Россия Ислам университетының филиалы Сайланма хәдисләр аңлатмасы Чаллы 2004

Киселгән мәхрәм карендәшләргә тоташу, явызлыкка каршы яхшылык итү Ислам әхлагының нигезләреннән икәнлеге мәгълүм. Имам Бохари: لا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَاطِعٌ "Мәхрәм карендәшләреннән киселүче җәннәткә керми", дигән хә-дисне риваять итә.²

Мәхрәм карендәшләргә тоташуның ризык киңәюгә сәбәпче икәнлеге хакында да хәдисләр бар:

مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُبْسَطَ لهُ فِي رِزْقِهِ وَ يُنْسَأَ لَهُ في أَثَرِهِ فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ "Ризыгы киң, гомере озын булуны теләгән кеше туганнары белән арасын өзмәсен".³

"Хәләл ризык эстәү – һәр мөселманга вәҗеп".

Хәрам икәнлеге беленмәгән һәм уй-фикер хәрам икәнлегенә бармаган нәрсәләр хәләлгә керә. Хәләл ризык эстәү кәсеп итү белән була. Кәсеп итү пәйгамбәрләр, биг-рәк тә, үз пәйгамбәребезнең сөннәте. Коръән Кәрим Да-выт пәйгамбәр хакында: وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ "Давытка сугыш киемнәрен тегәргә өйрәттек",⁴ وَأَنْ لَيْسَ لِلإِنْسَانِ إِلاَّمَا سَعَى "Кеше-гә һич нәрсә юк, мәгәр үзе кәсеп иткән нәрсәсе генә",⁵

هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا "Ул Аллаһ, җирдәге барча нәрсәне сезнең өчен яратты",¹ وَلا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا "Дөнья-дан үз өлешеңне онытма",² дигән аятьләре белән бәндә-ләрне кәсепкә өндәгән.

وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ قَلِيلاً مَا تَشْكُرُونَ "Тәх-кыйк, Без сезне җир йөзенә урнаштырдык һәм анда терек-лек итүегез өчен кирәк нәрсәләрнең барын да кылдык, лә-кин бик аз шөкер итәсез",³ дигән аяте белән Аллаһы Тә-галә кешене җирдә карарландыруы һәм хәят сәбәпләрен әзерләве хакында әйткәннән соң шөкрана кылуларыбыз-ның аз икәнлеген искәртсә, димәк тырышлык һәм гамәл-нең кешеләр өчен ни дәрәҗәдә әһәмиятле икәнлеге үзен-нәнүзе мәгълүм була. Рәсүлүллаһның: "Акча бәрабәренә ялланып, Мәккә халкының куйларын көттем", – дигән сүзе бар. Әгәр шундый хөрмәтле бер зат куй көткән булса, кәсеп һәм һөнәр ни өчен түбәнлек булсын? Бу сүзне Ибне Мәҗә кәсеп-һөнәрнең мактаулы эш булуына дәлил уры-ныңда зекер кыла.⁴

Җир йөзендә җан иясе булган хайваннар, кош-корт-лар һәм микробларга кадәр һәрберсе хәят юлында тарты-шалар һәм җиңү өчен тырышалар. Шулай итәргә мәҗбүр-ләр. Чөнки, тырышлык күрсәтүче һәм ялкаулыкка нәфрәт тотучы милләтләр дөньяда бәхетле булып яшәсәләр, ты-рышлыктан мәхрүм булучылар хурлык һәм бетүгә хөкем ителгән.

Дөньяда яшәү өчен булган хәят юлында тырышу, тырмашу башкалардан аста калмау өчен милләт эчендәге һәрбер шәхеснең үз мәгыйшәтен үзе тәэмин итүе һәм мо-ның өчен милләтнең гыйлемле һәм һөнәрле, бай һәм дәү-ләтле, кәсеп юлларында оста булулары һәм гаделлек белән мөгамәлә кылулары лязем.
160 *طُوبَى لِمَنْ تَوَاضَعَ فِي غَيْرِ مَنْقَصَةٍ وَأَذَلَّ نَفْسَهُ فِي غَيْرِ مَسْكَنَةٍ وَأَنْفَقَ

مِنْ مَالٍ جَمَعَهُ فِى غَيْرِ مَعْصِيَةٍ وَخَالَطَ أَهْلَ الْفِقْهِ وَالْحِكْمَةِ وَرَحِمَ أَهْلَ الذُّلِّ وَالْمَسْكَنَةِ . طُوبَى لِمَنْ ذَلَّ نَفْسُهُ وَطَابَ كَسْبُهُ وَحَسُنَتْ سَرِيرَتُهُ وَكَرُمَتْ عَلاَنِيَتُهُ وَعَزَلَ عَنِ النَّاسِ شَرَّهُ . طُوبَى لِمَنْ عَمِلَ بِعِلْمِهِ وَأَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَأَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ*

"Сөенеч булсын шул кешегә: үзен гөнаһка төшерми торган рәвештә түбәнчелекле булыр, үзен мескенләнми торган рәвештә кадерсез күрер, үзенең хәләл кәсеп белән җыйган малыннан гөнаһ түгел урыннарга сарыф итәр, гыйлем һәм хикмәт әһелләре белән аралашыр, хурлыкка һәм мескенлеккә төшкән кешеләргә мәрхәмәт-шәфкатьле булыр. Сөенеч шул кешегә: үзен түбән кылыр, кәсебе хуш, йөреш-торышы яхшы, тышкы күренеше гүзәл һәм үзенең усаллыгын кешеләрдән ерак кылыр. Сөенеч шул кешегә: гыйлеме белән гамәл кылыр, малының артканын тиешле урыннарга сарыф кылыр, ә сүзенең артыгын үзендә кал-дырыр".

Бу хәдиснең һәрбер җөмләсе безнең дини һәм иҗти-магый эшләребездә кагыйдә булырга тиешле.
161 *طُوبَى لِمَنْ شَغَلَهُ عَيْبُهُ عَنْ عُيُوبِ النَّاسِ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ

وَأَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ وَوَسِعَتْهُ السُّنَّةُ فَلَمْ يَعْدِلْ عَنْهَا إِلَى الْبِدْعَةِ*

"Сөенеч булсын шул кешегә: үз гаебен күреп, шуны төзәтү белән шөгыльләнү сәбәпле башкаларның гаепләрен күрергә вакыты булмас, малының артканын тиешле урын-нарга сарыф кылыр, ә сүзенең артыгын үзендә калдырыр һәм үзен сөннәт сыйдырыр (ягъни, сөннәт белән гамәл кы-лыр), аннан үтеп бидгать эшләр кылмас".

Кеше үз гаепләрен төзәтү белән мәшгуль булсын өчен шул гаепләрне күрү кирәк. Үз гаепләрен күрерлек күз бул-маганда бу эш мөмкин түгел. Үз гаепләрен күрә алмаган кешеләрнең бөтен эшләре кеше гаебен тикшерү була.

Әгәр Аллаһы Тәгалә бер бәндәсенә яхшылыкны телә-сә, аңа үз гаебен күрә торган күз бирә дә, шул бәндә үз гаепләрен үзе күрә башлый. Үз гаебен үзе күрә алучы адәм, әлбәттә, бәхетле кеше. Чөнки хасталык беленеп җит-кәннән соң гына аны дәвалап була. Ләкин үз гаебен күрә торган күз бик аз кешеләрдә була. Шуның өчен булса ки-рәк, Рәсүлүллаһ аларга зур сөенеч бирә.

Үз гаепләрен күрергә теләүчеләр өчен бу рәвештә юл-лар бар: I) Гаепне һәм аның яшерен афәтләрен күрә белә торган бер пакь кешегә тоташу һәм аның киңәшләрен то-ту. Ләкин андый пакь кешеләр бик аз. Булганнарын да табу кыен. Алар күбесенчә халыктан качалар. 2) Диндар һәм күңел күзе белән күрүчән бер дус табып, үзенең ки-лешми торган эшләре хакында искәртеп торуны шул дус-тан үтенү. 3) Гаепләрне дошманнар авызыннан ишетү һәм алар язган нәрсәләрне уку. Гаепләрне фаш кылып йөрүче һәм язучы дошманнарның файдалары тәлинкә тотучы дус-ларга күрә күп мәртәбә артык. 4) Халыкка катнашып йөрү һәм аларда килешми торган гадәтләрне күреп, шулардан саклану. "Бу кадәр әдәпне кемнән өйрәндең?" – дигән со-рауга хәкимнәрнең берсе: "Әдәпсезләрнең әдәпсезлеклә-рен күрдем дә, шулардан сакландым", – дип җавап биргән.

Үз кирәгеңнән арткан малның файдасы тиешле урын-нарга сарыф итү белән була. Әгәр сарыф кылынмаса, җа-вап бирү авыр булачак. Сүзнең артыгы исә, тел афәтеннән булып, адәм баласы өчен зарардан башка нәрсә бирми, Бидгатьтән тыелу һәм Сөннәт белән гамәл кылу лязем икәнлеге мәгълүм.

"Золым – Кыямәт көненең караңгылыгы".¹

Ягъни, әгәр мәзлум золым кылучыны дөньяда гафу итмәсә, бу залимнең эше Кыямәттә каты булачак.
163 *عِبَادَ اللهِ تَدَاوَوْا فَإِنَّ اللهَ لَمْ يَضَعْ دَاءً إِلاََّ وَضَعَ لَهُ دَوَاءً إِلاَّ دَاءً وَاحِدًا الْهَرَمُ*

"Әй, Аллаһының коллары! Дәваланыгыз, чөнки Алла-һы Тәгалә һичбер авыруны яратмады, яратты исә, аңа дә-васын да яратты. Мәгәр бер генә авыруга дәва юк, ул – картлыктыр".²

Хәдиснең кыскача мәгънәсе: "Картлыктан башка һәр авыруның дәвасы бар", димәк. Әгәр бүгенге көндә кайбер авыруларның дәвасы булмаса, ул бары гыйлем җитмәгән-нән. Гыйлем арта-арта бәлки, киләчәктә аларның да дәва-ларын табарлар. Рәсүлүллаһның хәбәре дөрес булуга има-ныбыз камил.

Рәсүлүллаһ үзенең өммәтенә миһер-шәфкать кылу сә-бәпле шулай әмер итә. Хасталык мәшәкате сәламәт вакыт-та гына беленми. Газап чигеп ятучылар берәр табиб тара-фыннан бирелгән дәва яки киңәш белән гамәл кылу сә-бәпле хәл алалар һәм гүя тәмугтан чыгып җәннәткә кергән шикелле рәхәтләнеп китәләр.

Дәва кылу турысында моннан башка хәдисләр дә бар. Имам Мөслим: لِكُلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ فَإِذَا أُصِيبَ دَوَاءُ الدَّاءِ بَرَأَ بِإِذْنِ اللَّهِ "Һәрбер авыруның дәвасы бар, әгәр шул дәва туры килсә, Аллаһ рөхсәте белән шул авыру төзәлә",³ дигән хәдисне күчерә. "Дәва Аллаһы Тәгаләнең тәкъдирен үзгәртәмени?" – дип сораучыга Рәсүлүллаһ: "Дәвалау үзе дә Аллаһ тәкъдире", – дип җавап бирде.⁴ Коръән Кәрим бал хакында: فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ "Ул балда кешеләр өчен шифа бар",⁵ – ди. Балның туры-дантуры яки башкача шифа булуы, әлбәттә, хасталар һәм авыруларга күрә.

Хәрам нәрсәләр белән дәвалану дөрес түгел. Рәсүлүл-лаһ хәмер хакында: إِنَّهُ لَيْسَ بِدَوَاءٍ وَلَكِنَّهُ دَاءٌ "Ул дәва түгел, лә-кин ул – чир"¹ һәм إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ شِفَاءَكُمْ فِيمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ "Дөрес-лектә, Аллаһ сезгә хәрам нәрсәләрдә шифа яратмады",² дип, хәрам нәрсәләр белән дәвалануны тыйган.

Күп кешеләр табиблар тарафыннан бирелгән дәвалар-ны әйтелгән күләмдә, яки вакытында кулланмыйлар, яки бер-ике мәртәбәдән соң, әсәре булмады дип ташлыйлар һәм соңыннан "дәвадан файда күрмәдем" дип йөриләр. Та-бибның кушканы тәмам җиренә китерелмәгәннән соң ан-нан нинди файда булсын? Әгәр дә кушканын камил җи-ренә китереп тә, файдасы күрелмәсә, ул вакытта шул та-бибның үзенә әйтергә тиешле. Ул үзе бер чара күрер.
164 *عُذِّبَتِ امْرَأَةٌ فِي هِرَّةٍ رَبَطَتْهَا فَلَمْ تُطْعِمْهَا

وَلَمْ تُسْقِهَا وَلَمْ تَدَعْهَا تَأْكُلُ مِنْ خَشَاشِ الأَرْضِ*

"Бер хатын мәче сәбәпле газап кылынды. Ул аны бәй-ләп тотты, ашатмады, эчермәде, җирдә булган хәшәрәтләр белән ризыкланыр өчен азат итеп тә җибәрмәде".³

Ягъни, хатынның бер урында ябып тотуы сәбәпле мә-че ачтан үлгән, хатын шуның сәбәпле газапка лаек булган.

Мөселман кешенең вазифасы дини әмерләргә итәгать-ле һәм Аллаһы Тәгаләнең мәхлукларына шәфкатьле булу-дан гыйбарәт. Ислам дине кешеләр арасында хаклар бил-геләп, шуларны ригая кылырга боерган булса, һәртөрле хайваннар, кош-кортлар һәм җанварларның хакларын да җиренә китерүне лязем итә. Бу кагыйдә һәм кануннар исә мәрхәмәт ысулына корылган.

Адәм баласы башка кешеләргә никадәр мәрхәмәтле булса, хайваннарга, җанварлар һәм кош-кортларга да шу-лай мәрхәмәтле булырга тиеш. Тарта алмаслык рәвештә йөк төяү, арган хайваннарны кыйнау, зарарсыз җанварлар-ны бернинди сәбәпсез, бәлки ялгыз кызык өчен генә үте-рү, колак һәм борыннарын кисү, тиреләрен тунау, ут белән газаплау, бугазлаган һәм үтергән вакытта артык газаплау, кошларның канатларын йолку һәм аякларына җеп тагып җибәрү, этләрне һәм үгезләрне сугыштыру кебек нәрсәләр һәрберсе Ислам дине каршында тыелган эшләр. Әгәр адәм балалары хайваннардан хезмәт иттерми, аларның йонна-рыннан, тиреләреннән, итләреннән файдаланып тереклек итә алмасалар, аларны артык газапламый һәм җәфаламый да тора алачаклар. Аларны рәнҗетеп һәм газаплап ләззәт-ләнүләр адәмлек түгел, бәлки вәхшилектер. Күңеле пакь кеше һәрбер мәхлукны Аллаһы Тәгаләнең әсәре һәм һәр-бер агач һәм үлән яфрагын Аллаһ сүзе язылган кәгазь дип белер. Күкләрдә булган фәрештәләр Аллаһы Тәгаләгә мактау һәм тәсбих укып торсалар, җирдә булган бөтен җанлы һәм җансыз тереклек Аллаһыны пакьләү һәм хөр-мәтләү белән зекер итмәктәләр. وَلَكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ "Ләкин сез аларның тәсбихләрен аңламыйсыз".¹

Шуның өчен хайваннарны, кош-кортларны сәбәпсез рәнҗетүләр хыянәт һәм җинаятьтер.

"Гыйлем ике төрле: берсе күңелдә, файдалы гыйлем – шул; икенчесе телдә, монысы – бәндәләр өстеннән Алла-һы Тәгаләнең хөҗҗәте".

Аллаһы Тәгаләнең яраткан нәрсәләрен күрү, зур һәм кечкенә нәрсәләрнең һәрберсеннән гыйбрәт алу сәбәпле үзеңнең бәндә икәнлегеңне һәм Хак Тәгаләнең олуглык һәм кодрәт иясе икәнлеген шөбһәсез сурәттә тану "калеб гыйлеме"дер. Моның тирә-ягы шулкадәр киң ки, тел белән сөйләү һәм каләм белән язып бетерү мөмкин түгел.

Аллаһы Тәгаләгә ирешү һәм Аңа бәндәчелек күрсәтү сәбәпләреннән булган өчен бу гыйлемнең дөнья һәм ахи-рәт өчен файдалы гыйлем булуында шөбһә юк. Икенчесе исә тел аркылы башкаларга өйрәтелә торган гыйлем бу-лып, һичкем моңа каршы "мин белмәдем" дип аклана ал-маганлыктан, бу гыйлем бәндәләргә каршы Аллаһы Тәга-ләнең хөҗҗәтедер. Әгәр ниятләр дөрес булса, бу гыйлем-нең дә "файдалы гыйлем" булуы мөмкин.

"Галимнәр – Аллаһы Тәгаләнең халык арасындагы "әмин"нәре – ышанычлы затлары".

Аллаһы Тәгалә тарафыннан "әмин"лек дәрәҗәсенә куелган, ышаныч белдерелгән галимнәрнең хезмәтләрен-нән кайберләре ошбу нәрсәләр булса кирәк:

1. Шәригать һәм дин хөкемнәрен үзгәртмәү һәм сүз-ләрнең мәгънәләрен дөрес тәрҗемә итү, Рәсүлүллаһтан риваять кылынмаган нәрсәләргә дин рәвешендә иярмәүне тикшереп тору.

2. Дини яки гыйльми һәм гамәли шөбһәләр килеп чыкканда шуларны кемгәдер ияреп түгел, бәлки Коръән һәм Сөннәт таләп иткәнчә хәл кылу.

3. Милләтнең башкалар аяк астында тапталмаулары, хәят һәм мәгыйшәт мәйданында җиңелмәүләре, милләт-нең әдәби һәм дини, иҗтимагый һәм икътисади җәһәттән сәламәт бер милләт булып яшәве өчен яхшы чаралар табу. Гомумән, ахирәт вә дөнья сәгадәтләре өчен өммәткә юл күрсәтүче булу. Шушы эшләрне Аллаһ ризалыгы өчен, өс-тә булган бурычны төшерү һәм җаваплылыктан котылу нияте белән эшләү.

4. Гүзәл холык һәм яхшы мәгыйшәт итүдә үрнәк бу-лу.

5. Коръән Кәрим васыять иткән рәвештә динне аңлау һәм башкаларга да шул рәвешчә аңлату.

6. Коръән Кәрим боерган рәвештә иҗтимагый, мәдә-ни һәм әхлакый эшләрдә катнашу.

7. Үзеңә каршы халыкларның хөрмәт күрсәтүләрен көтмәү.

8. Дин һәм гыйлемне дөнья малын җыюга сәбәп ит-мәү.

9. Бозыклык, явызлык, гомумән, дин хакында игъти-барсызлык күрсәтүдән саклану.

10. Хисап һәм математика кагыйдәләрен, космос һәм табигать закончалыкларын һәм, гомумән, катгый дәлилләр белән расланган нәрсәләрне дин исеменнән инкарь итмәү, шуларга дин исеменнән каршы тормау һәм дошманлык кылмау.

11. Өммәтнең арасы киселүгә, аерылуга һәм таркалу-га юл куймау.

Һәм болардан башка вазифалар да күп булырга мөм-кин.

Бер галим үзендә булган гыйлем һәм фазыйләт сәбәп-ле күтәрелеп, башкаларны үзеннән түбән санаса, алардан хөрмәт һәм олылауны көтеп торса, каты, тупас мөгамә-ләләрне күтәрмичә "дәрәҗәмне танымыйлар, хак юл күр-сәтүем, укыту һәм өйрәтүемә карамастан кадеремне бел-миләр" кебек фикерләр сакласа, яхшы мөгамәлә күрмәве өчен милләткә һәм халыкларга үпкәләсә һәм алардан ка-чып, аларның шатлыкларыннан һәм кайгыла-рыннан хә-бәрсез ятса, ул кеше Аллаһы Тәгаләнең "әмин"е түгел, бәлки үз вазифасын үти алмаган һәм "галим" белән "әмин" исемнәрен күтәреп йөрергә лаек булмаган бер хыянәтче һәм җинаятьчедер.

Милләтләрнең дөньяда сәламәт яшәүләре, хәят сәфә-рендәге бураннар, дулкыннарга җиңелми, табигый рәвеш-тә дәвам итеп торулары өчен өч нәрсә шарт: 1. Гыйлемле һәм һөнәрле булу; 2. байлык; 3. көчле һәм үз араларында өлфәт-мәхәббәт белән гомер сөрү.

Шушы өч шартның һәрберсе җыелмаган милләтнең сәламәт яшәве өчен боларның лязем булуы хәят һәм мә-гыйшәт кануннары белән катгый сурәттә лязем ителә.

Милләттә, өммәттә шушы нәрсәләрнең булуы хакын-да тырышлык итүләре һәм бу юлда үзләре башлап йөрү-ләре "әмин" булган галимнәр өстенә лязем. Өммәт өчен кайгырмый һәм алар өчен хезмәт итми торган адәм, әүвәл-геләр һәм ахыргыларның гыйлемнәрен тәмам күңеленә ал-са да, Ләүхел мәхфузны күреп укырга муафыйк булса да, "Аллаһы Тәгаләнең "әмин"нәре, ышанычлы затлары" исе-мен күтәреп йөрергә хакы юк.

Бүген Ислам милләте хаста булса да, әле тәненнән җан аерылганы юк. Терелүенә өмет бар. Әмма чарасы кү-релмәсә, каза килү ихтималы ерак түгел. Әгәр "галим"нәр үзләренең "Аллаһы Тәгаләнең "әмин"нәре, ышанычлы зат-лары" икәнлекләрен хәтерләренә китерсәләр һәм хаста-ланган өммәтнең сәламәтләнү юлларын эзләсәләр, тыры-шулары буш булмас, яхшы нәтиҗә күрелер, ахирәттә дә йөзләре ачык булган хәлдә хисап бирерләр. Моның өчен гавәм халкы галимнәр киеме эчендә йөрмәскә һәм галим-нәр дә үзләренә ияргән халыкны игътикадсызлык белән фәкыйрьлек һәм әсирлеккә алып бармаска тиешле.

"Белгән нәрсәләрегезне башкаларгага өйрәтегез, җи-ңеллекне ихтыяр кылыгыз, авырайтмагыз, сөендерегез, нәфрәтләндермәгез. Әгәр берәрегезнең ачуы килсә, тик торсын!.."¹

Рәсүлүллаһ: "Гыйлем өйрәтегез!" – ди, ләкин җиңел кылып, авыр рәвештә түгел, укучыларны шатландырып, күңелләрен күтәреп, ихласларын сүндермәс һәм гыйлемгә нәфрәт иттермәслек рәвештә укытырга боера.

Гыйлем укытучыларның күңелләре тараю һәм нервы-лары чыгу сәбәпле ачулары килүе мәгълүм. Хәтта дөньяда ин нервылы һәм тар холыклы адәмнәрнең мөгаллимнәр булуы тәҗрибә белән беленгән хакыйкать. Ачу килү сә-бәпле бу вакытта берәр тиешсез сүз ычкындыру һәм нин-ди булса да тиешсез бер эш эшләү мөмкин булганлыктан, Рәсүлүллаһ тик торырга, иренне тешләп булса да түзәргә куша.

Гәрчә бу әмер тәгълим һәм тәрбия хакында килсә дә, моның ишарәсе башка дөньяви эшләрне дә үз эченә алган. Шуңа күрә мөселман булган кеше җиңел эшләү һәм җиңел эшли торган юллар табу, машиналар ясау, яңа нәрсәләр уйлап чыгару белән тәклиф ителә һәм юл күрсәтелә.

Имам Бохари Гайшә анабыздан риваять итә:

"Аллаһының Илчесенә ике нәрсәнең берсен сайларга кирәк булганда, гөнаһ булмаса, җиңелен сайлый иде. Әгәр гөнаһ булса, аннан кешеләрнең иң ерак булучысы иде".¹ Коръән Кәрим дә: يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ "Аллаһ сезгә җиңеллекне тели, авырлыкны теләми",² – дип Аллаһы Тә-галәнең бәндәләр өчен авырлык түгел, бәлки җиңеллек те-ләгәнен хәбәр бирә.

"Кешеләр кулында булган нәрсәләргә кызыкма. Ач-күзлелектән саклан, чөнки ул әзер торган фәкыйрьлек. На-маз укыганда ахыргы намаз дип укы! Соңыннан гафу үте-нергә һәм акланырга мәҗбүр булырлык эшне эшләмә!.."

Рәсүлүллаһның кешеләр кулындагы нәрсәләрдән моңсыз булырга кушуы һәм ачкүзлелектән сакланырга нә-сыйхәт кылуы хәятның бер тартышу урыныннан гыйбарәт булып, шул мәйданда һәрбер мөселман өстен килү өчен тырышырга тиеш икәнлеген белдерә.

Чыннан да, гайрәт һәм тырышлык, башкалардан моң-сызлык Исламның рухы булып, сәләф һәм сәхабәләр га-сырларында кешеләрнең кул көчләренә күз текәп торучы һәм берсенең маңгай тире агызып яки кул көчен сарыф итеп тапкан икмәгенә кул сузучы адәм юк иде. Әбү Һөрәй-рә: إِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الصَّفْقُ بِالأَسْوَاقِ

"Безнең мөһаҗир кардәшләребезне базарларда сәүдә шөгыльләндерә, ә ансар кардәшләребезне малларындагы гамәл шөгыльләндерә иде",¹ – ди.

Хакыйкатьтә кул көче белән мал табып, шуны Ислам милләтенең файдасына сарыф итү бөек бер дәрәҗә. Шу-ның өчен булса кирәк, Рәсүлүллаһ халыктан моңсыз бу-лырга һәм алардан һичнәрсә сорамаска куша.

169 *غُفِرَ لاِمْرَأَةٍ مُومِسَةٍ مَرَّتْ بِكَلْبٍ عَلَى رأْسِ رَكِيٍّ يَلْهَثُ كَادَ يَقْتُلُهُ

الْعَطَشُ فَنَزَعَتْ خُفََّهَا فَأَوْثَقَتْهُ بِخِمَارِهَا فََنَزَعَتْ لَهُ مِنَ الْمَاءِ فَغُفِرَ لَهَا بِِذَلِكَ*

"Сусап үләргә җитеп, әлсерәгән бер эт кое авызында телен салындырып тора иде. Бер фәхишә хатын шуны күр-де дә аягындагы читеген салды һәм бөркәнчеге белән бәй-ләп коега төшерде һәм су чыгарып шуны эткә эчерде. Ал-лаһы Тәгалә шушы эше өчен фәхишәне ярлыкады".²

Хайваннарга шәфкатьле, мәрхәмәтле булу хакында бу хәдис җитсә кирәк. Читлекләрдә ябып кошлар асрау, хай-ваннарны вакытында ашатмый, эчертми торулар, тарта ал-маслык йөкләр йөкләүләр һәм урынсыз кыйнаулар, тиеш-сез җирләренә сугулар – һәрберсе гөнаһтыр.

Бу хәдис шәрифтән аз гына бер изгелек сәбәпле зур гөнаһның ярлыкануы мөмкин икәнлеге беленә. Бу эш Ал-лаһы Тәгалә өчен лязем түгел, бәлки мәрхәмәт кылуы бе-лән була. Хәдис шәрифләрдән аңлашылганча бәндәләрнең гөнаһлары Аллаһы Тәгалә тарафыннан гафу кылыну өчен берничә сәбәпләр бар:

1. Тәүбә. Әгәр шартлары җитсә, тәүбә белән ярлыкан-мыйча кала торган гөнаһ юк. Моңа

وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعِدِهَا وَآمَنُو إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِيمٌ

"Бозык эшләрне эшләүчеләр, тәүбә итеп иман китер-сәләр, шуның соңында Раббың, әлбәттә, ярлыкаучы, рә-химле",¹ дигән аять дәлил. Тәүбә кылырга хакы булмаган адәм баласы юк. Бу эш пәйгамбәрләрдән башлап, иң гө-наһлы бәндәләргә кадәр гомум. Тәүбә сәбәпле гөнаһлар бетү генә түгел, бәлки савап булырга һәм изгелекләр язы-лырга мөмкин. إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ"Дөреслектә, Аллаһ тәүбә итеп төзәлүчеләрне һәм күңел, тән нәҗеслә-реннән пакьләнүчеләрне сөя".²

2. Истигъфар. Истигъфар – Аллаһы Тәгаләдән гөнаһ-ларны ярлыкауны сорап дога кылу. Истигъфар, күбрәк ва-кытта, тәүбә белән берлектә була. Әмма тәүбә белән бергә булуы лязем эш түгел. Бәндәнең тәүбә кылып та, истигъ-фар итмәве һәм истигъфар итеп тә, тәүбә кылмавы булыр-га мөмкин. Истигъфар кылу бик кирәкле эш. Чөнки аның белән гөнаһларның гафу ителүе мөмкин.

3. Изге гамәл кылу. Аллаһы Тәгалә:

Бу хакта башка аятьләр дә бар һәм дөрес хәдисләр дә күп. Һәрбер изге гамәл һәрбер явыз гамәлне бетерә һәм югалта дип булмый, һәм изге гамәлләр кылучы кеше: "Минем изге гамәлләрем гөнаһларымны бетерә", – дип бо-зык гамәл кылуга шәригать рөхсәт итми, әмма изге гамәл-ләр сәбәпле (әгәр Аллаһы Тәгалә каршында кабул булса-лар) явызлыкларның бетүләре мөмкин. Хәтта изге гамәл сәбәпле бик зур гөнаһның да гафу кылынуы мөмкин. Бу хәдистәге фәхишә маҗарасы шуны белдерә. Изге гамәл саналу өчен гамәлләрнең сурәтләре генә җитми, бәлки эч-керсез иман белән эшләнгән булуы шарт. Гамәлләрнең ка-бул булуларына тышкы билге булып

4. Үзе тарафыннан мөселманнар өчен дога кылу, мө-селманнар тарафыннан да яхшы дога алу.

5. Рәсүлүллаһның исән вакытында кылган догала-рыннан берәрсенә очрау һәм Кыямәт көнендә шәфәгатенә юлыгу.

6. Кылган садакаи җарияләрнең саваплары үзенең ар-тыннан барып тору.

7. Дөньяда дөньяви бәлаләргә, каза, хәсрәт һәм кай-гыларга очрау. Бәлаләрнең зурларын пәйгамбәрләр күрде, сәхабәләр арасында да хур афәтләргә очраучылар күп бул-ды. Басрага барганы өчен Гайшә анабыз гомере буе үкенде һәм елады, диләр, Сафин маҗараларыннан соң хәзрәти Га-линең зур кайгыга төшүе һәм "Бу көннәрне күргәнче, үл-гән булсамчы!" – дип үкенүен риваять итәләр.

8. Кабер газаплары кебек ахирәви бәлаләр белән бәла-ләнү.