Всемирный конгресс татар

Монда инде тәнкыйть сүзләре әйтеп киттеләр, мәктәпләр ябыла дип. Бу демографик ситуация белән бәйле. Татар мәктәпләре дә рус мәктәпләре дә бала аз булу сәбәпле кыскара бара. Бүген безнен Татарстанда бер баладан алып биш укучыга 150 мәктәп бар, биш баладан алып ун балага 140 мәктәп, 11 баладан 15 балага кадәр 120 мәктәп. Шуңа карап кайбәр мәктәпләр эшне туктаттылар, ягни балалар булганчы эшләп торалар. Биналары яхшы сакланган мәктәпләр инде үзләренең эшләрен вакытлыча туктаталар. Монда төп тәләпләрнең берсе, мәктәпләр кыскарган чагында аларның базовый хәлендә булуы, юлларның төзек булуы, автобуснын булуы һәм беренче чиратта балаларны бер мәктәптән икенче мәктәпкә күчергендә, анда уку телләренең сакланышы. Бу сер түгел, күпчелек очракта саклана, мәктәп эчендә татар классларында балаларны татар мәктәпләренә бирәләр, кызганычка каршы, кайбер районнарда рус мәктәпләренә дә бирәләр.

Шулай булуга карамастан, мәктәпләр ачу дәвам итә. Хәзер сәләтле балалар әчән безнең Актаныш районында бөтен Татарстан, Россия регионындагы балалар өчен Гимназия–интернат ачылды. Анда баларны 7нче класстан кабул итәләр, ул турысынча дәуләт карамагындагы мәктәп. Шулай ук быел Казанда сөенечле вакыйга булды. 12нче татар кызлар гимназиясе бик яхшы бинага күчте. Бу ике мәктәптә дә телләрне белүгә, журналистикага, риторика, музыка, театр, хореография кебек фәннәргә игътибар бирелә башлады. Кайбер укыту катнаш мәктәпләрдә, яки укыту рус телендә алып бара торган мәктәпләрдә, татар классларын саклау буенча безнең министрлык Татарстан Финанс министрлыгы берлектә районнарга хат җибәрде, һәм андагы шәһәр мәктәпләренда 10 бала була икән, бу мәктәпләр сакланып калырга тиеш дип әйтелде. Шулай ук милли мәктәпләрдә, әгәр дә инновацион мәктәп була икән, анда класслар ачыла, татар класслары сакланып калырга тиеш дип әйтелде. Быелгы уку елында балалар саны кыскару сәбәпле безнең тагын бер проблема килеп чыкты. Безнең катнаш мәктәпләрдә, рус мәктәпләрендә класслар гадәттә икегә бүлеп укытыла. Чөнки программалар төрле. Татар балалары бер төрле программа белән укыйлар, а рус балалары башка төрле программа белән. Хәзерге көндә балалар аз булу сәбәпле классларны берләштерә башладылар. Бу дөрес түгел. Шуңа күрә без җибәргән хатта моның турында да әйтелә: “ Балалар саны күпме булган карамастан, аерым төркемнәргә бүленеп укытырга тиеш дип”. Монда инде урыннардагы җитәкчеләр, финанс органнары үзләрендә дә яшереп калдырырга мөмкин.

Безнең хәзер җан башына карап финаныслар бирелә, шуңа күрә мәктәпләргә балалар кирәк. Моның буенча регионнарда да, Татарстанда да, ата–аналар арасында бик зур аңлату эшләрен башкарырга кирәк. Милли мәктәпләрдә укытуның сыйфатын күтәрү бик мөһим. Бик яхшы мәктәпләр бар бүгенге көндә. Авылларда, районнарда, Казанда, ЕГЭ экзаменнарын бик яхшы курсәткечләр белән алып барган мәктәпләребез бар. Бүгенге көндә интелегенция, шулай ук рәсми кешеләр үзләренең балаларын нишләптер рус мәктәпләренә бирәлер. Бу турыда безгә уйланырга кирәк.

Федераль дәуләт белеме стандартлары турыда. Бу хакта барыгыз да белә. Стандартлар буенча быел 1нче класслар укый башлады, ә башка класслар 2нчедән алып 11нче классларга кадәр иске стандартлар буенча укыйлар. Татарстаннын Дәүләт органнары, җитәкчеләре, министрлар, президент бик нык тырышканга безнең туган телебез һәм әдәбият фәннәре сакланып калды. Беренче вариантларда алар юк иде. Саклану гына түгел, ике фәнгә дә тәлапләр бер үк итеп куелды. Регионнарда йөргән вакытта: “Түгәрәк(кружок) формасында укыта башларга, яки факультатив рәвешендә, безнең сәгатьләр юк диләр.” Дөрс итеп укыту планыннан файдаланырга кирәк, иптәшләр! Чөнки хәзергә вакытта яңа стандартлар буенча укыту планнарын сайлау бик мөһим нәрсә булып тора. Бу фәкәть ата–аналарның һәм мәктәп коллективының эше. Әгәр дә 1нче планны сайласа, туган тел, яки әдәбият дигән фән юк. Димәк, алар укытылмаячак. Әгәр дә ул сайлый 2нче планны, анда туган тел һәм әдәбият кимендә атнага 3 сәгать. Мөмкин “школьный компонент” дип әйтергә. Әгәр дә ул 3нче планны сайлый икән, анда инде 2–се дә бер тигез күләмдә укытыла. Моны истә тотырга кирәк була.

Хәзерге вакытта программылар әшләнде. Яңа стандартларга нигезләнгән программылар 1нче класстан 4нче класска кадәр безнең министрлык сайтында урнаштырылды, анда норматив дигән бүлек бар, шуңа кереп карарга мәмкин. Бу программалар төп программа дип атала. Икенче предмет – программада турыдан–туры класслап–класслап күрсәтелгән. Беренче класстан 11 класска кадәрле татар балалары өчен дә, рус баллар өчен дә шулай ук китап чыкты, һәм аны китап кибетләрендә сатып алырга мөмкин. Регионнардан килгән мәктәпләр өчен инде бу. Монда безнен милли мәгарифкә бик зур урын бирелә. Кичә генә безнең министрлыкта бу хакта зур сөйләшу булды. Без төрле төркемнәргә бүленеп сөйләштек: башлангыч балалар һәм кече төркемнәр белән зур эш алып бару, кулланмалар төзү, дәреслекләр төзү, телевидениедә башланачак “Әкият илендә” дигән проект, мультфильмнар, анимацион фильмнар – һәммәсе буенча эшлекле сөйләшү узды. Бүген шундый таләп куела: балалар бакчасында эшләүче, тәрбиячеләр татар булмавына карамастан, татар телен беләргә телиләр. Параллель рәвештә шуларны әзерләү һәм башлангыч классларда укыту методикасын төзү буенча зур эш кузгалды. Регионнар өчен “Перспективно–начальная школа” дигән линия бар. Шул линия буенча әлифба чыкты, татар теле һәм әдәбиятны укыту буенча әсбаплар эшләнде. Укытучыларны җәлеп итү өчен Россия күләмендә шактый эш алып барыла. Ел саен туган тел һәм әдәбият, рус һәм татар теле укытучыларының бәйгеләрен, мастер–класслар үткәрәбез. Башка елларны өченче урынны алып килсәк, быел Гранд–прига лаек булдык. Яр Чаллы районының 17нче мәктәбе татар теле һәм әдәбият укытучысы хакында матбугатта киң яктырылды. Шулай ук без үзебездә үткәрә башладык мастер–класс, һәм регионнарны чакырабыз, бу бәйгедә буләкләр тапшырыла, узган ел без, мәсәлән, ноутбуклар бирдек. 52 кеше катнашты, 10 кеше регионнардан килде. Быел да без аны Фирая Разыховна җитәкчелегендә үткәрәбез һәм көтеп калабыз. Шулай ук апрель аенда татар теле укытучыларның форумы үткәрелә. Регионнардан чакырабыз һәм сездән дә вәкилләр көтеп калабыз.

Тагын бер проблема турында әйтәсе килә. Монда чит илләрдән килүчеләр бар микән? Чит иллердән юк, ә Россия регионнарыннан бар дип беләм.

Югары уку йортларына керү буенча безнең чит илләрдә һәм регионнарда яшәүче ватандашларга урыннар бирелә. Аны чит илләргә, Россиянең мәгариф һәм фән министрлыгы бирә һәм монда проблемалар юк. Елдан - ел безнең укырга керүчеләр арта бара. Кайбер проблемалар бар, монда әйтеп тормыйм, вәкилләр булмагач, ә менә Россия регионнарында без Вузларның ректорлары белән сөйләшеп бергәләп эшлибез, чөнки безнең кулда бернинди дә норматив документлар юк. Россиядә дә, Татарстан куләмендә дә. Бердәнбер мөмкинлек бар ул – максатчан керу “Целевой прием” дип атала: 20% урын бирелә. Шул 20%–ка кереп калырга тырышабыз. Ләкин бер проблема бар: килүче балаларның күпчелеге юридик, экономик һәм нефтяной факультетларны сайлап ала. Ә менә культура, мәгариф, үзебезнең милли тарихыбыз белән бәйле юнәлешләрне сайлап алучылар юк дәрәҗәсендә: бер–ике генә кеше. Шуңа урыннарда эш алып барырга кирәк. Хәзер алалар ЕГЭ белән һәм абитуернтлар саны 30–35. Аның белән кереп булмый, чөнки ВУЗлар үзләре дә яхшы укучыларны гына алырга тели. Мәсәлән, узган ел безнең ВУЗларда бик күп урын бирелде. Ләкин абитуриентлар подлинник урынына документларның копияләрен тапшырдылар. Копия белән алмыйлар, кергән дәвердә дә. Кайчакта документларның копияләрен генә тапшыралар да, кире килмиләр. Мондый очраклар да бар. Абитуриентлар белән сезгә нәтиҗәлерәк эшләргә кирәк булыр дип уйлым.

Хакимов Хәмит Габделхакович. Ул безнең Теләчедә яши, зур эшмәкәр. Нинди генә чара уздырсак та, материаль ярдәм сорап аңа барабыз һәм ул һәрвакыт ярдәм итә. Яңадан да Габдерахманов Рафик Ахметович , җаваплыгы чикләнгән “Аст” транспорт компаниясе җитәкчесе. Үзебезнең район кешесе, Казанда яши. Һәр елны Сабантуе уздыру өчен ачкалата ярдәм итә. Спорт ярышларында костюмнар булдыру, башка өлкәләрдәге спорт ярышларында катнашу өчен ярдәм итә. Без аңа бик рәхмәтлебез. Спорт өлкәсендә районда уңышларыбыз елдан–ел яхшыра.