1. Энтомологияға кіріспе. Паразит жәндіктердің жіктелуі Энтомология (грекше entomon шыбын-шіркей және iogos ғылым) шыбын-шіркейлер немесе жәндіктер дүниесін зерттейтін ғылым
Протозойлықаурулардыңпатогенезі мен иммунитеті
жүктеу/скачать 293.43 Kb.
|
| 69. Протозойлықаурулардыңпатогенезі мен иммунитеті.
Малдың протозоидтықауруларыныңпатогенезітолықЗерттелмеген. Ол мал (макроорганизм) мен қоздырғыштың (микроорганизм) бірбірінеқарымқатынасынантуады; сондай-ақ мал ОрганизмініңжауапəсерінтабиғижəнекейінпайдаболғантөзімділігінИммундыққорғаумеханизмедерінің нерв жүйесіарқылыреттелуінжəнеМүшелердіңфизиологиялыққызметінескеруқажет. ҚоздырғыштыңорганизмгеəсердəрежесіеңалдыменоныңПатогенділігінебайланысты (ауру қоздырғыштыққабілеті). ƏдеттеҚарапайымдылардыңбіртүрімалдыңбелгілібіртүрінеғанапатогендіБолады, біраққарапайымдылардыңкейбіртүрлері, малдыңбірнешеТүрінежұғуымүмкін. Мысалы, токсоплазмалар, көптеген мал мен құсТүрлерінежұғады. Əрбірпатогендіқарапайымдылардаөзінетəнвируленттік (уыттылық) қасиеті бар, олөзгеріпотырады. Оны физикалықнемесеБиологиялықфакторларментөмендетугеболады. Суықтық пен əсерЕтіп, кейбір мал пироплазмоздарықоздырғыштарыныңвируленттіҚасиетінуақытшаазайтуғаболады. ТөзімділігікүштімалғажұқтыруАрқылы да қоздырғыштыңвируленттілігінтөмендетугеболады. Қоздырғыштыбірмалданекіншімалғажұқтырып (пассаж), кейдеоныңВируленттілігінарттыруғаболады. Қоздырғыштардыңвируленттікқасиетініңөзгеруі, олардыңкейбірКенелердеөсіп-дамуындабайқалған. Мысалы: HyalommaplumbeumКенелеріненжұққанауруғақарағанда, Dermacentorкенелерітасымал-Дайтыннутталлияларжылқынутталиозыныңауыртүрінқоздырады. Рентген сəулесіменəсереткендекейбірқарапайымдылардыңкүшіБəсеңдейді. МұныңөзіиондықсəуленіңвируленттіліккеəсерінТигізетініндəлелдейді. БірақтөмендегенвируленттікқасиетбасқамалғаЖұққанданемеседенедеөсіп-өнгендеешбірсақталмайды. ВируленттікҚасиеттіңсақталмауы, бұлқұбылыстыңұрпаққуаламауындаболуыМүмкін. ПатогендіқарапайымдылардыңвируленттікқасиетікөпқырлыЖəнеинвазияланғанорганизмдеолəртүрлібайқалады. ОныңУыттылығықызбамен, жүйкеқұбылыстарымен, шеткіқанТамырларыныңқанталауы-мен байқалады. Бірақ осы уақытқадейінПатогендіқоздырғыштардақандай да болсауытболатындығытуралыЕшбіранықдеректержоқ. БірақпатогендіқоздырғыштарорганизмгеӨзінетəнəсерінтигізеді, ол – аурудыңарнайыбелгілеріретіндеБайқалуы.Қарапайымдыларорганизмдекөбейіп, иесініңқоректікзаттарынПайдаланып, трофикалық (қоректік) əсеретеді. Соданкейінқарапайым-ДыларөздерініңтіршілікəрекетіненпайдаболғанзаттардықанарқылыМалдардыңəртүрлімүшелеріне, ұлпаларынабөліптаратады. БұлзаттарОрганизмдежиналып, уыттықəсеретіп, аурудыңауыртүрдеөтуінеСебепкерболады. Осы реттемалдыңденеқызуыжоғарылайды, жүрекҚантамыржəне ас қорытужүйелерініңқызметтерібұзылады, уыттықəсерденəртүрлі нерв жүйесініңқызметініңбұзылғанынкөрсететін ауру белгілеріпайдаболады. Соныменқатарқарапайымдылараллергенді (аллергия – бөгдезаттыңантигенніңқайтаенуінеорганизмніңСезімталдығы) əсеретуі де мүмкін. Торшаішініңпаразиттері, мысалыпироплазмдарэритроциттерІшінде тез көбейіп, олардыыдыратады. ЫдырағанэритороциттерІшіндегігемоглобинніңбірбөлігібиллирубингеайналып, ал оныңБасымкөпшілігібүйрекарқылышығарылғандықтан гемоглобинурия Пайдаболады. Басқаторшаішіндегіпаразиттер, мысалы, эймериялар(кокцидиялар) ішектің эпителий торшаларынзақымдайды. БұлПаразиттерпиноцитозарқылықоректенеді, оларторшаныңЦитоплазмасынзақымдап, оны ыдыратады. ЕгерзақымдағанЭймериялардың саны көпболса, ішектіңкілегейқабығыкөптегенЖеріндеыдырап, оныңқабырғасындағы ас қорытубұзылады, қанТамырларықансырап, организмгепатогендіұсақорганизмдеренеді, Ішектегімұндайөзгерістер, өзінетəнбелгілері бар ауру қоздырады (энтерит жəне колит). Пироплазмоздардағыдай, эймериозауруларындаҚызбаболмайды, олэймерияорганизміндежəнеоларданбөлінгенЗаттардауыттызаттардыңболмауынкөрсетеді. Протозоидтықауруларжітітүрдеөткендебауырда, бүйректе, ЖүректежəнебасқаоргандардаөтекүрделіпаталогиялықөзгерістерБолып, олардыңқызметтерібұзылады, ауру өлімменаяқталады. Протозоидтықауруларқоздырғыштарыныңмалғажұқпауы, олардағытабиғи (туапайдаболған) немесежүрепайдаболғаниммунитеткебайланысты.Табиғи иммунитет (туапайдаболған) организмніңбиологиялықерекшеліктерінебайланысты, əдеттеолмалдың (иенің) түрбелгісінебайланысты. Организмніңпатогендікəсерінеқарсытұруқабілетімалдыңжасына, тұқымына, табиғитөзімділігінежəнетұрғанжағдайынабайланысты (азықтандыру, күтімі мен қоршағанортаныңыстық, суықтығы). Табиғииммунитеттіңқоздырғыштарғаешбіршексіз (абсолютті) Немесе шекқойылатынтүрлеріболады. Шексізиммунитеті бар малғаорганизмніңауруғатөзімділігітөмендегенкезде де кейбірқоздырғыштардарымайды. Мысалы: жылқығаіріқарамалдыңтейлериозқоздырғышыжұқпайды. Мұныңсебебіжылқыда, іріқараныңтейлериозқоздырғышынақарсы, шексізиммунитеті бар. Шекқойылатын иммунитет, малдыңтабиғитөзімділігіненасып, ауру жұқтырғандабайқалады. Мысалы, ересектышқандарғажылқы мен иттіңпироплазмаларыдарымайды, ал тышқанныңбалаларынажоғарыдағықоздырғыштар (жұғады) жұққышкеледі. Яғни, мал пироплазмидаларынақарсытышқандардашекқойылатын иммунитет бар. Жүре (туа) пайдаболған иммунитет протозоидтықаурулардыңтүрінеқарайзалалсыз (стерильді) жəнезалалды (стерильсіз) немесепремуницияболыпекігебөлінеді. Организмдеқоздырғыштардыңжойылуыменбіргепремуниция да тоқталады. Қоздырғыштыңбейімдіорганизмгеенуіинвазиялықпроцестіңжəне иммунитет дамуының басы болады. Инвазиялық процесс жəнеорганизмдіқорғаутетіктерініңқоздырғышқажауапреакциялары, инвазиланған мал организмі мен қоздырғыштыңөзарақарым- қатынасынантуады. Инвазияланғанорганизмдекоздырғыштыңөміртіршілігібасылғанжағдайда мал сауығыпкетедінемесеқоздырғышқисапсыздамып, мал өлімгешалдығады. Инвазияланғанорганизмдепаразиттіңөміртіршілігін басу еңалдыменорталықжүйкежүйесініңқатысуыменжəнеоныңқорғаныстетіктері мен мүшелердіңфизиологиялыққызметіндамытуы, инвазиядансауығыпкетудіқамтамасызетеді. Керісінше, егерпатогендіпаразиттіңəсеріненорталықжүйкежүйесікүйзелсе, бұлмүшелердіңфизиологиялыққызметінбұзады, қорғанысмеханизмдерінəлсіретіп, ауру малдыөлімгеұшыратады. Протозоидтықаурулардажүрепайдаболған иммунитет бір-біріментығызбайланыстыторшалыжəнесұйықтық (гумморальді) факторларменшартталады. Антигендерді “жұту” жəнеантиденелердіңтүзілуінефагоцитарлықторшалардыңмаңызы бар. Сондай-ақ, түзілгенантиденелерфагоцитоздыкүшейтеді. Енесініңқұрсағындажатқантөлкөптегенпатогендіқарапайым-дыларданқорғаулы, себебізақымданбағаншудан паразит өтеалмайды. Шу арқылаантиденелер де өтеалмайды (олар тек ит пен қойұрығынаенеалады). Гуморальдікфакторлар, əдеттеболмайды, себебіглобулиндертуғаннанкейінгікезеңдеəліөндірілмейдінемесеқанғаөте аз мөлшердетүседі. Иммуноглобулиндертөлорганизмінде 4 апталықжасынанбастапөндірілебастайды. Бірақ, туғаннанкейінгідəуірдетөлдефагоцитарлыққабілетайқынбайқалады. Бұлдəуірдежастөлорганизімінпротозоидтлықаурулардыңқоздырғыштарынанқорғауға, енесүтіжəнеуызбенкелгенфагоциттер мен антиденелерқатысады. Əр мал түріндебұлқорғаныстыңдəрежесіəртүрліболады. Мысалы, күшіктерпироплазмалардыңжұғуынаөтесезімтал, ал бұзауларересекмалғақарағанда, бабезиидтергеөтетөзімді. Ал құсбалапандарындаалғашқыкездердегуморальдіфакторлар инвазия қоздырғыштарынақарсыайтарлықтайболмайды, ал фагоцитоз активтітүрдебайқалады. Протозоидтықаурулардыңқоздырғыштарынанқорғауда, организмдегіторшажүйесініңатқаратынмаңызыөтезор, себебіолторшаиммунитетініңдамуынаəсерінтигізеді. Протозоидтықауруларда да иммунитет бактериалдыжəневирустыинфекциялардағыдайболыпдамиды. Малдыңпротозоидтықауруларында да арнайы комплемент байлағышантиденелер, аглютининдер, преципи-тиндержəнебасқа да антиденелердіңбарлығыанықталған. Бірақ, осы күнгедейінинвазияланғанмалдыңқанынан серотерапия үшінқолдануғаболатынантиденелері бар қансарысуытабылғанжоқ. Протозоидтықаурулардаұлпалық, гумаральдікжəне гормон жүйе- лерініңкүшінжинақтауыарқасындаинвазияланған организм сауығып, залалсызжəнезалалдыимунитетпайдаболады. Трипаносомдарғақарызалалсыз иммунитет сүтқоректілердеболатыныдəлелденген. Көптегенпротозоидтықауруларғақарсымалдазалалды (стерильсіз) иммунитет болады. Бұл иммунитет аурудыңқайталапжұғуынансақтағанымен, кейбіржағдайлардаішекпаразиттері мал нəжісіжəнетрансмиссивтіаурулартасымалдаушыларыарқылы да қоршағанортағатарап, аурудыңетекжаюынасебепболады. Протозоидтықаурулардаболатынпремуницияныңмерзімібірдейемес. Паразиттіңвируленттілігініңтөмендеуікейдезалалдыиммунит- теттің (премуниция) толықжоғалуынаəкепсоғады. Мұндай мал қоздырғыштыңқайтажұғуынабейімболады. Протозоидтықауруларда иммунитет арнайыболады, инвазия тудырғанқоздырғыштүріненемесештамынақарастыиммундіденелерөндіріледі. Тіптібірқарапайымдылартүрініңəртүрлі даму сатыларынақарсытүрліантиденелерөнеді жүктеу/скачать 293.43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|