С. Б. Ержанова ҚазМемҚызпу профессоры, ф.ғ. д
жүктеу/скачать 1.56 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Структурализм
| социологиялық әдіс үлкен ықпалын тигізді. Ол әдебиетті
марксизм ілімінің аясында қарастырып, әдеби құбылыстарды әлеуметтік процестердің жемісі деп таныды. В.Ф.Переверзевтің айтуынша әдеби шығарма жазушы қиялының, ойының жемісі емес, ол болмыстан туады (қоғамдық топтың психоидеологиясы деп түсіндірілді), сондықтан ғалымға әдеби фактіні тудырған « әлеуметтік ортаны» зерделеу қажет. ХХ ғ. басындағы социо- лог-әдебиеттанушылар әдебиеттің таптығы ұғымына көп сүйен- ді. Бұл әдісті тұрпайыландыру («тұрпайы социологизм») әде- биеттану дамуындағы дағдарысқа, тұйыққа әкелді. Орыс әдебиеттанушылары (Ю.Н.Тынянов, В.Б.Шкловский және т.б.) ұсынған формализм әдеби шығарманың пішінін маз- мұннан бөліп алып зерттеуді басты мәселе деп таныды. Көркем форма әдебиеттің спецификасын анықтайтын негізгі категория ретінде қарастырылды. ХХ ғ. басындағы формализм мектебі (В.Б.Шкловский, Р.О.Якобсон, Б.М.Эйхенбаум, Г.О.Винокур, В.М.Жирмунский) көркем тілдің теориясын, арнайы терминоло- гиясын жасады. Олардың жаңалықтары әдебиеттанудың кейінгі дамуына ықпал етті. Бұл салада көркем тілді әдеби нормадағы 207 тілмен ғана емес, жалпыхалықтық тілмен сабақтастықта зертте- ген В.В.Виноградовтың еңбегі ерекше еді. Олар лингвистиканы бағдар тұтты. Осының негізінде 1930-1940 жылдары «жаңа сын», кейінірек «структуралистік» мектеп қалыптасты. Мұнда зерттеу- дің сандық көрсеткіштері кеңінен қолданылды. Структурализм 1940-1950 жылдары француз этнологы К.Леви-Строс еңбектерінде пайда болды. Структуралық зерт- теуде трансформациялық талдау – «грамматикаларды» орнық- тыру маңызды рөл атқарады. Нақты мақсат мәтіннің туу ме- ханизмін табу болды. Жалпы структурализм элементтердің өзі- нен гөрі шығарма құрылымындағы элементтер арасындағы қа- тынасқа көбірек көңіл бөледі. «Структуралық талдауда көркем- дік тәсіл – мәтіннің материалды элементі емес, қатынас» (Ю.М.Лотман «Поэтикалық мәтінді талдау»). Ю.М.Лотман ең- бектерінде структурализмге жақын жүйелік-структуралық және семиотикалық әдіс қалыптасты. ХХ ғасырдың екінші жартысында типологиялық әдіс қар- қынды дамыды. Әдеби байланыстардың әсерін зерттейтін ком- паративистикадан бұл әдістің айырмашылығы бар. Типоло- гиялық әдіс өкілдері әдеби құбылыстардың ұқсастығы мен өзгешеліктерін тікелей қарым-қатынас негізінде емес, мәдени өмір жағдайларының ұқсастығын түсіндіру негізінде зерттеді. 1980 жылдардан бастап тарихи-теориялық әдіс қалып- тасты. Оның екі аспектісі бар, бір жағынан, тарихи-әдеби зерт- теу мықты теориялық мәнге ие болады, екінші жағынан, ғы- лымда тарихи кезеңге теорияны енгізу қажеттігі туралы түсінік орнығады. Тарихи-теориялық әдіс тарихи дамудың әр түрлі кезеңдерінде әдеби процесті сипаттайтын бір ғана ұғымдар өз мазмұнын өзгерте алады және өзгертеді. жүктеу/скачать 1.56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|