Сабақтың тақырыбы: ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиет Сабақтың мақсаты

айрылуында

болуы

талантты

адамын бағалай

алмауында

қайсар-

лығында

Жігіттің бағланы,жұртының ардағы,тіл біткеннің шешені,суырылып сөйлер көсемі болған Ақанда теңіздей терең ой қалды.Ақанның трагедиясы қара күште,сұм заманда,пасық жандарға бас ие алмаған қайсарлығында.

-Қалай ойлайсыңдар,қазіргі өнер адамдарына қастандық жасала а? ..

1. 
   С.Жүнісовтың «Ақан сері» романын оқу.
   

1. «Дала» поэмасы қашан жазылды?

а) 1929ж. ә) 1930ж. б) 1928ж.

2. «Дала» поэмасы кімнің атынан әңгімеленеді?

а) дана қарт ә) тарихшы қарт б) әңгімеші қарт

3. «Бозінген» тарихы қай поэмасында айтылады?

а) «Күй» ә) «Күйші» б) «Дала»

4. «Дала» поэмасындағы бәйгеге тігілетін қыз,кемпір,шал,бала санын көрсет.

а)3 қыз, 1 кемпір, 2 шал, 4 бала ә) 2 қыз, 2 кемпір, 4 шал, 2 бала б) 1 қыз, 4 кемпір, 1 шал, 2 бала

5. «Сандал» тарауында не туралы айтылған?

а) жерін тартып алу ә) елді шабу б) елге көмектесу

6. «Құрбандық» тарауында қандай оқиға айтылады?

а) әйел теңсіздігі ә) азат қыз б) өзін өлімге қиған қыз

7. «Азат» күйін шығарған кім?

а) күйші жігіт ә) Құрманғазы б) Дәулеткерей
ІІІ. Жаңа сабақ.

Ақан бейнесін жан-жақты ашудағы шығармашылық ізденіс.

1.Ақан – тарихи бейне.

«Туғаны Арқадағы Арғын елі,Өскені Көкшетаудың шалғын жері» деп ақын жырлағандай аты аңызға айналған Көкшетау өңірінің қоскөл деген жерінде 1843-1913 жылдр арасында өмір сүрген тарихи тұлға.Зілқараның баласы Әлібек батырдан бір жылда алпыс түлкі алған қараторғай деген бүркітті,Сайрат төреден бір жылда тоғыз қасқыр алған Базарала деген тазыны алады.Осы кезде Ақаннның қолына Көбей-қарауыл Шөкетай жылқысынан шыққан,алты алашқа аты шыққан Құлагер түседі.құлагер арқаның талай астарында аузымен құс тістеген талай жүйріктерден озып жүреді.Ақан мен құлагер аты елге жайылады.Ақан 1876 жылы Керей руының паң Нұрмағанбет атанған үлкен байы Ереймен деген жерде әкесі сағынайға ас беретін болып,сол асқа Ақан Құлагерді бәйгеге қоспақ боп алып барады.Бәйгеге қосылған жүйріктерден дара шығып жұлдыздай ағып келе жатқан Құлагерді бұрыннан Ақанмен өштесіп жүрген Батыраш деген бай соққыға жығып өлтіреді.Қанатынан айрылған Ақан зары,Ақан қайғысы «Құлагерә әнін туғызды.Өркөкірек,тарпаң байларға қарсы қарапайым халықтың қайраты жетпейтін заман шындығын,күштілер өктемдік жүргізген заманның мұңды сазын шерткен тарихи жыр дүниеге келеді.

1. 
   Ақан – композитор
   

2. 
   Ақан – айтыс шебері.
   

Сұлу киім,жүйрік ат,құмай тазы,алғыр бүркіт және 15-20 жігітті өзі тәрбиелеп нөкер қылып алады,сол жігіттердің алдында қолбасындай өзі оқшау отырады.біресе боз атқа мініп ақ киген,біресе қара атқа мініп қара киген.Басында – бұлғақтаған үкі,қолында домбыра,аузында - ән.

Міне ғажап! Ертегі өмір емес пе?! Өмір айдынында аққудай жүзіп,үкідей үлпілдеп жүрген Ақанды бірақ күнде мұң шалды.Құлагерінен айрылып,қанаты қайрылып былық тұрмыстан безгенде,халық оны ұға алмай,Ақанның жұмбақ өмірін шеше алмай оны алып барып періге балайды.Дұшпандары неше саққа жүгіртіп,өсек,өтірікке таңуы әділетсіздіктің бір көрінісі еді.

«Тұсында сері болсын,пері болсын Ұнайды өмірімен Ақан маған» деп Ілиястың өзі айтқандай өмірінің сұлулығымен аты аңызға айналған аңыздық кейіпкер дер едім.

Ақан билік айтқан,дау қуған,мал жинаған адам емес,астында – жүйрік аты,қолында – қыран,серілік өнер қуған,өмір айдынында қаздай қалқып,қудай жүзген,сұлуды сүйген.Мұны ақын шебер суреттеген.Халықтың сал-серілік салтының озығын ұстанып,оны өзінің ерекше,бөлек болмысымен шырқау биікке көтеріп,заманның көркем бейнесіне айналған асқақ тұлға.

Сағынайдың асында атынан қапыда айрылып жүрегі қан жылаған ақын естен танды.құлагер ер қанаты ғана емес,Ақанның рухани медеу тұтқан серігі еді.Құлагердің мерт болуыымен бірге Ақанның өзі де рухани қазаға ұшырады.Құлагер өлгенде Ақан «Ел бетін қалай көремін» депті.Ақанның жан күйзелісін осы бірауыз сөз ұқтырып тұрғандай.Көл еркесі аққу,көк еркесі сұңқар – Ақанның қанаты қайрылды,пырақты шабысынан айрылды.Елінен,жерінен безді.Жалғыз өзі елден жырақ күй кешті.Құлагер өлімі жаралы жанын күйреткен,аяусыз соққы болды.Қиянат пен әділетсіздіктен жапа шеккен Ақанның халін Ілияс «құлазып күздікүні Көкшетаудай,Қызықтың көшіп кеткен саржайлауы» деп бейнелейді.Ақан жан жолдасын қолымен өлтіргендей күйінеді. «Мал да болса адамнан есті жануар-ай,шабуға жіберерде салбырап,басын төмен салып,кәдімгідей көзінен жас бұршақтап тұрды-ау.Осы сұмдықтың болатынын білген екен ғой» деп өкінеді,қайғыдан жүрегі қарс айрылады.

Поэмада «Кір көңіл сарайының батпағы бар» деп ақын Батыраштың іші тар,ақылсыз,арам пиғылды жан екенін өте бейнелі жеткізе білген.Жұлдыздай ағып келе жатқан жүйрікті жолда тосып тұып айблтамен шауып өлтірткен батыраш – нағыз қанпезер жауыз адам.Өр көңіл,жуан кеуде Батыраш арам ойын жүзеге асыруда шімірікпейді.Батыраш – Ақандай сұңғыла өнер иесінің серілігіне,сезіміне,жүйріктігне,заманнан озып туған тума талантына қол көтерген,қараңғылықта шырмалған пасық,ақылсыз,ашуын ақылға жеңдіре білмейтін үстем тап өкілінің бейнесі.Батыраш – мәңгілік халық қарғысын арқалаған азғын адам.Батыраштың азғындық әрекетін келер ұрпақ кешіре алмайды,оған лағынет айтады.Батыраш сияқтылар өмірге келеді,кетеді,оларда қарғыстан басқа із қалмайды.Ақан өмірі – мәңгілік.Ақан өнері еш уақытта ұмытылмайды,мәңгі жасайды,ұрпақтар жалғастығын табады!Адал пәк адамдар өміріне қара түнек төндіріп зар жылатқан Батыраш сияқты қара ниетті сүйреп өлтіру керек еді.Батыраштар өмірден мәңгі аластатылсын,өмірге келмей-ақ қойсын!

Батыраш тұлпар баптаған,сыншы,атбегі адам.Алтайдың даңқын асырған,алдынан ұшқан құс өтпеген жүйрігі Көктұйғын атты баптап асқа әкеледі.Су орнына сүт беріп сәбидей мәпелеп әкелген жүйрігінің топ жарып,бас бәйге алуын тілейді.Шаршы топтың алдында Ақанның:

Би болсаң,би шығарсың Алтайыңа,

Тілімді терезем тең тартайын ба?!

Көгіңді бөктермесем,атым сенікі,

Шапса да әкең мініп байталына, - деген ащы тілі Батыраштың ызасын келтіріп,намысына тиеді.Құлагердің даңқын естіп,кісі салып Құлагерді қанша сұраса да бермеген Ақанға ренжіп жүр еді,енді ащы тілі сүйегін тіліп өткендей болды,ашу-ызасын қамшылай түсті.Әрі алдынан жүйрік озбаған Көктұйғынын ойлағанда,көзіне қан толды.Батыраштың жүрегіне сүңгідей қадалған улы тілдің ызасы мыңнан озған тұлпарға қол көтертті,мерт қылды.Батыраш Құлагердің өліміне егілді,езілді.Құлагер Батыраштың қолы жетпей жүрген арманы емеспе еді?!Не істегенін өзі де білген жоқ.Өз қатесін түсінді,бірақ кеш еді. «Осы аста сағы сынып бағы тайса,Ол өзін дап-дайын тұр өлдім деуге» деп ақынның өзі айтқандай,өзін-өзі өлімге қиюға дайын Батыраштың бойында намыс,ер қанатына деген сүйіспеншілік оты маздайды.Ол - өлсең де намысты қолдан берме деген мақсатты берік ұстанған жан.

«Венн диаграммасы» бойынша Ақан,Ілияс бейнелеріне салыстырмалы мінездеме.

Күреңбай мен Абайдың өлеңін салыстыру.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

1-топ Ақан сері Қорамсаұлының өмірбаяны,шығармашылығы жайлы айтады.

2-топ Сәкен Жүнісовтың «Ақан сері» романындағы Ақан бейнесіне тоқталады.

3-топ Ғабит Мүсіреповтың «Ақан сері-Ақтоқты» драмасындағы Ақан бейнесіне тоқталады

1-топ оқушылары Х сыныпта өтілген материалды еске түсіреді.Ақанның өмірбаяны,шығармашылығы туралы айтып,өздеріне ұнаған өлеңдерді жатқа мәнерлеп оқиды.

Ақан сазгердің «Қараторғай» әні тыңдалады.

ІІ кезең. «Нені білдік?»

«Құлагер» поэмасындағы Ақан образын талдау.Тапсырма үйге берілген (барлық оқушы орындайды).

Ол төмендегі кестеге толтырылады.

Дәйектеме	Қорытынды
1.Қайырып қыстай баптап Құлагерді, Осы астың дақпыртына Ақан келді	Атбегі
2.Ақ отау топырлады Ақан түскен, Қалың жұрт кетті керіп сырттан,іштен. Шығады Ақан даусы әнге толып, Безелген ғашық жармен,қыран құспен.	Еліне сыйлы, өнері,көпке ортақ, елдің еркесі.
3.Жайраңдап жайсаң Ақан қаймыққан жоқ, Жүрегін жолбарыстан айнытқан жоқ. «Жат елде жалғыз жүрмін» деп именіп, Болар деп түбі қалай қайғыртқан жоқ.	Ешкімге бас имейтін,асқақ жан.
4.десеңдер қайда Ақандай қыран құсты, Ол тастап аста тұрған жиылысты, Болғанын бір сұмдықтың іші сезіп, Қылаң ат қылт еткенде-ақ бермен ұшты.	Сезімтал,сергек
5.Құлагер қорықпайды қаныменен, Ақан да шырқырайды жаныменен, Егіліп,төгіледі Ақан сері, Зарлаған Құлагердің әніменен. Шынымен кеткенің бе,Құлагерім! Қасымда қасынып тұрар едің. Баспа-бас қызға бермес жануарым, Басылар өлгенімше қайтіп шерің.	Жан серігі Құлагерінен айырылған Ақан жан шыдамас азап шекті.
6.Ән болып Көкшетаудың күңіренгені, Сөз болып,жат мінезі шерткен шері. Кетіпті елдің аузы әуезе қып: «Жын құшып,жалғыз жүрген Ақан-пері»	Бәрінен түңілген Ақан тауда жалғыз өмір сүруді қалады.
7.Көңіліне Құлагердің құйылып мұз, Күйініп отыр таста Ақан байғыз. Жан тынышын елден емес,жерден тапқан, Сондай бір адам бопты жаны жалғыз.	Жан жарасын Ешкімге көрсетпей табиғатпен бірлікте болуды қалады.
8.Таба алмай тыныштықты туған елде, Кете алмай біржолата бөтен жерге. Тартқанда жалғыздықтан жаны қорлық Төсеген талай ерлер оққа кеуде.	Ешкім жанын түсінбеген ақын бәрінен де биікте тұр.

Оқушылар өз талдауларын оқып береді.Толықтырулар жасалады,пікір айтылады.

2-топ оқушылары Сәкен Жүнісовтың «Ақан сері» романындағы Ақан бейнесі туралы қысқаша айтып шығып,керек үзіндіні оқиды.

3-топ оқушылары Ғабит Мүсіреповтың «Ақан сері-Ақтоқты» драмасындағы мааббатын қорғаған,әділетсіздіктен жапа шеккен ақын туралы айтады.

Оқушыларға «Ақан трагедиясының сыр неде?» деген сұрақ беріліп,пікір айтылады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

• 
  Ілияс ақынның шығармашылығының өзіндік сипаты қандай?
  
• 
  Оған қандай шығармалары дәлел бола алады?
  
• 
  Мысалдармен длелдеңдер.
  
• 
  Ақын шығармашылығы туралы кімдердің пікірін білесіңдер? (Ақын шығармашылығына шолу жасалады.)
  

Ұжымдық оқыту технологиясының талабы бүгінгі оқытудың негізгі мақсатымен үндеседі.Оқушыны үнемі жұмысқа дағдыландыруға үйретеді.Технологияның ерекшелігі оқушылар жұптаса жұмыс жүргізген кезде бір-бірінің білімін толықтырып,өз беттерінше жұптаса жұмысқа үйренеді.Алғашқы тапсырма үш жұпқа беріледі.Қалған тапсырмалар әр жұпқа жеке беріледі.