Пособие Көркем шығарманы талдау indd
жүктеу/скачать 1.36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үшінші жақтан әңгімелеу
- Әдеби мәтіндер стилі мен тілі
| Бірінші жақтан әңгімелеу
Егер жазушы оқырманмен «мен» сөзі арқылы сөйлессе, бұл жерде автордың мақсаты оқырманды әлемге автор көзімен, шектелген көзқарасымен қарату, оның тәжірибесі, қарым-қатынасы және құндылықтары арқылы сезіну. Яғни автор оқырманға өзі ұсынғысы келген тұлғалық ерекшелігін үн арқылы көрсетеді. Алғашында ол оқиғаны қайтадан айтып бергендей болып көрінуі мүмкін, алайда әңгімелеуші оны көркемдеп жеткізеді. 11 Бұл жердегі нақты нәрсе автор мен кейіпкерді шатастырмау, тіпті автобиографиялық әңгіме жазып отырғанның өзінде авторлар өздері туралы оқиғаны көркем шығарма ретінде ұсынады. Кейіпкер үні автор үні емес, автордың сомдап отырған бейнесінің үні. Шығарма автор өмірімен байланысты болмауы мүмкін. Шығармаларда және өлеңдерде ақын-жазушылар үнін бірінші жақтан кейіпкер атынан жазады және көп жағдайда шынайы өмірмен байланысты болмайды. Бұған қоса авторлар бірінші жақтан сөйлеушілерді белгісіз тұлға қылып суреттейді, кейіпкер автордың өңдеген шындығын жеткізеді және фактілер туралы ешнәрсе білмейді. Әңгімелеуші үні автобиографиялық әңгімені айтып береді, сондықтан көп жағдайда күнделік, хатта көбірек сезім басым болады. Бірінші жақтан әңгімелеудің екінші бір аспектісі өзінің басынан өткен оқиғаны кейіпкер атынан қайта шолу жасау. Бұл жерде анықталатын жағдай оқиғаның шынайылығын анықтау және өткенге шолу жасау қалай көрініс тапқандығын табу. Үшінші жақтан әңгімелеу Үшінші жақтан жазылған мәтіндер бірінші жақтан жазылған мәтіндерге қарағанда анағұрлым обьективті. Автор көрінбейді, ол оқиға ішіне жасырынған. Алайда оқырманға әсері дәл барлығындай. Авторды толықтай түсіну үшін оның қолданған белгілі бір сөзіне анализ жасап, талқылау керек. Үшінші жақтан жазу кейіпкер ойын, сезімін түсінуге мүмкіндік береді. Әдеби мәтіндер стилі мен тілі Автор үні мен көзқарасы арқылы оқырманмен қарым-қатынас орнатады. Автор таңдау жасайды, мәтінді оқитын аудитория және сол аудиторияға байланысты стиль мен тілді таңдайды. Әдеби шығарманың тілін оқытуда «сөз» нақты термин емес. Сонымен қатар, қолданған автор сөздігі немесе сөз мағынасының өзгеруіне сай лексикалық терминдерді қолдана аламыз. Төмендегі тізімді қолдана отырып, автор таңдап қолданған сөздерге талдау жасауға болады: Жалпы есімдер Белгілі бір сала сөздері Көркемдегіш құралдар Ресми сөздер Күрделі сөздер (көп буынды немесе өзге тіл сөздері) Бағалау Ауызекі Аналитикалық Қарапайым Архаизм Жаңа сөздер Стандартты / стандарттыемес Автор сөз, грамматика, синтаксисті таңдағанда төмендегілерге назар аударады: Үн Тон (сарказм, ирония) Көңіл-күй Атмосфера Кейіпкер Стильге (register) байланысты сөз таңдаған кезде автор сөз деңгейі мен сөйлем деңгейіне назар аударады. Ресми/ресми Көркем бейнелі/ фактілі Қарапайым/ күрделі |