Қүрастырушы аға оқытушы Уахитов Ж. Ж. 1 сабақ Шошқаның дене бітімі мен экстетьер бойынша бағалау Мақсаты

26 Тақырып

Өнеркәсіптік шошқа етін өндіру жағдайында жекелеген технологиялық үрдесті механикаландыру мен автоматтандыру іске асырылуда. Бұл үрдіс ірі өнеркәсіптік кешендер мен шаруашылықтар құруды көздейді.

Кешенді механикаландыру үшін қабылданған машина жүйелері біріншіден шошқаның биологиялық сұрынысына сәйкес келуі керек, шаруашылық көлемі, өнеркәсіптік ғимараттар (қалалар) типіне, азықтандыру жағдайына, ұстауына, өнеркәсіптік технологиясына көңіл аудару керек. Шаруашылықтар тәжрибесі бойынша кешенді механикаландыру еңбек шығыны 1ц салмақ үшін 2 – 4 адам сағатқа жеткізеді.

25 Тақырып

26 сабақ.

Азықдайындауды механикаландыру.

Мақсаты: технологиясын үйрену.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Шошқа шаруашылығын механикаландыру кезінде маңызды технологиялық звеносы – азық дайындау болады. Азықтандыру технологиясы мен типіне байланысты технологиялық қондырғылар азықты ұсақтауды қамтамасыз ету керек. Қандай азықтандыру болса да, азықтық ұсақталған бөліктері 1 мм-ден аспау керек. Жасыл массаны, әсіресе сүрлемді паста (қоймалжың) түрінде береді. Ірі кешендерде технология бойынша шырынды азық қарастырылмаса, онда азыққа шөп ұнынын бұршақ шөбінен жасап, қосады.

Құрама жем деңгейі шаруашылықта бірдей емес. Бұл экономикалық тұрғымен байланысты. Құрама жемнің ірі шаруашылықтарда көп қолданылуы – серуендетпей, бір жерде ұстап күту технологиясына, қиды шығару жүйесімен, жасыл жеммен азықтандыру болмауына, азық дәнді азықтың 1 азықтың өлшемінің арзандығына, байланысты. Асыл тұқымды өндірушілеердегі құрама жем қоректігі 70%-ды құрайды. Шошқаның негізгі азығы астық тұқымдылар дәнінен қант не азықшық қызылша, бұршақты шөптің жасыл массасы, сүрлем, шөп ұны, жануар текті азықтар болып табылады. Осыған байланысты әртүрлі азықдайындаушы, азық өңдеуші машиналар мен агрегаттар қолданады. Құрамалар құрама жем мен азықтандыру үшін қажет. Әсіресе толыққанды азықтар торайлар үшін керек, оның құрамына балық және ет-сүйек ұнын, көк сүт, дәрумен және микроэлементтер қосылады. Шошқа шаруашылығында азықдайындау жүйесі азықтандыру түріне байланысты. Ылғалданған азық биологиялық тұрғыдан дұрыс деп саналады. Сұйық азықтар (1 бөлігі азық + 3 бөлігі су) аналықтардың ұдайы өндіру қабілетін нашарлатады.

Егер құрғақ азықпен азықтандырса, онда түйіршіктелген түрде берген жақсы, себеп құрғақ азық зоогигиеналық жағдайын нашарлатады. Малдың тыныс алу жолдарын ауруға шалдықтырады. Құрғақ азықты еденге шашу арқылы азықтандырғанда азықтың 10% шығындалады. Азықтандыру типінің барлығында ылғалданған жеммен азықтандырғанда қосымша салмақ қосу жоғары екені байқалады.

Азық дайындау және тараптуға қолданатын қондырғылар таңдау азықтандырудың жиілігіне байланысты. Барлық шошқа топтарын 2 рет азықтандырады, тек қана еліміздегі аналықтар, торайлар, айырылған торайлардан басқаларын. Астық дәндерін ұсақтау үшін балғалы ұнтақтағыштар КДУ-2; КДМ-2; ДБ-5 және валды станоктар ЗМ қолданылады. Шөп ұнын АВМ-0,65, АВМ-1,5 қондырғыларында дайындайды. Тамыр жемістерді дайындау үшін ИКМ-5-ті; жасыл және шырынды азықтарды ұсақтау үшін “Волгарь-5” қолданады. Өнеркәсіп азық боландыру-араластырушы С-12, С-7, С-2 т.б. Бұл машиналарды басқа машиналармен бірге шошқа шаруашылығында орналастырған. Ылғалданған азық дайындайтын цех КЦС шығарылады және КПО-150 тамақ қалдықтарынан азық дайындайтын, сол сияқты құрама жем дайындайтын ОЦК-4 шығарады. Солтүстік Кавказда “Дон-6” қондырғысын қолданады. Құрама жем дайындайтын ОЦК-4 өз бетімен жұмыс істейді, олар құрама қоспа астық дәндерінен дайындайды.

1 Тапсырма. Малдардың азыққа мұқтаждығын анықтау, азық дайындауды механикаландыру үшін кешенді қондырғылар таңдау.
27 - сабақ Азық таратуды механикаландыру.

Мақсаты: Шошқа қорасындағы азық таратудың технологиясын оқу. (үйрену)

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны: Азық тарату шошқа шаруашылығында жылжымалы және стационар болуы мүмкін. Жылжымалы азық таратушы механикалық көлік түріне орналастырады. Олар үлкен габаритті (көлемді) сондықтан қораға кіріп, шыққанда ыңғайсыздық туғызады. Жылжымалы азық таратушылар қора ішіндегі микроклиматы нашарлатып, малдың мазасын алады. Бұл азық таратушылар жазғы лагерьде малдыазықтандыру үшін, бункер-жинағышқа азық әкелуге қолданады.Негізгі азық таратушылар тракторға орнатылған КУТ-3А қурама жемді шаруашылыққа әкелу үшін азық тиеуші 3СКК-10 АСП-25; АСП-15. Ылғалдаған не сулаған азықтарды малға ПУС-қондырғысымен таратады. Жақсы араластырылған жемді үрлейтін бункер , сиымдылығы 5 м куб және тығыз қақпақпен жабылған, арқылы жібереді. Қысылған ауа үрлейтін бункерге ресиверден келеді,оған компессер жалғасқан.Атмосфера қысымының әр түрлі болуын туғызушы үрлейтін бункерден бункер-жинағыштарға азық жіберіледі, олар әр шошқа қорасында орналасқан, одан науаларға жем түседі. жем-шөп араластырғыш не қазаннан ылғалданған азықтар үрлейтін қазанда вакуум көмегімен, оны вакуум насос туғызады, ол үрлейтін қазанға жалғанған. Ылғалдаған азықты(70-75% КДС-2 азық таратушымен таратады. Дайындалған азық қысыммен бункер-жинағышқа түседі, ол 4-5 м биіктікте азық тарату құбырында орналасқан. Бункер-жинағыш азыққа толған соң құбырдағы затворды ашады, жем өз бетімен екі қатар орналасқан науаларға түседі, бірдей тарылып, түседі.Азық жүретін құбыр –шектеуші(дозатор) –квадратты жасалған құбыр 270*270 мм. Дозатор сыйымдылығын екі қатарлы иілген науалар анықтайды.

Азық жүретін құбыр дозатордың төмеңгі жағында әр 2м сайын люк затворлы болады, олар бір мезгілде ашылады. Стационарлық азық таратушыларда азық иістенеді,ашиды, азық толық таратылмай , жууға кавендық туғызады. Стационарлы азық таратушыларға РС-5А жатады, олар бункер сыйымдылығы 0,8м куб рельсті арбаға орнатылған, қозғалысқа, электродвигатель қуаты ЗОКВТ-арқылы келеді. Бункер ішінде қалақшалары бар араластырушы білік(вал) бар. Азық таратқанда жем түсіретін шүмектер қосылады, азық науаларға түседі, екі жағында азықтарту жолының . Еденге азық шашумен азықтандырғанда-азық таратушы РКА-1000 қолданады. Азық таратушы әр станок үстінде шектеуші құрылғы орналасқан, ол түйіршік азықты таратады.Шошқаға керек мөлшерде жібереді. Шошқаларға түйіршікті жем бергенде, азық шашылмайды. Сонымен бірге азықтандырудың бұл әдісі станок зоогигиеналық жағдайды жақсартады.

Аналықтарға азықты жылжымалы азықтандырушымен КС-1,5 КС-0,4 таратады. Азықтаратушы бункері екі қалақшалы араластырғыштармен және түсіретін шүмектермен қамтамасыз етілген, олар электромоторға жалғастырылған.Араластырғыш азықты үнемі қозғап отырады, азық бір мезгілде екі қатарға таратылады. Науаларда жемді реттеуші болады.

Азық беру үрдісін есептеу. Тәуліктік азыққа мұқтаждықты анықтап және бір бергендегі азық шығынын қосып, азық тарату жүйесінің өнімділігін анықтайды. Азықтандыру типін біле тұра (құрғақ, ылғалданған, сұйық) анықтама бойынша азық таратушы түрін, оның санын өнімділігіне бөледі.

1 тапсырма. Азық тарату жүйесін есептеп, шығару, шошқаның әр түріне.

28-сабақ.

Шошқаны суару , қорасын желдету,жылыту.

Мақсаты: Шошқаны суарудың механизациялауын ,жылыту, желдету жүйесін оқу.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Желдету құрылымын жасағанда негізгі ережелердің бірі: таза ауа қораның жоғарғы жағынан кеуіп, және ластанған ауаны қораның төмеңгі бөлігінен шығарылуы керек, себебі ластанған ауа таза ауаға қарағанда ауыр және малдар тыныс алатын деңгейде тұрады. Таза ауаны жылытып, және жіберу үшін жылытып-желдеткіш құрылғыны электрмен,бумен, сумен істейтін калориферлер , жылу генераторлары ТГ-25, ТГ-1А және Швелу желдеткіші. Климат атты құрылғы ,сорып-жіберетін құрылғыны ПВУ-ды қолданады. Ластанған ауаны шығару ірі шошқа несиендерінде қи жиналатын жолақтардан да шығарады, себебі жолақтармен қатар орналасқан. Табиғи желдету үшін сору шахталарын пайдаланады. Аналықтар тұратын қорада және өсіру топтарында жылытылатын еден коаксиальды желдеткішті өнеркәсіптік технологияда желдету агрегаттары автоматтандырылған, үнемі температура реттеліп отырады, ол жылу реттегіш ПТР-3-0,4 арқылы қораның температурасын реттейді (21,5 градус Цельсий) .

Суды жұмсау технологиялық жобамен анықталады. Шошқаны суару үшін суарғыштар ПСС-1, ПБС-1, ПБП-1,АГС-24 жүйесін қолданады. Өзін-өзі газалайтын ПСС-1 25-30 бардақылайтын шошқаларға не бір аналыққа есептелген. Ересек шошқалар үшін гарелкесіз еміздікті суарғыш ПБС-1, олар топтық жағдайда қолданады, жекелеген малдарға да қолданады. Бұл суарғыш өте тазалығымен және 25-30 басқа арналған. Автосуарғыш ПБП-1 10-13 жас төлдерге қолданады.

17-сурет. Еміздікті суарғыш ПБС-1; 1-емшек; 2-корпусы, 3,4-бекітуші; 5-амортизатор;6-кланан ;7-тірегіш.

Топтық суарғыш АГС-24 жазғы лагерьді шошқа күту кезінде және ол 450-500 басқа қолданады, сол сияқты автосуарғыш жүйесі бір клананды құрылғы да қолданады. Жүйе жалғасушы ыдыстар принципімен жұмыс істейді. Қорада жинағыштар клананы бар және жалпы магистралды суарғыштар тұрады. Су соларға келіп, қалытқылы құрылғы суды бір деңгейде ұстап тұрады. Қораның ұзына бойына құбыр диаметрі 1,5-2 дюйм тартады, барлығына бір суарғыш ені станоққа орнатылады. Суарғышқа су бүйірдегі құбыршадан келеді, бұрын құбырда саңылау жасаған. Азықтың қалдығы негізгі құбырдан келіп, саңвелауды бекітіп тастайды. Су (патрубон) құбырша бұл болмайды, жүйе қарапайым және сенімді жұмыс істейді. 2000 бас малға 4 жинағыш қола илананмен жасайды, иланандар үнемі жұмыс істейді.

Микроклимат жасау үшін жарық, ауа, ылғалды-температуралы режим қолданады.

1 тапсырма: Желдету, жылыту, суару жүйесін есептеу цысвер, шартты-буаз, буаз, емізетін аналықтарға , торайларға арналған.
29 сабақ
Қиды шығару технологиясы
Мақсаты: қиды алып тастау технологиясын оқу.

Жүргізу әдістемесі мен мазмұны. Шошқа қораларынан қиды шығарудың технологиялық үрдісі мындай операциядан тұрады: станок (клеткадан) қиды шығарып (тазалап), оны қи шығаратын жолаққа түсіру, қиды жолақтан шығарып, оны жинағышқа, одан қи, сақтайтын жерге жеткізуден тұрады. Қи шығаратын құрылғыларда механикалық және гидравликалық әдістер қолданылады. Механикалық құрылғыға: қырғыштар, шеңшерлі және келіп-қайта келуші қозғалысты, қырғыштар құрылғысы мен қондырғылар, олар трактор, не не өз бетімен жүретін шассиге ілінеді. Гидравликалық әдіс тура, рециркулярлы, өз юетімен ағатын тұнба – шынтақты жүйелерден тұрады. Қи шығару линиясын есептегенде, тәулігіне қанша қи шығатынын анықтайды және басқа кезеңдерде жиналуын ескеру керек. Бір шошқаның тәуліктік шығаратын қидың массасын мал басына көбейтіп анықтайды. Қидың бір жылда не басқа кезеңде жиналған массасын тәуліктік шығаратын қи массасына көбейтеді.

Линияның өнімділігін күндік қи массасын қи шығару санына және уақытына бөледі. Транспорттар саны, құрылғы және басқа қи шығаратын саймандарды жекелеген енін анықтайды өнімділікке бөлу арқылы анықтайды.

Негізгі экономикалық көрсеткіштер – саланың интенсивті деңгейі, еңбек өнімділігі, шошқа етінің өзіндік құны және тиімділігі болып саналады.

Экономикалық көрсеткіштердің түпкі интенсификациясы - өнеркәсіпті шоғырландыру мен мамандындыру, шошқа өнімділігі, аналықтарды интенсивті пайдалану, мал басының сақтауы, азықтандыру деңгейі мен санасы, бордақылау интенсивтілігі, тұқымдарды дұрыс таңдау, гибридтеу, қолданылатын өндіріс жүйесі, яғни технологияға тиісті жағдайлармен тығыз байланысты. Өндіріс көлемінің өсуі, тиімділігінің жоғырлауы – шошқа шаруашылығының өндірістік негізге ауыстырумен байланысты. Өнеркәсіптік технология – біркелкі және ағымды өнімнің өндірілуі. Негізгі фондарды тиімді пайдалану, жұмыс тиімді қолдану болып табылады.

Шошқа шаруашылығында жалпы үрдесті жеке кезеңдерге бөлуге болады, сондықтан бұл салада индустральды технология мен ұжымдық мердігерлік.

Шошқа етін өндірудің экономикалық тиімділік пен интенсификациялау деңгейін анықтау.

Мақсаты: осы мәселені анықтау әдістемесін иеңгеру. Экономикалық тиімділік пен интенсификация деңгейін есептеу, қортынды жасау.

Жылдық есептер бойынша есептеу жүргізеді. Шошқа кешені және товарлы шаруашылық көрсеткіштеріне сараптама жасау.

1 тапсырма. Шошқа шаруашылығының шығынын талдау.

2 тапсырма. Ұжымдық мердігерліктің экономикалық тиімділігін есептеу. Қортынды жасау.

Таблица 38. шығын статьялары.

Көрсеткіштер	1ц шошқа етіне сәйкес Кешен бойынша Товарлы ша- руашылық бойынша
1.есептелген еңбекті, төлеу, тнг.
2.азық құны, тнг.
3.негізгі қаржыны амортизациялау тнг.
4.Негізгі қаржыны жөндеу, тнг.
5.басқа шығындар, тнг.
6.жалпы өнеркәсіптік, шаруашылықтың шығындар, тнг.
7,барлық шығын 1ц. Тнг.
8. 1ц. Шошқа етінің өзіндік құны тнг.

Таблица 39. Шаруашылық жұмысының көрсеткіштері.

и приоритеты развития – Алматы, 2005. – 125 с.

2 Борисенко Е.Я., и др. Практикум по разведению сельскохозяйственных животных. – М. : Колос, 1972. –

3 Урбан В.П., и др. Производство свинины. – М. : Аграпромиздат, 1985. –

4 Мысик А.Т., Белова С.М., и др. Справочник по качеству продуктов животноводства. – М. : Аграпромиздат, 1986. –

5 Степанов В.И., Михайлов Н.В. Практикум по свиноводству. – М. : Аграпромиздат, 1986. –