Ұшы-қиырсыз Жібек жолының бойымен лықылдай соққан сары жел бір мезет демін ішіне тартқан. Күн арқан бойы көтеріліп, демде қызған көсеуге ұқсап жер құйқасын көңірсіте тусті. Күйген иіс көтерілді

Жоқ қараған Ошақбай мен Баршын алғашқы түнді Атырабаттың көз сүрінері кем тақтайдай жазығында өткізген. Төсінен жабайы нөсер еткен ұшы-қиырсыз кеңістік ешқандай із салдырмады, тақауда жортқан жылқы сорабы байқалмайды; Оғыл Барыстың шабарманы иесіз тұлпарды осы тұста көрген еді. Ақ саз ат жұлығына желімдей жабысып, жүрісті шабандата берді. Әрі-беріден соң бойлары бусанды, қайта тоңазыды, алысты шола-шола жанар жасаурады. Күн еңкейе қос жоқшы тізгін тартып қоналқы жер іздеген. Көп шиырлап жүріп басына шоқ жыңғыл өскен төбешік тапты. Төбешік деп көңілге тұтқаны болмаса бұдырсыз кеңістіктен айырмасы шамалы, айнала көз тоқтатып, көңіл бөлетін қыбыр білінбейді. Ақ сазға шыққан боз селеу теңізі ғана жыбыршиды. Бұлар ат байлаған жыңғыл басын беймәлім мақұлық қырып жеп кетіпті.

Ошақбай әуелі өз атына, сосын Баршынның мінісіне шылбырдан шідер салды. Ерін алып басқа жастайтын етті, тоқымдарды төсенішке жайды. Әріден селеу жұлып әкеліп аяқ жақты жұмсақтады. Өстіп жүріп Ошақбай тұла бойын әлдебір алау қыздырып бара жатқаның сезді. "Желкемді күн жылытты білем" деп, бұрылып қарап еді, жартысы ғана көкжиекте қалыпты, қыздыра аларлық қауқары жоқ. Қыз анадай жерде із кесіп жүрген. "Жыңғылдың басын жеген жабайы құлан екен" — деді. Ошақбайдың денесі тағы қызынды. Ат дорбаны алдыңа алып аузын ашты. Қыз келіп орамалын жайды, жүрелеп қана жайғасқан, дорбадан піскен ет, жал, жая алып кездігімен қиғаштап турай бастады. Турап болған соң кездігін көк шөпке сүртіп қыныңа салды, белбеуіне қыстырды. "Әкемнің көзі еді", деді Ошақбай. "Дәм алайық", деді. Қыздың атын атағысы келді. Денесін тағы алау аралады. Батар күннің ақырғы албырт жалқыныңа қарап қырын отырған қыз жүзі алабұртып көрінді, балқып бара жатқан алтын тайтұяқты елестетті. Ошақбайдың бойын тағы әлгі құйын кезді. Екеуіне де ас батпады.

Жігітке тамақ жегізбеген әлгі беймәлім дерт еді, Баршынға ас батырмаған қорқыныш болды. Мидай меңіреу жазықта жауынгер жігітпен жол жүріп, жеке қалып көргені осы. Енді амалсыз айдалада түнегелі отыр. Дүбәра ойдан қыздың тамағына тас кептелгендей сезілді, тынысы тарылды, жылағысы келді. Жайылып кеткен тұлпарына жетіп барып, шідерін шешіп, ырғып мініп қашқысы келді. Қиқу салып мылқау кеңістікті оятпақшы болды. Бірақ тілсіз үрей жігерін тұсай берді.

Ай туа бұлар алаңсыз жатып ұйықтамақшы еді.

Алаңсызы құрысын, жігіт пәруана күйге тап болды, қызға тақала түсіп, сыбырлап атын атады. Қыз қалтырап үндемеген. Сұлудың ыстық демі діңкесін кұртып аласұртты. Әр кез көзін ашып алады. Аунап түсіп, қасындағы қызға асық көңілдің, ықыласын айтуға тағы батпайды. Қол салу ұят секілді. Баршын қалш-қалш етті, манағы жансыз дала енді қилы жәндікке толып кеткендей, ию-қию дүние басталды. Жылаған, сыңсыған, ысқырған, ұлыған дыбыс көбейді.

Жеті қарақшы жұлдызына көз тіккен.

Ошақбайдың есіне осы жұлдыз шоғыры туралы әкесінің айтқан ескі бір әңгімесі түсті. Бұл шоғыр адамның жұлдызға айналған жаны, солардың рухы-мыс. Түстікке таман бір-біріне жақын тұрған қос жұлдыз қыз алып қашқан күйеу жігіт пен күйеу жолдас екен. Алдағы оқшау шығандап бара жатқаны күйеу жолдас көрінеді. Ал жаныңда кішкентай серік жұлдызы бар келесі жұлдыз қызбен күйеу жігіт екен. Соңдарынан ұбақ-шұбақ салған бес бадана жұлдыз әлгі пақырларды қуған қарақшылар-мыс. Олардың ойы күйеу жігітті өлтіріп, қалыңдықты олжалап қалмақшы. Нешеме замандар бойы осылай қуысып келеді. Қарақшы жұлдыздың алдыңғысы қалындық пен күйеу жігітке қуып жетті дегенше дүниеде ақырзаман болады. Бұл жұлдыз санаған көрегендердің болжап білгені.

Осы әңгімені Ошақбай қасындағы қызға айтып берген.

Қыз үнсіз қалған еді, жігіт басын көтерді, сұлудың жүзіне үңілді. Екі көзі жасқа толып жеті қарақшы жұлдызына қадалып қалыпты. Жанары жерде жатқан қос жұлдыз секілді! Ай сәулесіне шағылысып жылт-жылт етеді.

— Біз кәртейгенше қуып жетпесе екен, — деді дірілдеген үнмен.

— Бізге ұқсап ат шалдырып кідіріп қалмаса жеткізбес-ау, - деді Ошақбай.

— Аттары шалдықпайтын шығар, — деді Баршын.

— Кім білген соны,— деді Ошақбай.

Қыздың баладай сенгіштігіне, сезімталдығына қайран қалды. Сыр пернесін тап басқандай болды. Денесін буған дерт дегенің істетті, төніп кеп қыздың үлбіреген бетінен сүйді. От болып алаулап жатыр екен, ернің күйдіріп алғандай болды. Қысылудан ба, асықтықтан ба, дәнеме айта алмады. Өз денесі тигенде сезді, қыз дір етіп ширай қалғаны. Әрі шегінді. Шап беріп ұстап қалмаса мүлде қатайып алып, бой бермей, қармауынан шығып кететінің білді. Білді де кеудесімен езе құшақтады, келесі бетінен сүйді. Ерні тотияйын тигендей дуылдады.

— Жау емессің ғой, батыр!

— Асықпын өзіңе!

— Жар төсегіне деген абыройымды сақтасаңшы!

— Маған дүрия даладан артық жар төсегі жоқ!

— Жіберші!

— Жарымсың!

Ошақбай қапсыра қысқан, қыз күллі күшін жинап бұлқынды кеп, торға түскен Інжу сазаныңдай болды. Жігіт ернің шоққа басқандай боп қызды ерніңен айыра сүйді. Асық сөзін айтты. Жылап жалынғаныңа да, тулап бұлқынғаныңа да ырық бермеді. Дүлей күшпен етегін түрді. Табиғат-құдірет пәктік пен күнәһарлық арасына белгідей қып тұтқан қыз пердесі дәке боп ыдырады. Пәк екенің сонда сезді. Денесі қорғасындай ауырлап, күнделікті күлген, ызаланған, өкінген, опынған, қуанған, қызғанған, қарғаған, ашынған, сағынған, ұрысқан пенделік қалпынан арылып табиғаттай тыныш, бей-жай, марғау, әсем, аңқылдақ, албырт күйге түсті; жай адамнан қуатты құдіретке айналды. Ентігін басып көтеріле берген. Қыз жүзіне зер сала қарады. Тоқпақтай бұрымын тістеп алыпты, ішінен өксіп жатыр ма, әлсін-әлі кеудесі бүлк-бүлк етеді.

Дыбысы шығып кетпес үшін әдейі бұрымын тістегені екен. Батыр қызды жақсы көріп кетті.

Жас батыр майдан даласын жеңіспен тастап шыққан еді.

Баршынның көзіне тұңғиық зеңгірдегі жеті қарақшы жұлдызы құдды аттылы кісі құсап жылжып, шоқытып жөнелгендей көрінген. Әлгіде Ошақбай әңгімелеген күйеу жігіт пен қалыңдыққа қуғыншы қарақшылар жақындап қалғандай сезілді. Садақ тарта бастады білем, төменіректегі жұлдыз сорғып ағып түсті. Тағы бір ат бауырын жазса-ақ жететін секілді. Әлгі қос ғашық соңдарынан салған сүркілді ұмытып, ат шалдырып дамылдауға кірісті ме, әлде ұйықтады ма, орындарынан жылжитын емес. Қыз денесі тоңазығандай тағы қалш-қалш етті. Шашылып жатқан киімін жинады. Әлдебір асыл затын шөп арасына түсіріп алып, сипалап іздеген жоқшыдай көңілі құлазып, жаның қарманды. Жүрегі айнығандай болды. Жанарының сағасынан қос салқын тамшы құлдап кеп құлағына ұялады. Денесінің қызуы қайта бастады.

Барлық арманы, барша тәтті үміті кеудеде қыжылдап жүріп-жүріп бір күндері осылай жым-жылас болардай, жоғалардай сезілді.

Бала кезінде булардың үйі Қараспан тауының етегін жайлайтын. Жылқышы әкесінің жалғызы еді. Шешесі ерте қайтқан. Ерке өскен шола қыз көкесінің құлағын сарсылтып жүріп Отырардың Қан Базарынан алтын тана алдырды. Жеңсізінің кеудесіне жарқыратып тағып алған. Өгей шешесі қаскөй еді, "етегін жаба алмай жүрген қарға алтын әшекей неге керек", деп жер-жебіріне жете кейіді, құлағын жұлды, ақыры жеңсізінен үзіп алып әбдіреге салып тастаған. Әкесі ғой құйымшағы ойылып жоқ қараумен жүреді. Баршынның есіл-дерті алтын әшекейде. Өгей шешесінің көзін ала бере тананы шарқ ұрып іздейді, ақыры тауып алады; қуаныштан жүрегі жарылардай болып, құрбысына көрсетуге жүгіреді. Өңіріне асығыс іле салады. Үй алдыңда қайнап шығып жатқан бұлақ болатын. Секіріп өте бергенде төсіндегі алтын әшекей үзіліп суға түседі де кетеді. Суатты кешіп әрі іздейді, бері іздейді, таба алмайды. Тас жарығына сіңіп кетті ме, ағып кетті ме, онысын білмеді. Көресіні өгей шешеден көрген сонда. Бұрымынан тартты ма-ау, "жалмауыз қар", деді ме-ау, "жер жұтсын" деді ме-ау, әйтеуір жер-жебіріне жетіп жазалаған. Жортуылдан жүн жеп, жабағы саңғып келген момын әкені жаман мүжіген, қызының сыртынан сөзбен шоқытқан. Не болса соған можып күйінген әкесі: (әлі құлағында қалыпты) "әй, қыз болып көгермессің!" деген, сөйтіп, жүрегіне жазылмас жара салған.

Әлгі сөзден соң Баршын жылтырақтан жеріп, еркекшора болып кеткен. Әкесімен ілесіп жылқыға шыққан. Атқа мініп, ер киімін киіп, өзгере бастаған. Сол оқиғадан соң әлгі үй алдыңдағы су "алтын суат" аталды. Бүгінде де солай деседі. Осыны ойлап жатқан Баршынға өз алтын суаты да суалғандай сезілді.

Жігіт қайта айналып келіп қасына жантайды, құшағына қысты. Елік лағындай үркек денені демімен жылытты, бойын үйретті, асық көңілдің лебізін айтты. — Жарымсың! — деді үздігіп. Таң бозы селбелеп қана білінген.

Аттар шоқақтап ұзап кетіпті. Маңайдың боз өлеңін жеп бітірген. Ошақбай барып, шідерін шешіп, қос тұлпарды жетелеп алып қайтты.

Ерттеуге кірісті, Баршын қыз батырдың қолына бір-бірлеп тоқым, ер жарақтарын әперіп тұрды. Екеуінің де көңілі өрекпулі, асқа зауқы соқпады. Аттар ерттеліп болды. Өздері сырт киімдерін киіне бастаған. Баршын қыз жыңғыл тасасына кетті, бірақ сирек, сидаң бұталар жарытып тасалай алмады, қыздың қимыл-қалпы түгел көрініп тұрды. Ол әуелі қос етек жібек көйлегін беліне түріп байлады, сосын жырық балақ шалбарын киді, шалбар өзіне шақтап тігілген екен, тал шыбықтай мықыныңа лықып қаптала қалды. Енді әлгі көйлегінің етегін қайта түсіріп, шалбарының ішіне салды, белбеуімен қынай белін буды. Кеудесіне жеңсіз желеңін киді. Басында құндыз бөркі, мойныңа қорамсағын асынып, қолына садағын ұстап қалқадан шыға келгенде жігіт жүзін жалын шарпығандай болды. Күн де арғы жағынан қалшиып көрінген. Баршын сұлулығын барша бояуымен қанық ашып көрсетті. Ақшыл маңдайы бөрік астыңда батып бара жатқан толық ай тәрізді, ақындар күміспен күптеген балдақ сабына теңеуші еді, дәл сол ақша маңдай осы. Қасы қалың, қара, ортасы қосылып кеткен. Жанарының аумағы кең ағы аз да қарашығы үлкен. Мұрыны қырлы, тәкаппарлық танытып тік түскен. Бетінің бояуы бозғыл, үш күн бұрын Батыр Сайыста қызарған алмадай еді, бүгін мүлде қаны қашып кетіпті. Үстіңгі ерні көрінбейді, жымқырып алған-ау, астыңғы еріні жұп-жұқа екен, анық байқады, қаны шыға шыт-шыт жарылып кетіпті. Әсем еріннің қалайша шытынап жарылғаныңа жас батыр түсіне алмады. Иегі сұңғыла сүйір, ойып келтірген қобыз құлағындай, сол иегінің үстінде ноқаттай қоңыр меңі тұр. Бұғағы білінбейді, иық бітімінен сезді; мойны сұңғақ, төсіндегі тіреген қос әңгелекті жеңсіз желек тырсылдата таңып, көзден жасырып әкеткен.

— Жаңа танығандай болып тұрғаның, батыр! - деді қасына тақаған қаса сұлу. Сыңқ етіп күлді. Ат тізгінің ұстады садағы мен қорамсағын ер басына ілді. Ошақбай қыздың қолтығынан демеп атқа қондырды. Өзі де тұлпарға мінді, әлгіде жасаған жеңіл наз бен әзіл, қимыл-қалпы жігітті балқытып мәңгірте берді! Осыны сезді білем, Баршын айтты:

— Батыр, бүгін жоқ қарағалы екінші күн өтті, ештеме ұшырата алар емеспіз. Көз талды, көңіл торықты. Ара жазып, айырылысып іздеп көрелік. Күн бата Шудың Кәрікен деп аталатын тұзды сағасынан табылайық.

Жанары жаутаңдап, «не деп қалар екен» дегендей үркектей тосылып тұр.

— Адасып кетер, не жалғыз жүруге қорқар деп ойлаған едім. Менің де демегім осы. Ара жазып қарасақ көз қиыры кеңейеді, жоқ ұшырасып қалуы жазым емес.

— Ендеше келістік!

— Құба-құп.

Бөктеріне ілген азық дорбасы бар еді, шешіп алды. Баршынға ұсынды, қыз әуелде алғысы келмеген, қыстап көндірді. Ерінің қасына байлап берді.

— Ер азығы жолда деген, қарным ашса құс атып жермін. Қапы қалып адасып кетіп жүрме. Қоналқыға қас қараймай жет!

Кәдімгі қосағындай бұйыра сөйледі, бұған Баршын шамданған жоқ, жалт етіп қарады да қойды. Ошақбай соңғы сөзін соншалық ыстық ықыласпен, жаныңа жақын тарта айтқан. Атын тебініп келіп, сұлуды қапсыра қысып бетінен сүймек болды. Қоштасар мезеттегі қимастығын жеткізбекші еді. Қыз бұлт етіп қармауынан шығып кетті. Ат басын түстік бетке бұрып алып ытырыла жөнелді. Лезде-ақ қашықтап, сол құйғытқан күйі ноқатқа айналып, ақырында айтақырдың кенересіне жетіп көзден ғайып болды.

Ошақбай тізгінің терістікке бұрған, көп ұзамай көңілі жаман құлазыды. Жаның беймәлім уайым жеді, жалтақтап, қыз кеткен қиырға қарай берді. Асық жарымен енді қайтып кездесе алмастай қапалы күйге түсті. Бұрын тап бұлай көкірегі сыздамаушы еді.

Күн құланиектеніп қалған.

Айнала мидай жазық, асық ойнаса болатыңдай айтақыр, жып-жылмағай жады жер еді. Әредік жетім жыңғыл ұшырайды. Оның өзі сусыз шөлден, құс саңғырығынан, жыл бойғы ұлыған желден қажыған, ағарып кеткен. Aт cay желіспен келеді. Бір мезет батырдың көзіне алыстан дуадақ ұшқандай әлдене қалбаңдап шалынды. Тұлпар тізгінің барынша босатты, жүзін ыстық керімсал ұрды. Әлгі қалбаңдаған неме бұта түбіне бұқты ма, әлде, сол жыңғылдың өзі ме, зым ғайып жоғалды. Із кесе шоқытты. Жүрегі дір ете қалды, дәл табан астыңда ат ізі жосылып жатыр, жалғыз емес, алты қаралы. Қатар жүрмеген, тізіліп, бірінің ізін бірі баса шауып өткен. Айналасын сезіктене шолды, көңіліне қауіп ұялады. Әдетте саяқ жылқылар қабаттаса жарыса жосиды, тап мынадай, үйездеген қой құсап боспаушы еді. Сол сүрлеумен күн тас төбеге шаншылғанша шоқытты, еш қара көрінер болмады.

Сол сүрлеумен күн екінді шаққа еңкейгенше бүлкектеген.

Алыстан көкжиекте шұбатылып Шу өзенінің сағасы көрінді.

Көгілдір түсті жібек жіптей шиыршықталып сырғи ағып жатқан жойқын арна байқалмады, әлгіде алыстан ғана солай көрінген, енді жағадағы қалың жыныс көзге көрсетпей жіберді. Қарсы алдынан перде тұтқандай сезілген. Тізгін тарта жүрді, үзеңгіге аяғын тіреп ер үстінде түрегеліп тұрды да оң мен солға алаңдай қарады. Балдыр көкжиекті көзі талғанша ұзақ шолды.

Кәрікен деп аталатын тұзды алқапты еңістей берген. Ғасырлар бойы сумен ілесіп келген қара тікен сор жинала-жинала, сүзіле-сүзіле жалтыраған көк сеңгірге айналған. Үсті түз, асты салқын сазды алап. Кәрікенді жағалап ат басын күннің шығысына бұрған. Алыстан жалғыз қара шалынды. Жаны жылып жүре берді, жазбай таныды, анық сол!

Кәрікен бағзы заманнан бері тұзы шығып шытынап қатқан қара ұйық батпақ-ты. Мұнда дімкәсі бар жұрт керуен тартып келіп, қос тігіп дамылдайтын. От орныңдай етіп тұзды ойып, соның балшығына белшеден батып, кеңге түседі. Дертіне қарай біреу ұзақ, біреу аз жатады. Тек ұйықта балбырап, балқып, ұйықтап кетпегені жөн. Бұл кеннің серті. Балшықтан шығып болған соң кеспекке құйып ала келген таза суға жуынады. Жылы киінеді. Қосқа кіріп жас сорпа жасап ішеді. Сол кезде тұла бойдың терлемеген, ұйып, балқымаған жері қалмайды, манағы түз уыты шымырлап тамырларды қуады, жүйкені ширатады, буын-буындағы ұялаған сарсуды қуады; дерттен құлан таза айықтырады. Қазір мезгіл көктем. Кенге түсіп емделетіндер күн әбден қызып, шілденің керімсалы соққан кезде жөңкіліп жетеді. Ылдиға түсе берген Ошақбай ойын қарсы алдыңдағы шоқ қараған бөлді, қараған емес-ау, соның қасындағы шеңгел алаңдатқан, әдетте шеңгел мен қараған қосылып өспейтін. Өстіп келе жатып шеңгел арасынан шолтаң ете қалған жылқы құйрығын көрді. Көз алды буланып, бұлдырап жүре берді, жаманшылықты сезді.

«Дабыл ілген иесіз тұлпар сол», деп ойлады. Сосын шоқыта жөнелді, құлдилатып келеді. Ат мойныңа лықсыған ерін де, аяқ астыңда қалып жатқан қазан шұңқыр оқпан кендерге де көңіл бөлмеді. Әлгі жылқыға тезірек жеткісі бар, иесіз мұндарды ұстағысы бар.

Желке тұстан күн қызарып бата бастаған еді, соңғы шапағы шеңгел арасында мөлиіп тұрған әлгі аттың ер-түрманыңа шағылысты, енді байқады, ер үстінде ешқандай дабыл көрінбейді. «Бауы үзіліп түсіп қалған шығар», деп жорыды. Иінің алға салып жіберіп сорғыды. Әлгі ат дүбірден шошып секем алатын емес, көңіліне дік алды, "байлаулы болмағай", деп қаупайлады. Қызыл шапақтың астымен жақындап-ақ қалған. Әлгі атқа құрық бойы тақаған, тақаған да үңілген. Төбе құйқасы шымырлап, іші мүздап жүре берді.

Ат астынан арбаңдап әлдекім шығып келеді, ә десіп ес жиғанша болған жоқ, әлгі пәлекет ытқып жетіп тізгінінен шап бергені. Астыңдағы тұлпары шыңғыра шатқаяқтады, аспанға атылды. Ошақбай жалға жата қалып найзасына жармасқан. Әп-сәтте тақымынан суырып алып, қарманған қолды дәл нұқып өтті, тізгіні босап қоя берді.

Ойқастап шыға бергені сол еді, оң бүйірден зырқырап жеткен жебе тұлпарының бүйіріне шым батып жоғалды, жануар гүрс құлады. Ошақбайдың бір аяғы жығылған аттың астыңда қалды. Енді аңғарды, айналасы андыздаған аттылы, бесеу болар, жер астынан шыққандай қаумалап келеді. Жан дәрмен жұлқынып аяғын суырды, найзасының сабы босамады, шарт сынды. Осы мезет батырдың, мойныңа бұғалық түсті, қос қолдап жармасқаны сол еді, жұлқа тартып әкетті, жығылған жоқ. Әудем жерге дейін дедектеп жүгіріп барды. Ышқырында кішкене кездік жүретін, ендігі қаруы сол ғана.

Кездікті ойлағаны болмаса ала алмады, бұғалық тынысын тарылтып жіберді, көз алдыңда жасыл сағым ойнады. Әлгі адамдар ес жидырмай байлап-матап тастады. Бұғалықты босатты. Көтеріп ат артына отырғызды. Осы кезде көз ұшынан жалғыз қара болып құлдырап Баршын жеткен. Шырқырап жетті де, құнжыңдасып жатқан жау тобын шырқ айнала шапты. Қолдан келер көмегі жоқ, жылап жүр, аттан салып жүр. Қыз даусынан батырды сұрапыл қайрат кернеді, жанталаса жұлқынып білегін буған тұсау жіпті бырт-бырт үзді. Анталаған жанкештілерден атсыз, жарақсыз құтыла алмасын және білді. Енді кешіксе өзімен қоса Баршын қызды да мерт қылатын.

Ышқырынан көздігін суырып алды. Ер үстіне жайғаса берген жігіт қолының жарасымен алданып жатқан, андаусыз қалды. Артына жалт қарады да баж етті. Қылпыған көздік кеудесін қопарып өткен. Ат жалына сұлап түсті.

Ошақбай жігітті аударып тастап ер үстіне ырғып мінбекші еді. Әлгі өлексе жалға желімдей жабысып қозғалмады. Екінші мәрте қыл бұғалық мойныңа жыланша оратылды.

Сол мезетте бар даусымен Баршынға айқай салды.

— Өзің құтыл! Үш күнге дейін аман оралмасам опат болғаным, Ошақбайдың қабірі деп айтып жүруге мына бармағымды көміңдер!

Деді де сол қолының бармағын ер басына қойып кездігімен шауып алды да, қызға қарай лақтырып жіберді. Баршын қанды бармақты қағып алды. Осы мезетте опыр-топыр аттарына қонған қос жігіт қызға қарай құйғытты. Ұстап алмақ ниетпен атойлап соңына түсті. Анық қатерді Баршын енді сезді. Сыңсыған күйі тізгінің кілт бұрып безіп жөнелді. Кешкі қараңғылыққа тас болып батып жоғалды. Соңынан сүрендей қиқуласып қос қарақшы кетті.

Ошақбайдың жаныңда үш жау қалыпты; текемет басқандай ыңқылдасып ұмар-жұмар жәукемдеп батырды есеңгіретті, қайыра матады. Бұл жолы қыл шылбырмен байлады. Әлгідегі жалға сұлаған жігіт жан тәсілім етсе де тақымы қарысып, аттан сыпырылмады. Үзеңгіден борбайын әзер ажыратты, астына қамшы салып жүріп кері қайырды. Ерден сыпырып түсіргенше серіктерінің жан тері шықты. Көкпар шапқандай ентікті. Ошақбай өлген жігітті енді таныды, Батыр Сайыста күш сынасқан дәу қалмақ екен. Жүрегі тулап кеп аузына тығылғандай сезілді. Өзгесі қалмаққа ұқсамайды; ер-тұрманы, әбзелі, жарағы моғол жұртыныкі секілді. Басшысы болар, сырықтай ұзын, қара сүр жігіт алақаныңа түкірді.

— Менің бұғалығым болмағанда шетіңнен жайрап жататын едіңдер! Әлгі екі итте қыпшақтың қаншығына жете алмай тілін салақтатып әлі-ақ қайтып келер!

Алатаудың терістік пұшпағын, Жоңғар үстіне жайлаған ұйғыр елі батырларының сөзі осыған келетін. Бұлардың қыпшақ еместігіне енді көз жеткізді. Әлгі дөкір басшысы барқылдап боқтап жүр.

— Қыпшақ көрсеңдер бұттарыңа іш етіп қоясыңдар! Белінен жолбарыс ырғып өткен түйедей кирелеңдеп қаласыңдар!

Барқылдақтың айтып жүргені шындық, шегіп жатқан түйенің үстінен жолбарыс ырғып өтті дегенше әлгі түйеден қайран жоқ жолбарыстың пысы баса ма, әлде серті солай ма, аурудан тұрғандай халге түседі. Белін көтере алмай боздайды. Ақыр соңында мал болудан қалады. Мұндайда түйекештер түйені тезірек сойып алуға тырысады.

Дөкір жігіт келіп Ошақбайға қыл бұрау салды. Қыл арқанды қолынан, аяғынан күрмеп қоржындап байлады да, ортасына ағаш жүгіртіп бұрады дерсің. Қолы жұлынып бара жатқандай сыздап ауырды, шылбыр бұлшық етін кесті, көзінен еріксіз ытқып жас шықты. Санасы бұлдыр тартты. Сүйек-сүйегі қақсап шыбын жаны көзіне көрінді. Тістеніп дыбыс шығармады. Өстіп жас батырдың есі ауып, талып кеткенше азаптады...

Әлден уақытта басын көтерген.

Дөкір басшы ентігіп анадай жерде отыр екен. Жерге түкіреді, күңкілдейді. Құлағына ызыңдаған сөздері жетеді.

— Бауыршық-ака, тұтқынның алдыңа өзіңіз отырасыз ба?

— Ой, әкеңнің! Аяқ-қолы маталған тұтқыннан қорқып бұтыңа саңғып тұрсың ғой шамасы, отыр қане, өлмейсің!

Бауыршық акасы Ошақбайдың алдыңа сөмпитіп сарбазын отырғызды. Келесі сарбаз тағы ызындайды.

— Бауыршық-ака, мына өлікті қайтеміз?

— Ой, әкеңнің! Қу қалмақты сүйреп апарып кең шұқырға отырғыза сал, көрген кісі тұзға түсіп терлеп жатып өлген деп ойласын.