Тақырыбы: Алжир Халықтық Демократиялық Республикасы

147 
90% капитал салымы тиесілі болды. Барлық жердің 3/4 бӛлігі 
помещиктердің қолында болды. Билікте алдыңғы қатарлы 
империалистік елдермен тығыз байланыста болған және шетелдік, 
әсіресе американ, капиталына жеңілдіктер әкелген сауда-қаржы 
буржуазиясы мен помещиктердің шағын тобы тұрды. 1948 жылы 
Ливанды «еркін экономика» елі деп жариялаған үкімет валюталық 
бақылауды жояды, транзиттік саудаға, шетелдік сауда және қаржы 
компанияларына қолдау жасалды. Осылайша сауда және қаржы 
капиталы үшін қолайлы жағдай қалыптасты; алайда бұл саясат 
дағдарыс жағдайынан шықпаған ұлттық ӛнеркәсіп пен ауыл 
шаруашылығын тӛмендетті, нәтижесінде халық тобының жағдайы 
нашарлады.
Араб мемлекеттері Лигасының (ЛАГ) саясатына сәйкес Ливан 
1948 жылы бірініші араб-израиль соғысына қатысады. 1949 жылы 
басқа да мемлекеттер сияқты Израильмен достық туралы келісімге 
қол қояды. Бұл соғыс нәтижесінде Ливанға 100 мың палестиналықтар 
қашып келеді.
Палестинаны бӛлу туралы шешімге сәйкес Арабтық Шығыстағы 
шиеленісті жағдайды пайдаланған Бешар аль-Хури үкіметі 1948 
жылы қаңтарда компартия қызметіне тиым салып, Ливан кәсіподақтар 
федерациясын таратады. 
Кейбір прогрессивтік заңдарға қарамастан, жалпы үкімет 
саясаты халыққа қарсы болды. Елде түрлі себептерге байланысты 
президент саясатына қарсы шыққан оңшылдар мен солшылдарды 
біріктірген оппозиция ӛседі.
1949 жылдың басында белгілі ұлт-азаттық қозғалыстың кӛрнекті 
жетекшісі, друз қауымының кӛсемі Камал Джамбулат болған 
Прогрессивті-социалистік 
партия 
(ПСП) 
құрылады. 
Оңшыл 
христиандық оппозиция «Фаланга» партиясына бірігеді. Парламентте 
президент саясатымен күрес жүргізу үшін Ұлттық социалистік 
майдан қалыптасады.
1952 жылы 18 қыркүйекте Бешар аль-Хури отставкаға кеткеннен 
кейін президент болып Камиль Шамун тағайындалады. 1952 жылдың 
аяғында алғашқы кезде бірқатар прогрессивтік ережелерден (тікелей 
сайлау, бастауыш білімі бар әйел адамдарға сайлау құқығын беру) 
тұрған жаңа сайлау заңы шығарылады. Алайда 1953 жылы парламент 
сайлауы кӛрсеткендей депутаттар санын 44-ке дейін қысқарту және 
елді жаңа сайлау округтеріне бӛлу нәтижесінде Шамун жақтастары 
парламентте кӛпшілік орынды иеленеді. Шамун жақтастарымен 
мемлекеттік аппарат та толығады.

148 
Президент Шамун батыстық бағыт ұстанған саясаткер болды. 
Англия мен АҚШ-на толығымен арқа сүйей отырып, ол сол арқылы 
Ұлттық пактіні бұзды. Суэц дағдарысынан кейін басқа Араб 
елдерімен 
салыстырғанда 
ол 
Англия 
және 
Франциямен 
дипломатиялық қатынастарын үзуден бас тартады.
Президент Шамун саясатының қате тұстарының бірі – 1957 
жылы наурызда «Эйзенхауэр доктринасына» қосылу туралы шешім 
шығаруы болды. 1957 жылдың кӛктемінен бастап елде саяси дағдарыс 
орын алады. Оппозиция Біріккен Ұлттық майдан, альянс құрады. 
Оның құрамына бірқатар партиялар – Прогрессивтік-социалистік 
партия, Аднан Хакимнің «Наджаду» партиясы, шииттер кӛсемі Али 
Бизра партиясы, Мұхаммед Халидтің Ұлттық ұйымы кіреді.
Ұлттық майдан президенттің отставкаға кетуі, «Эйзенхауэр 
доктринасынан» шығуы, Ливан тәуелсіздігінің сақталуы, Египет, 
Сириямен ынтымақтастықтың орнатылуы, батыс державаларына
оның территориясында әскери базалар беруге бас тарту талаптарын 
қойды.
1958 жылы мамырда елде 3 мың адамның ӛмірін алған азамат 
соғысы басталады. Ӛз режимінің халық тобымен күрес жүргізуге әлсіз 
екендігіне кӛз жеткізген Шамун АҚШ-нан кӛмек сұрайды. Ирактағы 
революциядан кейінгі келесі күні, 15 шілдеде, Ливанға американ 
әскерлері орналастырылады. Алайда интервенция Шамун режимін 
сақтап қала алмайды. 1958 жылы қыркүйекте президент болып оның 
қарсыласы генерал Фуад Шехаб, ал премьер-министр болып кӛтеріліс 
жетекшілерінің бірі – Рашид Караме тағайындалады. 1958 жылы 
қазанда американ әскерлері Ливаннан шығарылады.
Тәуелсіз бағыт ұстанған жаңа ливан үкіметі кең қолдауға ие 
болады. 1961 жылы орын алған әскери тӛңкеріс әрекеті сәтсіз 
аяқталады. Сонымен қатар 1964 жылғы президент қызметіне Шехаб 
жақтастарының сайлануына жол бермеуге тырысқан батыстық 
топтардың да әрекеті сәтсіз аяқталады. 1964 жылы Ливан республи-
касының жаңа президенті болып Шарль Хелу тағайындалады.
60 ж.ж. Ливан экономикасы негізінен құрамына сауда, банк бизнесі 
және туризм енген қызмет кӛрсету секторына негізделді. Ливанның 
сыртқы рынокқа қатты тәуелділігі ауыл шаруашылығының және 
ӛнеркәсіптің баяу дамуына негізделеді. 1958 жылдан 1967 жылдың 
маусымына 
дейінгі 
кезеңді 
демократиялық 
қозғалыстардың 
белсенділігіне қарамастан салыстырмалы түрде тыныш кезең деп 
сипаттауға болады. 1966 жылы әлеуметтік тұрақсыздықтың шиеле-
нісуінің басты себебі экономиканың банк секторының дағдарысы болды.

149 
Қоғамдағы ішкі процестердің катализаторы болған израильдық 
агрессия Ливанға тікелей әсер еткен жоқ, бірақ ол үшін үлкен 
салдарлары болды. Енді Ливан ұзақ жылдар бойы Батыстың, 
Израильдің, арабтық азаттық қозғалысының жергілікті реакциямен 
қатаң саяси және әскери қарама-қайшылығының аренасына айналды.
Маусым соғысынан кейін Ливан Палестина қарсыласу 
қозғалысының (ПҚҚ) қызметінің басты орталықтарының біріне 
айналады. 1970 жылы Ливандағы палестиналық қашқындардың саны 
400 мыңға жетті. Ливан Израильмен және оның батыстық 
одақтастарымен жалпы арабтық шиеленіске тартылды. 1968 жылдан 
бастап 
Израильдің 
тұрақты 
провакациялары 
және 
қарулы 
шабуылдары тек палестиналықтарға қарсы емес, сонымен қатар 
бейбіт ливан халқына да қарсы бағытталды. Мұндай саясат ПҚҚ 
әлсіретуді, ливандықтардың палестиналықтарға қарсы ӛшпенділік 
отын тұтатуды, оңшыл христиандарды және үкіметті палести-
налықтарға қарсы шығуға итермелеуді ӛз алдына мақсат етіп қойды.
Осылайша, палестиналық мәселе және оның тӛңірегіндегі 
қарулы күштер күресі ұзақ жылдар бойы ливандық саяси ӛмірдің 
басты назарында болды. 1968 жылы үш неғұрлым ірі оңшыл 
христиандық партиялар – фалангистер, Ұлттық-либеральдық партия 
және Ұлттық блок Үштік блоктың («Хельф») құрылатындығы туралы 
жариялайды.
1970 жылы тамызда парламент кӛпшіліктің дауысымен «Хельф» 
және депутат-мұсылмандар тарапынан қолдау тапқан Сүлеймен 
Франжьені Ливан президенті етіп сайлайды. Сонымен қатар елдегі 
шиеленісті жағдай күшейе берді. 1972 жылы қыркүйекте израиль 
әскерлері Оңтүстік Ливанға басып кіреді.
1973 жылы 2 мамырда оңшыл христиандық күштер 
басқыншылық әрекеттеріне кӛшеді. Ливан армиясы Бейруттағы 
палестиналық қашқындар лагерін қоршап, оларға оқ атады. Үкімет 
елде тӛтенше жағдай жариялайды. Палестиналықтарды солшыл 
күштер, мұсылмандық буржуазия қолдайды. Осындай жағдайда 
президент Сүлеймен Франжье 8 мамыр күні кеште әскери 
қимылдарды тоқтату туралы бұйрық шығарады. Осылайша, оңшыл 
күштердің Палестина қарсыласу қозғалысына қарсы әрекеттері сәтсіз 
аяқталады. 
Алайда елдегі жағдай тұрақталмайды. 1975 жылы сәуір айында 
палестиналықтар мен мұсылмандар арасында қарулы қақтығыстар 
басталады. Елдің конфессиональдық белгілері бойынша бӛліну қаупі 
пайда болады. 1975 жылы тамыз айының аяғында кезекті қақтығыстар 

150 
орын алады: кӛтерілістер Захле, Триполи, Бейрут қалаларын қамтиды. 
Қарсыласушы жақтарды достастырудың келіссӛздер жолымен 
жүргізілуі нәтижесіз болғандықтан, шетелдік араласу қаупі туады. 
Нәтижесінде азамат соғысына 1976 жылы 1 маусымда Ливан 
территориясына ӛз әскерлерін енгізген Сирия араласады. Ливан 
деректері бойынша азамат соғысы басталғаннан кейін 1975 жылы 
сәуірде Ливанда 35 мың адам ӛлген.
1976 жылы 23 қыркүйекте президент қызметіне Ильяс Саркис 
тағайындалады. Сол күні Палестинаны Азат ету ұйымының 
Атқарушы комитеті елде бейбітшілік жағдайды қалыптастыру үшін 
қолайлы жағдай орнату мақсатында оқ атуды тоқтату туралы 
жариялайды. 21 қарашада Ливандағы барлық шиеленіс аймақтарына 
бақылау орнатылды. 
Екі жылға жуық мерзімге жалғасқан соғыс елге орны толмас 
шығын алып келді. Алайда шиеленіс толығымен шешілмейді. 1977 
жылы Прогрессивтік және патриоттық партиялар майданының 
кӛрнекті жетекшісі Камал Джамбулат ӛлімінен кейін партияның 
жағдайы күрделенеді. Прогрессивті-социалистік партияның жаңа 
президенті кӛсемнің ұлы Валид Джамбулат болады. 1978 жылы 
наурызда Израиль Ливанның оңтүстігіндегі территорияларды 
Литания ӛзеніне дейін оккупациялап, әскери қимылдарын жалғас-
тырады. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің араласуымен әскердің бір 
бӛлігі тек 1978 жылы маусымда шығарылады. Ливан үкіметінің ӛз 
билігін елдің оңтүстігіне орнатуға бағытталған барлық әрекеттері 
нәтижесіз болды.
1982 жылы 6 маусымда израиль армиясы Оңтүстік Ливанда 
израильдық шекарадан 40 шақырымда орналасқан ПАЕҰ отрядтарын 
ығыстыру үшін Ливанға басып кіреді. Израиль оңшыл христиандық 
құрылымдар кӛмегімен Батыс Бейрутты толықтай оқшаулады, 
қоршауда сонымен қатар 200 сириялық солдат және 500 мың 
тұрғындар қалды.
Нәтижесінде ПАЕҰ Бейруттан Палестиналық қарсыласу 
қозғалысын шығару туралы израиль-американдық талаптарға келісті. 
Құрама Штаттар НАТО әскери контингентінен «кӛпұлтты күштер» 
құрды, ол 1982 жылы тамыз айында Бейрутқа енгізілді және 
палестиналық құрылымдар эвакуациясын бақылап отырды.
18 қыркүйекте, 23 тамызда Ливан президенті болып тағайын-
далған, христиандық «Ливандық күштер» партиясының кӛсемі Башир 
Жмайель ӛлімінен 4 күннен соң израильдық оккупанттар кӛзінше 
христиандық милиция майоры Саад Хаддан Сабра және Шатила 
лагерлерінде 1000-ға жуық босқындарды жойды. 

151 
21 қыркүйекте, іс жүзінде еш күрессіз, президент қызметіне 
Башир Жмайель інісі, «Катаиб» партиясының саяси бюросының 
мүшесі Амин Жмайель тағайындалды. Қыркүйек айының соңында 
Израиль ӛз әскерлерін Бейруттан шығарды, және дәл сол күні 
астанаға НАТО-ның «кӛпұлтты күштері» қайта оралды. Бірмезгілде 
израильдықтар ел территориясының астанадан оңтүстікке қарайғы 
территориясының үштен бір бӛлігін оккупациялауды жалғастырды.
Біртіндеп оккупацияланған территорияларда жаппай қарсы-
лықтар орын ала бастады. Онда жетекші орынды 1982 жылы 
қыркүйекте құрылған Ливандық патриоттық қарсыласу Майданы 
және жетекші ұйымдар алды. Егер елдің оңтүстігіне және Бейруттың 
шииттік елді-мекендеріне негізінен жалпы демократиялық талаптар 
қойған «Амаль» қозғалысы орнықса, ал бұрын ұлттық-патриоттық 
күштермен бақыланып отырған басқа аудандарда экстремистік 
мұсылмандар тобы жанданды. 1982 жылы Баальбектегі ирандық 
еріктілер ықпалымен шииттік ұйымдар «Исламдық Амаль» және 
«Хизбалла» құрылды. Триполиде 1983 жылы жазда елдің кӛлемі 
бойынша екінші қаласына бақылау орнатқан сунниттік «исламдық 
бірігу қозғалысы» құрылды.
1983 жылы 17 мамырда Ливан үкіметімен израильдық 
әскерлерді шығару туралы келісімге қол жеткізіледі. Ливанның 
ұлттық-патриоттық күштерінің бұл келісімге жауабы 1983 жылы 23 
шілдеде ұлттық құтқару майданын (ҰҚМ) құру болды. Израильдің 
1983 жылы қыркүйекте ӛз әскерлерін Таулы Ливандағы Шуф 
ауданынан шығаруы оқиғаның даму барысындағы бетбұрысты кезең 
болды. Ливандық армия бұл ауданға бақылау орнатуға тырысты, 
бірақ ҰҚМ қарсылығына тап болып, оны тастап кетуге мәжбүр 
болды, израильдық әскерлердің шығарылуынан кейін Оңтүстік 
Ливанда да соққы берілді. 
25 қыркүйекте Сирия және Сауд Аравиясының араласуымен 
барлық ливандық қарсыласушы тараптар, Ливандық армияны, оңшыл 
христиандық «Ливандық күштерді», «Амальды» қоса, оқ атуды 
тоқтату туралы келісімге қол қойды. Ұлттық диалог бойынша 
конференция шақыруға келісілді.
1983 жылы 31 қазан – 4 қараша аралығында Женевада 
қарсыласушы тараптар жетекшілері – президент Амин Жмайель, 
Валид Джамбулат, Рашид Караме, Сүлеймен Франжье және т.б. 
қатысқан ұлттық мәселе бойынша конференцияның бірінші туры 
ӛтеді. 
Конференция 
Ливанның 
Араб 
мемлекеті 
статусын 
мойындайды. Армия христиандық және мұсылмандық бӛліктерге 
бӛлінеді. 1984 жылы 6 ақпанда олардың жағына кӛшкен «Амаль» 
армиялық топтарының қолдауымен Батыс Бейрутты ӛз бақылау-
ларына алды, бұл кӛпұлтты күштердің алдымен Бейруттан, одан кейін 

152 
Ливаннан эвакуациялануына мәжбүрледі. 1984 жылы 5 наурызда 
Ливан үкіметі Израильмен жасалған «бейбіт келісімнің» ресми түрде 
күшін жойды. 1984 жылы 12-20 наурызда Лозаннда ұлттық диалог 
бойынша ӛткен конференцияның екінші турында оқ атуды тоқтату 
және жаңа конституция принциптерін жасау туралы келісімге келеді. 
1985 жылы маусымда оңтүстік шекаралық аймақтан басқа жерлердегі 
Израиль әскерлері шығарылады.
1990 
жылы 
арабтармен, 
палестиналықтармен 
және 
израильдықтармен келіссӛз жүргізу процестері күрделі жағдайда 
ӛтеді. Оған 1991 жылы қазан айында Таяу Шығыс мәселесі бойынша 
ӛткен Мадрид конференциясы бастама болады. Бірқатар алға 
басушылықтарға қарамастан, әсіресе 1993 жылы қыркүйекте 
палестин-израиль келісіміне қол қойылу және 1994 жылы 26 
қазандағы израиль-иордан бейбіт келісімі, Ливан оккупацияланған 
оңтүстік территорияларды қайтара алмайды. Этноконфессиональдық 
келіспеушілік, ислам фундаментализміне тӛнген қауіп, Сирияның 
Ливанда әрекет етуі осының барлығы елдің ішкі жағдайының 
тұрақсыздығын кӛрсетеді.
Экономикалық жағдайы да мәз емес. Ливанның ішкі қарызы 10-
нан 11,6 триллион ливан фунтіне ӛседі, инфляция деңгейі 25-30 % 
жетеді. Үкімет экономикалық дағдарыстан шығу үшін бірқатар 
шараларды жүзеге асырады. 1989 жылдың ӛзінде-ақ Ливанға кӛмек 
кӛрсетудің Халықаралық қоры құрылады. 1992 жылдан бері үкімет 
2007 жылға дейін есептелген және экономикаға жалпы суммасы 60 
млрд. доллар капитал салымын талап ететін «Горизонт 2000» даму 
бағдарламасын жүзеге асырумен айналысып келеді.
1997 жылы ҰІӚ 3,5%-ға негізінен құрылыс индустриясы 
секторының ӛсуі есебінен қол жеткізіледі. Инфляция деңгейі 15%-ға 
тӛмендеді. Соңғы жылдары Ливанның Орталық банк активтері 8 
млрд. доллардан асып түседі, оның ішінде 4 млрд.доллар – алтын қор. 
1998 жылы қазанда Ливан президенті болып ливан армиясының 
бас қолбасшысы Э.Лахуд тағайындалады, премьер-министр болып 
1998 жылы желтоқсанда мұсылман-суннит С.Хосс сайланады. 
Ливан «таяушығыстық Швейцария» деп аталды. 2002 жылы 
қаңтарда радикальдық-христиандық партия жетекшісі – Илие 
Хобейки ӛлтіріледі. Ливан президенті мұны Израильдің ісі деп 
есептейді. 2002 жылы 15 қыркүйекте Иордан ӛзені салаларының суы 
үшін шиеленіс орын алады: Ливан суды басқа арнаға бұрғысы келсе, 
Израиль соғыс қаупімен жауап береді. Таяу Шығысқа соғыстың 
алдын-алу мақсатында АҚШ ӛкілі келеді. 

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: