Сабақтың тақырыбы мен мазмұны Сағат саны Өтілетін мерзімі Қолданылатын әдіс-тәсілдер
жүктеу/скачать 2.06 Mb.
|
| Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Шылаулардың емлесі. Және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады және кейбір дефис арқылы жазылады. Бөлек жазылатын шылаулардың көбі кейбір грамматикалық тұлғалармен сырт жағынан ұқсас болып келеді. Кейбір шылаулар өздері қатысты сөздердің әуеніне түсіп, үндесіп, бірнеше тұлғада қолданылады. Мысалы: мен (бен, пен), қана (ғана), қой (ғой) шылаулары өзінен бұрыңғы сөздің соңғы дыбысына, -ды (-ді), -мыс (~МІС) демеуліктері өзінен бұрыңғы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне, да (де, та, те) және ма (ме, ба, бе, па, пе) шылаулары өзінен бұрыңғы сөздің әрі соңғы дыбысына, әрі соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай түрленіп отырады. Мысалы: Шығанақ пен Олжабек соңына ала кірді. (Ғ. Мұст.) Құнанбай мен Ізгұтты алда келеді екен. (М. Ә.) Толңын да, ағыс та күшейген. (Ғ. М.) І.Және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі. Және, мен (бен, пен) шылаулары бірыңғай мүшелер мен ыңғайлас мәнді сөйлемдерді байланыстырып, қайталанбай қолданылады. Сондықтан бұл жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды. Мен (бен, пен) жалғаулығы сырт тұлғасы жағынан түбірге қосылып жазылатын көмектес септік жалғауымен ұқсас. Оларды бір-бірінен ажыратудың жолы мынадай. Көмектес септік жалғауын сөйлемде түсіріп айтуға болмайды. Ал мен (бен, пен) жалғаулығын түсіріп айтуға да (онда жалғаулықтың орнына үтір қойылады), басқа жалғаулықпен (мысалы, және немесе да, де, та, те) ауыстырып айтуға да болады. Мысалы: Жақсымен жанас деген сөйлемді жақсы жанас деп -мен түлғасынсыз (көмектес септігінсіз) айтуға болмайды. Жақсылық пен жамандық кейін алдыңнан қайтады деген сөйлемді Жақсылық, жамандық кейін алдыңнан қайтады деп те, Жақсылық және жамандық кейін алдыңнан қайтады немесе Жақсылық та, жамандық та кейін алдыңнан қайтады деп те айтуға болады. Мен (бен, пен) жалғаулығы байланыстырған бірыңғай сөздердің алдыңғысындагы септік жалғауы түсіріліп айтыла береді. Мысалы: Алыс пен жақынды жортқан білер,.(мақал), Әке мен шешенің еңбегін ұмытпа деген сөйлемдерде алыс сөзі табыс сеп Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 335-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Жақша ішінде берілген мен, бен, пен тұлғаларының жалғаулық не септік жалғау екенін ажыратып, бөлек я бірге жазылатынын анықтап, сөйлемді көшіріңдер. Келесі тапсырма: 336-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:Жалғаулық шылауды тауып, қызметін, жазылу емлесін түсіндіріңдер. Сабақтың корытындысы:
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабактың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен. жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сү_рау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Шылаулардың емлесі. Жэне, мен (бен, пен) шылауларының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады жэне кейбірі дефис арқылы жазылады. Бөлек жазылатын шылаулардың көбі кейбір грамматикалық түлғалармен сырт жағынан үқсас болып келеді. Кейбір шылаулар өздері қатысты сөздердің әуеніне түсіп, үндесіп, бірнеше тұлғада қолданылады. Мысалы: мен (бен, пен), цана (гана), цой (гой) шылаулары өзінен бүрыңғы сөздің соңғы дыбысына, -ды (-ді), -мыс (~МІС) демеуліктері өзінен бүрыңғы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне, да (де, та, те) және ма (ме, ба, бе, па, пе) шылаулары өзінен бүрыңғы сөздің әрі соңғы дыбысына, эрі соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай түрленіп отырады. Мысалы: Шыганац пен Олжабек соцына ала кірді. (Ғ. Мүст.) Қүнанбай мен Ізгұтты алда келеді екен. (М. Ә.) Толңын да, агыс та күшепген. (Ғ. М.) І.Және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі. Және, мен (бен, пен) шылаулары бірыңғай мүшелер мен ыңғайлас мэнді сөйлемдерді байланыстырып, қайталанбай қолданылады. Сондықтан бүл жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды. Мысалы: Жомарттың бүгін жүре цоярлыц ниеті эісоц еді эісәне оның шетіне царай даяр көлік те болмайды. (Ғ. Мүст.) Шортанбай Дулат пенен Бүщар жырау, Бірінің сөзі жамау, бірі цүрау. (А.) Мен (бен, пен) жалғаулығы сырт түлғасы жағынан түбірге қосылып жазылатын көмектес септік жалғауымен үқсас. Оларды бір-бірінен ажыратудың жолы мынадай. Көмектес септік жалғауын сөйлемде түсіріп айтуға болмайды. Ал мен (бен, пен) жалғаулығын түсіріп айтуға да (онда жалғаулықтың орнына үтір қойылады), басқа жалғаулықпен (мысалы, және немесе да, де, та, те) ауыстырып айтуға да болады. Мысалы: Жацсымен жанас деген сөйлемді жацсы жанас деп -мен түлғасынсыз (көмектес септігінсіз) айтуға болмайды. Жацсылъщ пен жамандъщ кейін алдыцнан цайтады деген сөйлемді Жацсылык, жамандыц кейін алдыңнан цайтады деп те, Жацсылыц және жамандъщ кейін алдыңнан цайтады немесе Жацсылъщ та, жамандъщ та кейін алдыңнан цайтады деп те айтуға болады. Мен (бен, пен) жалғаулығы байланыстырған бірыңғай сөздердің алдыңгысындагы септік жалғауы түсіріліп айтыла береді. Мысалы: Алыс пен жацынды жортңан б/лер,.(мақал), Әке мен шешенің еңбегін ұмытпа деген сөйлемдерде алыс сөзі табыс септікте (алысты), әке сөзі ілік септікте (экенің) тұрғаны белгілі. Және, мен (бен, пен) жалғаулықтары бірнеше бірыңғай мүшелердің соңғы екеуінің арасын байланыстырады немесе бірыңғай мүшелерді екі-екіден топтап барып байланыстырады. Мысалы: Шортанбсш, Дулат пенен Бүцар жырау, Бірінің сөзі жамау, бірі цүрау. (А..) Омар, Оспан және Ахмет - үіиеуі сабац оцып отыр. Күрес пен күлкі, цайгы мен шаттъщ, алыс пен жеңіс, жеңгліс пен эісетіліс болмаса, бүл шіркінің өзі де тоңган мүз, үпыган айран емес пе?! (Ғ. М.) Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 335-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Жақша ішінде берілген мен, бен, пен түлғаларының жалғаулық не септік жалғау екенін ажыратып, бөлек я бірге жазылатынын анықтап, сөйлемді көшіріңдер. Келесі тапсырма: 336-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:Жалғаулық шылауды тауып, кызметін, жазылу емлесін түсіндіріңдер. Сабактың корытыидысы:
Тексердім: 1  1. Сабақтьщ өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Да (де, та, те) шылауының емлесі. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне шылаулардың емлесі, да (де, та, те) шылауларының емлесі жайлы толық мәлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Да (де, та, те) шылауының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Бүл шылау өзі қатысты сөздің соңғы дыбысына қарай үндестік заңы бойынша бірде да, бірде де, бірде та, бірде те болып өзгеріп отырады. Да (де, та, те) бірде жалғаулык, бірде демеулік ретінде қолданылып, өзі қатысты сөзге қосымша мэн үстеп қана тұрса, онда ол - демеулік те, ыңғайластық мэнді сөздерді я сөйлемдерді байланыстырып тұрса, онда ол -жалғаулық. Демеулік мэнінде бүл шылау қайталанбай, бір ғана сөздің жетегінде түрады да, жалғаулық мәнінде ол көбіне қайталанып келіп, не кейде қайталанбаса да, екі сөзге я сөйлемге ортақ болып отырады немесе оны басқа жалғаулықпен ауыстыруға болады, Мысалы: Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та, бар, қалан. (А.) Сөйлемдегі де -демеулік, сен деген сөзге ғана қатысты болып, оған күшейткіш мағына үстеп түр, ал та -жалғаулық, ол тап, бар жэне цалан деген бірыңғай баяндауыштарды ыңғайластыра (бірінен кейін бірі болған қимыл) байланыстырып түр. Бүны қайталап та (тап та, бар да цалан түрінде) қолдануға болады. Да (де, та, те) жалғаулығы да, демеулік де сырт түлғасы жағынан жатыс септік жалғауымен ұқсас келеді. Жатыс септік жалғауы (-да, -де, -та, -те) сөзге жалғанып, бірге жазылады, оны түсіріп айтуға болмайды. Ал да (де, та, те) шылауы бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық мэнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады. Мысалы, жоғарыдағы сөйлемді Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап, бар (жэне) цалан деп айтуға болса, Жасымда гылым бар деп ескермедім - жасымда сөзіндегі -да жатыс септікті түсіріп айтуға болмайды. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 338-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқып шығып, шылауларды тауып, олардың қайсысы жалғаулық, қайсысы демеулік екенін мағынасы мен қызметіне қарап ажыратыңдар. Келесі тапсырма: 339-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Да, де. та, те шылауының әрі жалғаулық, эрі демеулік мэнінде жүмсалуына жэне жатые септік түлғасымен келуіне үш-үштен сөйлем ойлаңдар. Олардың эрқайсысының мағыналық, қызметтік ерекшеліктерін талдап көрсетіңдер. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: 1  2. Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауының емлесі. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне шылаулардың емлесі, ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауларының емлесі жайлы толық мэлімет беру. э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.  Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жу_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) ¥йымдастыру кезеці-
3 .Журнал бойынша түгелдеу. 4.Жаңа сабаққа дайындық. ә) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауы сөйлемге сүрау мэнін үстеп, сүраулы сөйлем жасаудың бір жолы болып табылады да, өзі тіркескен сөзден бөлек жазылады. Мысалы: Бұрын мұндай самгарлъщ күпіміз болды ма? (Н. Б.) Бүл шылау сыртқы тұлғасы жағынан -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе деген болымсыз етістік жасайтыи жүрнақпен ү_қсас келеді. Бірақ шылау бөлек жазылады да, болымсыз етістік жүрнагы түбірге қосылып, бүйрықты мағынаны білдіріп, бірге жазылады. Мысалы: Ғылым таппий мақтанба! (А.) Ацын аты ацын ба, Қүргац сөзбен матаса? (Ж.) Ма, ме, ба, бе, па, пе демеулігі кейдс әр бірыңғай мүшеден кейін қайталанып та жүмсала береді. Мысалы : Ерте ме, кеш пе, пайдага ма, зиянгама, сен де барыңды бересің. (Ғ. М.) Көбінесе бұл шылау сөйлемнің баяндауышынан кейін келеді. Мысалы: Аңсаган шөлде су тапса, Бас цоймай ма бастауга? (А.) Кейде бүл шылау жіктік жалғауынан бұрын да келеді. Ондайда оның түлғасы -мы, -мі, -бы, -бі, -пы, ~пі болып өзгеріп, сөзбен қосылып бірге жазылады да, одан кейін жіктік жалғауы жалғанады. Мысалы: Баласысың ба? -Баласымысың? Көресің бе? - Көремісің? Жацсысыц ба? - Жақсымысың? Келгенсіц бе? -Келгенбісің? Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 340-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Сүраулық демеуліктсрді тауып, қай сөздің шылауында жүмсалғанын, білдіріп түрған мағынасын ажыратыңдар. Келесі тапсырма: 341-жаттығу >ісү_мысының орындалу шарты мынадай: Жақша ішінде берілген ма, ме, ба, бе, па, пе дегендер шылау не жүрнақ екенін ажыратып, дұрыс жазыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: 13. Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Дефис арқылы жазылатын шылаулар. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне шылаулардың емлесі, дефис арқылы жазылатын шылаулардьщ емлесі жайлы толық мэлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардьщ ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сү-рау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Дефис арқылы жазылатын шылаулар» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Тілімізде -ақ, -ай, -ау, -мыс (-міс), -ды (-ді) демеуліктері өзі шылауында жұмсалған, яғни өзінен бүрын түрған сөзбен дефис арқылы жазылады. Мысалы: Өзің-ац бар! Күннің суыгын-ай! Орнын жаңа тауыпты-ау! Келісе келді-ау деймін. "Үйлесер едік" деп айтады-мыс. (Б. М.) Осындап көп хабарга цанып келген-ді. (М. Ә) Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 342-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Демеуліктерді тауып, қалай жазылғанын талдап түсіндіріңдер Келесі тапсырма: 343-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Шылауларды тауып, түрлеріне ажыратыңдар, емлесіне назар аударыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: 14. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабактың такырыбы: Тіл үстарту. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне шылаулардың емлесі жайлы толық мэлімет беру, алған білімдерін тексеру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отаііын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қайталау сабағы. Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттсу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеці.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіпдіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан алған білімдерін тексеру мақсатында «Тіл үстарту» сабагьш жүргіземін. Алдымен өткен тақырыптардан алган білімдерін тексеру мақсатында сұрақтар қоямын.
3. Шылаулар қандай сипатына қарай ссятеулік, жалғаулық, демеулік болып бөлінеді? 4. Септеуліктер мен жалғаулықтардың бір-бірімен ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай? 5. Септеуліктер мен жалғаулықтар қандай мағыналық қатынастарды білдіреді?
10. Дефис арқылы жазылатын шылауларды атап, эрқайсысына мысал келтіріңдер. 14. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың такырыбы: Тіл ұстарту. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне шылаулардың емлесі жайлы толық мэлімет беру, алған білімдерін тексеру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тэрбиелік; елін, жерін, Отаыын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қайталау сабағы. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттсу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан алған білімдерін тексеру мақсатында «Тіл үстарту» сабагын жүргіземін. жүктеу/скачать 2.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|