайды .Жаншылған жарманы жылу тасығыш 120,0 ⁰С температурада,10,0% дейінгі ылғалдылықта кептіреді.

Кептірілген жарманың бөлінген бөлшектерін 3,0 диаметрлі електе өткізіп бақылайды және бақылаудан соң металл-магнитті қоспаның нақтылап ,қораптауға жібереді.

Жарма өндірісінде өнім шығару келесі шамалар,жармалауды

қайнатуды % талап етпейді.

• 
  Желдік ұн-6,5
  
• 
  1-П дәрежелі-0,5 қалдықтар
  
• 
  III дәрежелі және механикалық шығындар -1,0 қалдықтар
  
• 
  Кептіру-4,5
  
• 
  Барлығы:100,0
  

Консистенция шашылған немесе әр түрлі дәрежеде байланған болуы қажет.

Жарманың ылғалдылығы бөлінген бөліктер,3 мм саңылаулы елек арқылы өткен,10,0 %-н көп болмауы керек,перловка және бидай жармасында және қарақұмық жармасы 2%-к ылғалдылығы 3,0 % -н көп болмауы тиіс

Әр түрлі жарма түрлерінде нан қорларының зиянкестерімен зақымдану жіберілмейді,ал металл магнитті қоспа мөлшері 1 кг жармада 3 мг болуы қажет.Бұл жарма түріне әдеттегі аспаздық өңдеу талап етілмейді,қалпына келу түсінігі-бұл минутты уақыт,ыстық сумен өңдеуден кейінгі ісіну,яғни толық аспаздық дайын болу уақыты.Технологиялық жағдай келесі қалпына келуді анықтайтын үрдістерді қарайды.Көлеміне 150 мм диаметрлі және биіктігі 110 мм 200 мл су құяды,3 г тұз қосады және плитада ысығанға дейін қыздырады.Қайнатудан кейін 10 г май және 90 г жарма (үздіксіз араластыруда) салады және қақпағын жабады.Содан кейін плитадан алып 10 мин ісінуге қалдырады.Содан кейін арнайы әдістеменің егер бұл бағаланатын үрдіс болса дәмін тату немесе азықтық өнім ретінде қолдану ұсынылады.

4. Тағамдық құндылығы жоғары жарма технологиясы

Бұл жасанды жарма,ол бидайдық және бұршақтық дақылдар ұнынан тайсызданған құрғақ сүт,құрғақ жұмыртқа өнімінен макаронды жаншылған қамырдан жаншу жолымен алынады.Формасына қарай матрица мөлшеріне әр түрлі формалы және мөлшерлі бөліктері жаншылды.Бұл өнім түрі қоғамдық және жекелей азықтануға арналған әр түрлі тағамдарды қолдануға арналған.Қазір де 8 атаулы тағамдық қасиеті жоғары жасанды жарма өндірісінде технологиялық жағдай жетілдірілген.Қоспа рецептурасы олардың өңдіруде 4.31 кестеде келтірілген.Технология екі бөлімде-дайындық және жаншу кептірумен орындалады.Жарма өндіруде шикізат болып бөлінген сулы жармасы,макаронды I сұрыпты жарма арпа жармасы табылады.4.38 суретке сәйкес барлық жарма түрлері дайындық бөлімінде тексеріп пневмо және електі зиянды қоспалардан айыруға,I-II дәрежелі қалдықтарға бағытталған түрге әкелінеді.Барлық жарма түрлері пневмо сұрыптағыш үстелден өтеді,онда ауыр қоспаларды (негізгі минералды) бөледі.

Технология жарманың жуылуын арнайы жуу машиналарында суды көп құю және кептіру,қыздыру қабатымен кептіруді қарайды.Сулы жармасы қосымша буланады және кейіннен кептіріледі.Кептіру тәртібі ылғалдылықты 11-12 % -ке дейін азайтуды қамтамасыз етуі тиіс.

Үздіксіз жаншу –кептіру бөлімі қажетті уақыт аралығында әр шикізат түріне жедел көлем қарастырылған.Әр компонент қоспасын мөлшерлеу рецептурасы сәйкес көп компонентті таразылы мөлшерлегіштер көмегімен жүргізіледі.Құрғақ компоненттерді араластыру үлесті араластырғышта жүргізіледі.Майсызданған құрғақ сүт және жұмыртқа ақуызын сүтті –жұмыртқалы эмульсия түрінде макаронды еңгізеді.Бұл үшін технологияда арнайы ауыз су, құрғақ және жұмыртқа ақуызы берілетінаппарат қарастырылған.Эмульсия тасымалдау арнайы сорап көмегімен жүзеге асырылады.

Сондықтан пресс қамыр орналастырғышқа су құрғақ компоненттер және эмульсия беріледі.

Суды 45-50 ⁰С –ге дейін қыздыру ұсынылады.Қамырда араластыру 15 мин аралығында жүргізіледі.Здоровье және Юбилейная жармаларының ылғалдылығы 27-29 % болуы қажет,ал қалған жармаларға -31-34 % .Сондықтан да,қамыр ылғалдылығын және құрғақ компоненттер ылғалдылығын біліп,керекті су мөлшерін қоспаның массалық үлесіне G ,кг. Бастапқы ылғалдылығы W_H ,% есептеп аламыз.

M_B=G(W_K-W_H)/100-W_H

Мұнда : MB-қамыр түзуге арналған су массасы,кг.

W_K-қамыр ылғалдылығы,%.

Жаншу жаншығышта әр түрлі саңылаулы матрицаның шнек аяқты түрінде жүргізіледі.

Дайын жарма бақылаудан соң металл магнитті қоспалардың бәрі пакеттерге,қораптарға,қағаз мөшектерге қорапталады.

Жарма түсі құрамды қоспадан анықталады және ақ немесе әр түрлі реңдегі сары болуы мүмкін.Иісі және дәмі қалыпты жармада бөгде иістер мен дәмдерсіз болуы тиіс.Жарманың біркелкілігі мөлшері бойынша 80%

Юбилейная және здоровье жармасының шығымы 92,0 % ,I-II дәрежелі қалдықтарда 6,3 % болуы тиіс ,қалған жармалар шығымы 94,0 %,ал 1-П дәрежелі қалдықтарда -4,3 % -ті құрайды.Барлық жарма түрлеріне кептіру 1,0 % және III дәрежелі және механикалық шығыны 0,7 болып табылады.

1.Сулы жармасының арнайы технологиясы бар ма?

2. Жылдам қайнайтын жарма технологиясын атаңыз.

3. «Геркулес» хлопьясын өндіру технологиясы қандай?

4. Жарманың жуылғаннан кейінгі массалық үлесін қалай атайды?

Әдебиеттер:

1. Б.К. Асенова, Г.Т. Туменова, Г.Н. Нурымхан, Г.Т.Кажибаева Специальные технологии перерабатывающих производств: Учебное пособие для студентов спецальности 050728 – «Технология перерабатывающих производств» -Семей: СГУ им.Шакарима, 2012 г.- 135 с.

2. Под ред. Н.М.Личко. Технология переработки растениеводческой продукции: учебник ссузов / М.: КолосС, 2008.- 583 с.

3. Смольникова Ф.Х., Асенова Б.К., Нурымхан Г.Н., Касымов С.К. Обработка и хранение продукции растениеводства: учеб. пособие для специальности 5В072800, 6М072800 "Технология перерабатывающих производств" / Гос. ун-т им.Шакарима г.Семей.- Семей, 2014.- 207с.

4. Фирсов, И.П. Технология растениеводства: учебник для студентов вузов / И.П. Фирсов; А.М.Соловьев, М.Ф.Трифонова.- М.: КолосС, 2006.- 472 с

1. 
   Инфрақызыл сәулелі генераторы бар пештерде пісіру
   
2. 
   Бу атмосферасында пісіру
   
3. 
   Электроконтактті қыздыруды қолдан отырып пісіру
   

Дәріс мақсаты: Нан-тоқаш өнімдерін дайындаумен оларды өндіру технологияларымен таныстыру, әр түрлі пештерде пісіру әдістерімен танысу;

1. 
   ПҚД жылу сырттан берілетін әдістер:
   

• 
  Радиационды –конвективті жолмен қарапайым нан пісіру пештерінде пісіру;
  
• 
  Қысқа толқынды инфрақызыл сәулелі генераторы бар пештерде пісіру;
  
• 
  Жабық камерадағы атмосфералық бумен пісіру.
  

• 
  Электроконтактті (ЭК) қыздыруды қолдана отырып пісіру;
  
• 
  Электромагнитті өрісте жоғарғы және өте жоғарғы тоқ частотасында пісіру.
  

1. 
   ПҚД комбинирленген қыздырумен пісіру әдістері:
   

• 
  ПҚД бір мезгілді жоғарғы частоталы және инфрақызыл пештерде пісіру;
  
• 
  Алдымен электромагнит өрісінде, ал аяғында инфрақызыл қыздырумен пісіретін пештерде пісіру;
  
• 
  Бір мезгілді электроконтактті және иефрақызыл қыздырумен пісіру;
  
• 
  Тізбекті қыздырумен пісіру – алдымен электроконтактті, сосын инфрақызыл.
  

Бу атмосферасында пісіру. Европада нанның арнайы сорттарын пісіреді. (ірі шырот ұнынан ). Нанның бұл түрінде сыртқы қабық болмайды және пісу уақыты ұзақ болады. Мұндай нанды пісіру үшін есіктері герметикалық жабылатын арнайы камералар қолданылады. Бұл камераларға формалы қамыр дайындамалары бар вагонеткаларды енгізіп, есіктерді жапқаннан кейін, камерага қаныққан бу жібереді . Осылайша , камерадағы бу-ауа қоспасының температурасы 100⁰С. Бұл ПҚД ақырын қызып, ұзақ уақыт пісуіне әсер етеді. Мұндай нанның сырты жұқа қабықпен қапталған және ол түсі бойыеша нанның жұмсағына өте ұқсас болып келеді.Пісіру уақыты нан- тоқаш өнімінің массасына тәуелді. Өнім түріне және тағайындалуына байланысты 12-20 немесе одан көп болуы мүмкін.

Электроконтактті қыздыруды қолдан отырып пісіру. Бұл әдіс бойынша қамыр дайындамаларын тыну үшін және арнайы қалыптарда пісіру үшін орналастырылады. Қалыптар электрлік емес, бірақ термотұрақты материалдан жасалынады. (100⁰С-қа дейін)

Екі қарама-қарсы қабырғаның ішкі бетінде тот баспайтын болаттан жасалған пластиналар бар, олар электрод қызметін атқарады, пісіру кезінде ауыспалы ток көзіне қосылады. Осы кезде электр тогы қамырдан өтіп, жылу бөлінеді де , қамыр формасындағы барлық массаның тез әрі біркелкі пісуін қамтамасыз етеді. Сондықтан да ЭК – қыздыруды қолдана отырып пісірілген нанның сыртында сусыз және қанық түсті қабығы болмайды. Мұндай нанның сырты жұқа қабықшамен қапталған және түсі нан жұмсағымен бірдей болады. Қамырдың электр өткізгіштігі ондағы тұз және қышқыл иондарының болуыне байланысты. ЭК –пісіру процесі ПҚД массасындағы температура 98⁰С-қа жеткенде аяқталады және қарапайым пісіруге қарағанда тез өтеді.

ЭК –пісірудің келесідей ерекшеліктері бар:

- ПҚД массасындағы температура тұрақты болып келеді. Электродты бетіндегі температура жоғары ал қалған бөліктерінде бірнеше градусқа төмен. Осының нәтижесінде ПҚД АЙТАРЛЫҚТАЙ ТЕМПЕРАТУРАЛЫҚ ГРАДИЕНТ БОЛМАЙДЫ, СӘЙКЕСІНШЕ наннң сыртқы қыбатында қабық болмайды және ылғалдың орын алмасу аймағындағы термо ылғал өткізгіштік градиенті айтарлықтай маңызды роль ойнамайды.

- ПҚД сыртында қабықтың болмауына байланысты булану аймағы да болмайды.Массаны 80⁰С-қа дейін қыздырғанда ылғалдың булануы ашық бетте өтуі мүмкін, сондықтан да бұл кезеңде пісірілетін өнімнің ылғал берілуі үлкен болмайды. ПҚД көлемі қамырдың газ тіріздес фазасының термиялық үлкеюінен болады. ПҚД температурасы 80⁰С –тан асқанда қамыр массасындағы булану процессі жылдамдайды да , қамырдың көлемі үлкейеді.

- ПҚД сыртқы қабаттың болмауына байланысты өнімнің көлемі процесс соңына дейін өседі. Осыған байланысты нан жұмсағының борпылдақтығы артып, кеуектілігі біркелкі бола түседі. Мұндай нан трлерін қара қытырлақ нан жасауда жартылай фабрикат ретінде қолдануға болады.
Бақылау сұрақтары:

1. Пісіру әдістері қандай топтарға бөлінеді?

2. Пісіру кезінде жылу ішінен берілетін әдісті атаңыз?

3. Пісіру кезінде жылу ПҚД массасында бөлінетін әдісті атаңыз??

4. Бу атмосферасында қандай нан түрлерін пісіреді?
Әдебиеттер:

1. Б.Қ.Әсенова, С.Қ. Қасымов Астық түйірді сақтау және өңдеу технологиясы: Оқу құралы.-Семей: Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті, 2013 ж. 110 бет.

2. Ә.І.Ізтаев, Т.Ж. Баярстанов, Т.Е.Омаров Астық өнімдерінің технологиясы. Оқулық. – Алматы : «СаГа» баспасы, 2006 ж. – 256 бет.

3. Смольникова Ф.Х., Асенова Б.К., Нурымхан Г.Н., Касымов С.К. Обработка и хранение продукции растениеводства: учеб. пособие для специальности 5В072800, 6М072800 "Технология перерабатывающих производств" / Гос. ун-т им.Шакарима г.Семей.- Семей, 2014.- 207с.

4. Агробиологические основы производства, хранения и переработки продукции растениеводства: учеб. пособ. / под ред. Г.И.Баздырева.- М.: ИНФРА-М, 2014.- 724 с.

22-дәріс. Өсімдік майын өндіру. Майды тазалау әдістері
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Өсімдік майын өндіру
   
2. 
   Мйды тазалау әдістері
   

Дәріс мақсаты: Өсімдік маыйн өндіру мен майды тазалау әдістерімен таныстыру;

Күнбағыс, мақта, соя сияқты өсімдіктердің дәніде ұрық көп орын алады, ал эндосперм болса бір қатар ғана клеткалардан тұрады, ал майкенеде- ол үлкен орын алады, ал екі танабы жіңішке жіп сияқты болады, ал зығырдың тұқымында ұрық өте үлкен болып келеді.

Өсімдік майы тамаққа және техникалық (олифа) қажетке жаратылады. Олардың қандай өндіріс саласында пайдалануға болатындығын оның химиялық құрамына байланысты анықтайды. Майдың құмаында үш, екі, не бір қос химиялық байланыстар болады, ал олардың болмауы да мүмкін. Егер қос байланыстар көп болса, онда олар көбінесе олифа сияқты техникалық керектерге, ал аз болса тамақ өнеркәсібінде пайдаланылады.

Майдың жылулығы өте үлкен – 9,5 ккал/г (39,8 * 10³ джоульге) жетеді. Тамақ өнеркәсібінде олардың маңызы зор, олар А, Д, Е, К сияқты майға еритін витаминдерді көп ұстайды.

Таза майлармен қатар, өсімдік майының ішінде басқа да, құрамында фосфор, амин қышқылы немесе белок сияқты көптеген қосалқы заттар, күрделі майлар бар. Олардан астық дәнінде көбінесе фосфатидтер мен стериндер кездеседі.

«Арай» өсімдік майын өндіру жөніндегі зауыт аумақтың бір бөлігін және қалыптау цехының ғимаратын кейіннен сатып алу құқығымен жалға алу шарты негізінде 1998 жылдың маусым айында Қызылсай құрылыс материалдары зауытының бос жатқан аумағында ашылған.

Құрылыс орнын таңдау барысында сырттан келетін сатып алушылар мен жеткізіп берушілерге, Сайрам, Түлкібас аудандары мен Тараз, Алматы, Қызылорда және т.б. қалалардың тұрғындарына айрықша қолайлы жер таңдалды, себебі зауыт қала түбіндегі өнеркәсіптік-ауыл шаруашылық аймақта, «Шымкент-Алматы» тас жолынан 100 м, ал Шымкент қаласынан 6 км, сондай-ақ «Шымкент-Самара» тас жолына шығатын айналма жолға тікелей жақын жерде және ҚТЖ РМК «Қызылсай» стансасына 500 м қашықтықта орналасқан. Өте қысқа уақыт аралығында өндірістік ғимараттар толық қайта құрылып, жабдықтар орнатылып, сол 1998 жылдың қазан айында-ақ алғашқы өнім алынды. О бастағы компанияның мақсаты - жоғары технологиялық жабдықтары мен жаңашыл технологиялы жаңа кәсіпорынды құру. Мұқият таңдалған экономикалық саясат 1999 жылдың өзінде-ақ жоспарланған табысты алуға мүмкіндік берді.

Қазіргі уақытта «Арай» ЖШС-нің инфрақұрылымы жақсы дамыған – жаңашыл технологиялық жабдықтармен жарақтандырылған негізгі өндірісі, жөндеу-механика цехы, қазандығы, темір жол тұйығы, көліктік қызмет секілді көмекші қызметтері, ауқымды қойма жайлары, қажетті коммуникациясы және өзінің жекеменшік су ұңғымасы бар кәсіпорын.

Компания өсімдік майын, ұн және малға арналған жемшөпті (бидай кебегі, мақта күнжарасы, мақта қауызы), макарон өнімдерін өндіруге мамандандырылған. Өсімдік майын өндіру көлемі мен қайта өңдеу барысында алынатын ілеспе өнімдердің ұн, макарон өнімдері және кебек өндіру көлеміне шаққандағы арасалмағы кәсіпорынның қолданыстағы бағасына сәйкес. Өнімдердің негізгі тұтынушысы халық болып табылады. Компанияның өніміне дегене сұраныс шексіз. Өндірілетін өнім осы секілді импорттық өнімдер мен отандық өндірушілердің өнімдерімен бәсекеге толық қабілетті. Бүгінгі таңда «Арай» ЖШС-і өндірілетін өнімнің сапасы жағынан Оңтүстік-Қазақстан облысының осы секілді кәсіпорындары арасында өндіріс көлемі бойынша көшбасшылардың бірі болып табыла отырып, Сайрам, Түлкібас аудандарын және Шымкент, Жамбыл, Қызылорда қалаларын жоғары сапалы тауарлар – маймен, ұнмен, жемшөппен қамтамасыз етіп отыр. Компания өзі өндіретін өнімнің көлемін ұлғайту, сондай-ақ ассортиментті кеңейту және жаңа жабдықтар мен жаңа алдыңғы қатарлы технологияларды енгізу есебінен өндірілетін өнімнің сапасын жақсарту мәселесі бойынша тұрақты жұмыс істеп келеді.

Бастапқы кезде өндірістік қуаттылық тәулігіне шамамен 65 тонна мақта тұқымын өңдеуді құраса, бес жылға жетер-жетпес уақыттың ішінде оның көлемі тәулігіне 200 тоннаға дейін жеткізілді, өсімдік майын пластик ыдыстарға құю желісі іске қосылды, 2001 жылы өнімділігі тәулігіне 25 тонна дән тартатын ұн тарту кешені іске қосылып, 2002 жылы оның қуаты тәулігіне 120 тонна дәнге жеткізілді. 2002 жылы өнімділігі тәулігіне 15 тонна макарон өндіру жөніндегі желі іске қосылды. Қазіргі уақытта «HUM» түрік компаниясының күнжарадан қалдық майды айыратын сольвентті экстракторы енгізілген. Қолданыстағы экстрациялық емес технологиялық өндірістік тәсілде 8-10% өсімдік майы күнжарада қалып қояды, оны қолда бар технологиялық жабдықтармен айыру мүмкін емес. Күнжарадан қалдық майды айыру үшін экстрациялық жабдықты қолдану қажет. 2004 жылы өсімдік майын өндіруді 8-10% жоғарылатуға және әлемдік стандарттар талаптарына жауап беретін, оны шетелге экспорттауға, өзіндік құнын төмендету есебінен өсімдік майының бәсекеге қабілеттігін көтеруге мүмкіндік беретін майэкстрациялық өндіріс іске қосылды және сапалық қасиеттері жоғары күнжара шығару жолға қойылды. Майэкстрациялық өндірісті іске қосу өсімдік майын өндіру бойынша қолданыстағы қуатты 35-40% көтеруге мүмкіндік берді. Сонымен қатар сабын қайнату өнеркәсібін ұйымдастыру, макарон өнімдерінің түрлерін ұлғайту, күнбағыс өсімдік майын және т.б. өндіру жоспарлануда.

Өндіріліп жатқан өсімдік майы мен жемшөп көлемін және сапасын жоспардағыдай арттыру аудандарда және облысымызда ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру қарқынын ұлғайтуға, жұмыспен қамту жағдайын жақсартуға септігін тигізеді. Өндірілетін өнімдердің бәсекеге қабілеттігін артыруға қол жеткізе отырып, компания өндірістік базасын тұрақты жаңартуға, жаңа технологияларды енгізуге мәжбүр. Қазіргі уақытта жаңа өндіріс: өсімдік майын ағарту, айыру және иісін жою жөніндегі цех салынды, оның құрылысы мен жабдықтарына кеткен шығын шамамен 700000-800000 АҚШ долларын құрайды. Өндірісті жаңғырту жобасын іске асыру – қалдықсыз технологиялы жаңа кәсіпорынды құрудағы кезекті саты болып табылады.

1. 
   Өсімдік майларын қандай өнімдерден алады?
   
2. 
   Өсімдік майының түрлері?
   

Әдебиеттер:

1. Под ред. Н.М.Личко. Технология переработки растениеводческой продукции: учебник ссузов / М.: КолосС, 2008.- 583 с.

2. Смольникова Ф.Х., Асенова Б.К., Нурымхан Г.Н., Касымов С.К. Обработка и хранение продукции растениеводства: учеб. пособие для специальности 5В072800, 6М072800 "Технология перерабатывающих производств" / Гос. ун-т им.Шакарима г.Семей.- Семей, 2014.- 207с.