Сабақтың тақырыбы: ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиет Сабақтың мақсаты



Ақбілек трагедиясы Ақбілек көңілінің тазаруы

Анасынан айрылуы Ақбілек ауылда

 

Ақтар қолында Балташқа қосылу

Қасқырлар қамауында Ақмолада

 

Әке ызғары Омбыда

Өгей шеше Семейде

 

Жүкті болуы Қалаға кетуі

Бекболаттан күдер үзуі



Босануы

Роман несімен ұнады немесе неге ұнамады? Бұл – қиын сауал.Алдымен осы сауалға жауап берер оқырманның әдеби сауаты қандай дәрежеде,сұлулық сезімі қандай,эстетикалық талғамы қандай,эстетикалық талғамы қандай? Әлгі оқиғаның байыбына бара ала ма? Ол үшін мына 5 түрлі сұраққа жауап іздеп табу керек.

Күні:30.09.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

І қатар: Қамар бейнесі (Мамыр)

ІІ қатар: Ахмет бейнесі (Қалқаман)

ІІІ қатар: Нұрым бейнесі (Жиенқұл).

Ахмет

Омар

Жанашыр

адамы

Оспан

зұлымдық

Шешесі,

өзге халық

шырмауындағы

адамдар


V
Реализм

Ахмет

Қамар

Сұлтанмахмұт

Торайғыров

«Қамар сұлу»

Автор тілі

Мақал-мәтелдер

Араб

парсы,орыс

Бас

кейіпкер

Омар

Қасен

Оспан

Нұрым

Қалтан

Қосалқы

кейіпкер

Тартыс

Әлеуметтік

Ескілік-жаңашылдық

салт-дәстүр

жанры

Прозалық шығарма

Поэзия
II.

а) «Қамар сұлу» романын оқу.

ә) Оспан би,Қалтан қажы бейнесін талдау.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Cабақтың тақырыбы: «Қамар Сұлу» романындағы Қамар бейнесі
Сабақтың мақсаты: білімділік - Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстары,деңгейлік тапсырмалар арқылы пікірталас ұйымдастыру,ой түйінін кейіпкерлер арқылы дәлелдеу; тәрбиелік - оқушыларды адами қасиеттерге баулу,автор көтерген әлеуметтік проблемалар арқылы азаматтық түсініктерін тереңдету,әйел адамды құрметтеу сезімін жетілдіруге тәрбиелеу; дамытушылық - әр оқушының өзіндік қиялына ерік бере отырып өзінше ой түюге баулу,тақырыптас шығармаларды салыстыра отырып оқуды дамыту шығармашылық жұмыс арқылы таным түсініктерін дамыту,сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыру,өз бетімен ізденуге баулу.

Әдісі: конструкциялау технолгиясы «Қ.Бітібаева),әр түрлі тапсырмалар,Б.Блум жүйесі бойынша анализсинтез,Венн диаграммасы арқылы образдарды талдау,логикалық модель арқылы шығарманың қорытындысын жасау,сұрақ-жауап.

Көрнекілік: шығармалар жинағы,хрестоматия,тірек кестесі,оқулық,сабақтың тақырыбы,эпиграфы жазылған плакат,тақта.

Сабақтың барысы.Ұйымдастыру кезеңі.
Жаңа сабақ.

Сұлтанмахмұт Торайғыров – ХХ ғасыр басында қазақ әдебиетінде өзіндік із қалдырған көрнекті демократ ағартушылардың бірі.Біз өздеріңізбен бүгінгі сабақта Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстарын жүргіземіз.Қай дәуірде,қай қоғамда өмір сүрсе де әйел өмір тірегі,қоғамның қозғаушы күші,ұрпақ тәрбиелеуші екендігін жоққа шығара алмаймыз.Феодалдық қоғамда өмір сүріп қалың мал құрбанына шалдыққан жүздеген қыздар мен әйелдердің көз жасы өздерің оқыған романдардың негізгі өзегі болды.Сондықтан біз бүгінгі сабақта сіздермен әйел тағдыры,оның сипаты,жан және тән жарасы жөнінде ой толғаймыз.

І топ. Сарапшылар тобы. 1. «Қамар сұлу» романының тақырыбы.

2. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

3. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

4.Б.Блум жүйесі бойынша анализ-синтез жасау.

Анализ.1.Ғашықтар әні: Қамар мен Ахметтің бір-біріне ғашық болуы. 2.Теңсіздіктің зардабы.

а) Ахметтің кетуі ә) Қамарды Жорға Нұрымға атастыру б) Омар мен Қасеннің қарсылығы в) Қалтан қажы мен Оспан бидің әрекеттері г) Қамардың сырқаты ғ) Надан молданың кесірі д) соңғы кездесу е) Ахметтің кегі ж) жастардың ажалы.

Синтез. Кейіпкерлердің іс-әрекетіне байланысты топтастыру.

Қамар Ахмет

Ғашықтар әні

Заман заңынан «Қамар сұлу» Үстем Жорға Нұрым

Аса алмағандар романы тап Қалтан қажы,

өкілдері Оспан би

Әкесі Омар Бақсы-балгерлікті,

Ағасы Қасен. надандықты әшкерелеу

ІІ топ.Зерттеушілер тобы.

Өткен тақырыптас шығармалардың басты кейіпкерлерін «М.Дулатов «Бақытсыз Жамал», С.Көбеев «Қалың мал», С.Торайғыров «Қамар сұлу» Венн диаграммасы арқылы салыстыру.

Венн диаграммасы бойынша салыстырмалы мінездеме:

Ұқсастықтары: 1) үшеуі де 15-16-дағы жас қыздар; 2) үшеуі де малға сатылған; 3) үшеуі де көрікті; 4)үшеуі де өз бақыты үшін күресе білетін қыздар.

Сабақтың қорытындысы. «Ой шабуылы».

Бақыт дегеніміз не? Қалай күресуге болады?

қоғам көрікті,ақылды,

қайраткері ұстамды,төзімді

ер азаматтың ақылшысы отбасының тірегі,бала тәрбиесіне жауапты

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

С.Сейфуллин «Тұлпарым» (Тұтқын)

1.Әр шумақтан ақын көңіл-күйін саралау.

2.Оның арман-тілегі.

3.Өз ойының қалай болғанын қалар еді?

Р/с Ақынның көңіл-күйі	Арман-тілегі	Өз ойым
1.Қамаудағы ақын ойы Сарыарқаны шарлайды. 2.Тұлпарым жетсе,қамауды бұзып шығып,желмен жарыса еліме жетсем ...	1.Жаңа өмірді орнатуға асық. 2.Жүрегі елім деп соғады.	1.Тезірек қамаудан шығып, асау жүйрігімен еліне жетсе. 2.Ешуақытта еңсесі түспесе екен. 3.Елін сүйген ер ғана осылай етпек.

Тапсырманың орындалуын бірнеше оқушыны сөйлету арқылы толықтыра түсіп бағалаймын.

Жаңа сабақ:С.Сейфуллиннің «Аққудың айрылуы» поэмасы.

Оқушыларға осымен тақырыптас тағы кімнің қандай шығармасы барлығын анықтау мақсатында «авторлық шегініс» әдісін пайдалана отырып,Мұқағали Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасының барлығы,оның тақырыбы – сұлулық пен адалдықтың рәмізіндей,көл еркесі,табиғат көркі аққуға оқ ату екендігі айтылады.

Заманымыздың ғажайып ақындарының бірі,алауратқан таңдардан,қарауытқан таңдардан түйсік алатын,көрінбейтін сиқыр бояулардан,естілмейтін құпия дыбыстардан тоят алатын Мұқағали мұрасының таза мөлдір шынайы поэзиясынан «Аққулар ұйықтағанда» поэмасының тақырыбын,идеясын оқушылар көмегімен аша түсемін,кезінде жаттаған,өздеріне ұнаған шумақтарын еске түсіре отырып,осымен тақырыптас «Аққудың айрылуы» поэмасына қысқаша шолу жасаймын.

Сәкеннің терең де мазмұнды,көркем суреті,терең сезімі ойға толы,сиқырлы ұйқаспен жазылған лирикалық шығармалары оқырманын тез баурап алады.

Ақын шығармаларының бір алуаны ғажайып табиғат суреттері,қайталанбас сұлу көрініс,өйткені табиғат ақынға қанатты шабыт береді.

Сәкен жырларының ерекшелігі – оның шынайы құдіреттілігінде.

І топқа

2.Су тазалығын бейнелейтін ...

3.Пішін келістілігін ...

4.Сезім сиқырлылығын ...

5.Әсем қозғалысын ...

6.Дыбыс ерекшелігі: келісті үндестік

7.Эпитет,метафора,теңеулерді белгілеу.

ІІ топқа

2.Жағымсыз дыбыс,немесе аянышты үнді ...

3.Құс ұшуын ...

4.Құсқа адам әрекетін беруді ...

5.Күнәсіздік,пәктік белгісін ...

6.Қызыл қан айна көлге жылап ақты

7.Эпитет,метафора,теңеулерді белгілеу.

Берілген белгілеу ақ парақтар мен сұрақтар оқушылардың өз бетінше ізденуіне бағыттайды.

Оқушы мұғалім ақпаратымен,өз ізденістерімен оқып талдай отырып,пайымдайды.Оған біршама уақыт беріледі.Нәтижесінде оқушылар өз пайымдауы мен тұжырымдарын сұхбаттаса отырып,поэма бойынша талдап шығады. (сызба)

Мұғалім:

• 
  Аққудың сұлулық рәмізі,табиғат еркесі мен көл көркі екендігі
  
• 
  Бір-бірінен адалдық,тазалық,шынайылық,тәкәппарлық,тектілік қасиеттерді көретіндігін
  
• 
  Аққу жарасқан қос жүректі лүпілі,ақ махаббат иесі екендігін
  
• 
  Ел арасында «Аққуды атуға болмайды,махаббатты қорлауға болмайды» деген қағида барлығын айтып дәлелдейді.
  
• 
  Онда көркем сөзбен аққуды сипаттайық.
  

2-сұрақ. Оларға қастандық неге адамзат қолымен жасалады?

Оқушы. - Мұқағалидың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасында қиянат жасаушы – ана.Ана бауыр еті баласы үшін сәуегейдің сөзіне сеніп,отқа түсті.Итермелеуші күш – ана махаббаты.Құс төресі киелі аққу мен бала бір мезетте жан тапсырды.Ананың да көз алдында ақ төсінен қызыл қан ағып дір-дір еткен аққу мен ақ жөргекте екі беті албырап жанары сөніп бара жатқан бала елесі,екі сурет қатар тұрып қалды.жақындауға,мылтығын жерден көтеруге дәті бармады,есалаң күйде ...

Оқушы. – Сәкеннің «Аққудың айрылуы» поэмасындағы қиянат жасаушы сұр мерген,итермелеуші күш – қараниеттік.Жасырынып тұрып,жағаға жақындауын күтіп тұрып әдейі атты.Мұндай қараниетті,қаныпезер адамдар сирек болса да кездесіп қалып отырады.Ол қаныпезер мерген кеш те болса,өз ағаттығын сезген сияқты.Екінші аққу жалынып,»Мені де ат!» деп алдына келіп жығылса да,екінші рет атуға дәті бармады,ата алмады, - дей отырып,аққуды атушыны өткір сынға алады.

Оқушылар ойын қорыта келіп,Нұрғисаның «Аққу» күйін үнтаспадан тыңдатамын.Бүгінгі сабақтан қандай әсер алғандығын байқау мақсатында эстетикалық сезім,талғампаздық,тәкаппарлық сөздерінің астарында не жатқандығын екі шығарманы салыстыра отырып суреттейді.

Ү
П

йге тапсырма: Сәкен Сейфуллиннің «Аққудың айрылуы» поэмасы бойынша аққулы айдын көлді бейнелеу.

М

Ұ

Ғ

Л

І

Қ

П

Р

А

Қ

У

Ы

Күні:24.12.15ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Жанры жағынан олар өлеңдер мен жырлар, поэмалар мен дастандар, толғаулар түрінде туды.

Патшаның 25 июньдегі майданның қара жұмысына жігіттер алу туралы жарлығына қарсы наразылық пен ашу-ыза халық жырларында жырланады.Оларда алдыңғы кезекте ел басшыларының опасыздығы, сатқындығы сөз болады.Мысалы Күдері ақын «Амангелдінің Торғайды алуы» деген дастанында , Сәт Есенбаевтың «Июнь жарлығы», Ж.Жабаевтың «Зілді бұйрық» өлеңдерінде осы жағдайлар ащы айтылады.

1916 жылғы халық көтерілісі - қазақ халқының тарихындағы ерлік күрестің аса бір жарқын беттері. Сондықтан да 1916 жылғы көтеріліс жырлары халықтың батыр ұлдарының көрсеткен жеке ерліктеріне де ерекше көңіл бөлді. Бұл тұрғыдан көтеріліс басшылары Амангелді Иманов пен Бекболат Әшекеев туралы жырлардың ерекше маңызы бар.

Амангелдінің батырлық жолы мен көтеріліс кезіндегі ерлік күресі Омар Шипиннің, Сәт Есенбаевтың, Күдері Жолдыбаевтың өлең-поэмаларында кеңірек суреттеледі.

Иса Дәукебаевтың «Бекболат» атты поэмасы – 1916 жылғы көтеріліс туғызған әдебиеттің ішіндегі ең көрнектілерінің бірі. Поэманың оқиғасы бай, құрылысы қызықты: оқиғаның даму сатылары барған сайын шиеленісіп, қайғылы, қатерлі жағдайлар мен ерлік қатарласа суреттелініп отырады.

Бекболат жақсылықты келешектен күтетін, сол жақсылықтың алыс емес екеніне қатты сенген адам бейнесінде алынған. Ол қолға түсіп ұсталғанда былай дейді:

Ел-жұртым аман болғын – айтқан сөзім,

Құрбандық бәрің үшін жалғыз өзім.

Бір жыл ма, жарым жыл ма менен кейін,

Мұның да айналдырар біреу өзін...

Қара басының тағдыры қыл үстінде тұрса, өз өмірін халық мүддесі үшін қиып, мұндай сөздер айту – қас батырдың ғана қолынан келетін іс.

Поэмада батырдан үш рет жауап алынғаны айтылады. Ақыр аяғында дар ағашының астында, асылғалы тұрғанда сұралады. Бірақ ол алғашқы сөзінен қайтпайды.Осыдан кейін патша үкіметінің жендеттероі оны дарға асып өлтіреді.

1916 жылғы көтеріліске байланысты туған жырлардың бір алуаны майданға алынған жігіттердің өмірін суреттеумен байланысты болып келеді. Бұлардың бірқатарында майданға алынған жігіттердің мұңды халі мен ел-жұртынан айырылардағы зарлы кейпі көрінеді.

Біржан Берденовтің «1916 жыл» атты дастаны майданға алынған жігіттердің өмірін суреттеуде сол дәуірдің елеулі туындысы болып табылады. Ол солдаттардың және майданның қара жұмысына алынған жігіттердің ауыр тұрмысын, халықтың империалистік соғысқа наразылығын әңгімелейді. Дастан патшаның тақтан құлауын қуанышпен айтып аяқталады.

1916жылғы ұлт-азаттық көтеріліске байланысты туған халық поэзиясы ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиеттің демократтық-ағартушылық идеясын толықтырып, оны жаңа мазмұнда байыта түсті.