71
70
Тан – тан – тан,
А патшасы – Арыстан.
Се – се – се,
Шай ішетін кесе
Ыс – ыс – ыс,
Келіп жетті ыс.
Ар – ар – ар,
Жауады бгін ар.
Ран – ран – ран,
Соады боран.
На – на – на,
Зулайды шана.
Нек – нек –нек,
Шай айнайтын шәйнек
Я – я – я,
Жреміз жала ая.
Иын – иын – иын,
Болады көп ойын.
Дыбыстарды ажырату кезеңі – шатастыратын немесе
алмастыратын дыбыстарды моторлық, акустикалық белгілері
бойынша бірте – бірте,
ретімен ажырату, ең алдымен жеке
дыбыстарды, содан соң буында, сөздерде, сөйлемдерде, өлеңдерде,
әңгімелерде, жеке сөйлеу тілінде дыбыстарды ажыратуға үйрету.
Әсіресе, фонетикалық жақын дыбыстарды (жуан
және жіңішке,
үнді және ұяң, ызың және ысқырық) ажырату жұмысын жүргізу
маңызды. Дыбыстарды
б-п, д-т, г-к, з-с, ж-ш, с-ш, з-ж, ц-с, ч-т,
ч-щ кезектілігімен ажырата аламыз.
Күнделікті өмірде бала тілін дамытуда ауызша сөйлеуге үйретіп,
үйренген сөздерін күнделікті іс-әрекет кезінде, қарым-қатынаста
қолдана білуге жаттықтыру – ата- ананың бірден бір міндеті.
Күнделікті
тұрмыста, табиғат аясында ойын, еңбек, серуен,
сабақ процесінде қоршаған орта туралы жаңа сөздер үйренеді.
Үйренген сөздерін күнделікті іс-әрекет үстінде қолдану арқылы,
мультфильм, кинофильмдерді пайдалану, ертегі мазмұнын қайта
жаңғыртып, ондағы кейіпкерлерді сынау, сипаттау, сурет бойынша
қысқаша әңгіме құрастыру арқылы баланың тілі дамиды.
Бала
тілінің дамуы негізінен, эмоционалды ортасына, әр
баланың отбасында қалыптасқан әке мен шешенің, әже мен атаның,
үлкен мен кішінің қарым-қатынасына тікелей байланысты.
Баланың өзге жұртпен қарым-қатынасы, амандасуы, үлкен-
кішімен сөйлесуі бәрі-бәрі отбасынан басталады. Олармен күнбе-
күн араласу, сөйлесу арқылы баланың тілі күн
санап жетіле
береді. Адамның тілі неғұрлым бай болса, ойы да соғұрлым кең
болады. Сондықтан бала үшін кішкене күнінен қазақ әдебиеті
мен көркем шығармалардан үзінділер оқып таныстырудың
маңызы зор. Бала тілінің дамуы
ата-ананың баланы жалғыз
теледидар, не компьютер алдына отырғызып, ғаламтордан түрлі
бағдарламалар мен фильмдерді көруіне жағдай жасаумен емес,
керісінше, ертегілерді бірге көріп, не болмаса ертегіні ата-ана
өзі
оқып беріп, бірге талқылағанда ғана нәтижелі болмақ.
73
72
ЫЗЫҢ ЖӘНЕ ЫСҚЫРЫҚ ДЫБЫСТАРДЫ
ДҰРЫС АЙТПАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТҮЗЕТУ
ТӘСІЛДЕРІ
С, З, Ц дыбыстарын айтудаы кемшіліктер мен оны тзету
жолдары.
Сөйлеу тілі есту, көру, сипап сезу қабілеттері арқылы, қоршаған
ортаға еліктеу арқылы дамиды. М.Е.Хватцевтің
еңбектерінде
көрсеткендей, дыбыстарды айтуға еліктеу арқылы қол жетпеген
жағдайда, әуелі оның элементтерін қалыптастыруға күш салу
керек. Дауыссыз (с, с’; з, з’ мен ш, ж, ч, ш) дыбыстарының тіл
мүкістіктері сигматизм деген терминмен аталады.
Достарыңызбен бөлісу: 
