1 нарық экономикасы жағдайындағы салықтардың РӨЛl ЖӘне уақытылы өНДlРlп алудың ҚажеттlЛlГl

1.2 Салық мiндеттемесi және оны орындау мерзiмдерi………………………….16

1.3. Мерзiмiнде орындалмаған салық мiндеттемесiн орындамағандығы үшiн қолданыдатын салықтық санкциялар……………………………………………..28

2 ЭКОНОМИКАНЫҢ ҚАЗlРГl ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ ЗАҢ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ БЕРЕШЕКТЕРДІ ҚАРЫЗДАРДЫ МӘЖБҮРЛl ТҮРДЕ ӨНДlРlП АЛУ ТӘЖlРИБЕСlН ТАЛДАУ

2.1 Мемлекеттiң салық саясаты және оның жүзеге асырылу нәтижелерi бойынша берешек ………………………………………………………………….34

2.2 Салықтық заң бұзушылықтарына қарсы шараларының жүзеге асырылуы……………………………………………………………………………47

2.3. Салық берешегiн өндiрiп алу жөнiндегi атқарылған жұмыстар.

(Оңтүстiк Қазақстан облысының мысалында) ……………………………….58
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА САЛЫҚТЫҚ ЗАҢ БҰЗУШЫЛЫҚТАРҒА ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ АРТТЫРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1. Салықтық заң бұзушылықтарға жауапкершілікті арттырудың әдістерін жетілдіру……………………………………………………………………………63.

3.2 Салық төлеушiнi банкрот деп тану арқылы салық берешегiн өндiрiп алу…65

3.3. Салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары ………………………………...69
ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………………73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТlЗlМl……………………………………..75
ҚОСЫМШАЛАР………………………………………………………………….77

Кiрiспе
Салықтар нарықты экономиканы реттеудiң ең тиiмдi нысаны болып табылады. Салық негiзiнде құрылатын мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiне қарай, мемлекеттiк кәсiпкерлiкпен айналысуының және әлеуметтiк-кепiлдiк қызметiнiң мүмкiндiгi белгiлi болады. Салық мөлшерiмен заңды құқы бар мекемелер мен жеке адамдардың кәсiпкерлiк белсендiлiгi, төлем қабiлетi бар сұраным көлемi реттеледi. Салық саясаты, аса нәзiк және күрделi аспап, ол жеңiлдiктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтiң барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етедi. Нарықты экономикасы дамыған елдерде салықтардың тiзiмi бiрнеше бетке сыйып кете алады, ал жеңiлдiктер мен жазалау шаралары, оларды пайдалануға түсiнiктемелер тұтас томдарды алып жатады.

Әкiмшiлiк-әмiршiлдiк жүйе жағдайындағы экономикада салық адам мүддесi үшiн қызмет көрсетедi. Ал нарық қатынастары дамыған елдерде салық мемлекет қазынасын толтыруға қызмет ете түседi.Соданда болар Америкада iскер адамның екi туған күні бар деп есептеседi: бiрiншiсi - өзiнiң туған күні және екiншiсi – оның салық инспекторымен есеп айырысқан күні.

Салықтар мемлекетік бюджетінің негізгі табыс көзі болып табылады және мемлекеттің өмір сүру қажеттілігі. Мемлекет өзінің қызметтерін атқыру үшін белгілі салық жүйесін қалыптастырады, сонымен бірге әр бәр салық түрә бойынша салық объектісі, субъектісі, ставкалары, төлеу және есептеу тәртіптері, жауапкершілік көлемі анықталады, салықтық органдарының құрылымы – қуатты білікпен қамтамасыз етілген мемелекеттік органдарының жиынтығы- белгіленеді. Салықтық органдарының басты мақсаты- салықтық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке уақытылы және толық көлемде т.суін қамтамасыз ету.

Салықтық міндеттемелерінің орындалуын бақылау шараларының ішінде салықтық бұзушылықтарға жауапкершілікке тарту мәселелріне үлкен рөл беріледі. Бұл жауапкершілік өте көп қырлы сипатта болады: қаржылық-құқықтық, әкімшілік, қылмыстық. Әр бір сипат түріне қарай салықтық бұзушылықтардың түрі анықталады.

Кейбір кезде (салықтық заңңамалар тұрақсыз болғандықтан) салықтық бұзышыдықтардың мазмұны, себептері, әдістері, нысандары өте құрделі және анықтауға қиындыққа соғады. Бұл жағдайда заңдық жазалау шараларын қолдану қиындыққа ұшрайды, яғни нақты қінәлі тұлғаларды жазау орнына мүлдем кінәлі емес тұлғалар жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Кейбір жағдайларда бұл іс- әрекеттердің себептері салық төлеушілерінің өз құқытарынан толық хабарсыздығымен байланысты болады немесе салыө органдарының қызметкерлернің біліктілік деңшейі төмен болуына байланысты болады.

Кез келген заң бұзушылық нәтижесінде заңмен бекітілген міндеттемелерді толық орындамауы немесе толық орындамауы жатады.

Салықытық заң бұзушылықтар тек салықтан жалтарумен байланысты емес, сонымен бірге басқа да салықтық міндеттемелерді бұщумен байланысты болады.

Салық – мемлекет бекіткен, бір жақты алынатын, құқықытық орамадағы, салық төлеушілерінің белгілі уақытта және мөлшерде төленетін эквивалентсіз, тұрақты міндетті төлем. Оның міндеттеу сипаты мемлекеттік органдарының мәжбүрлеп алу құқығымен түсіндіріледі.

Салық- бұл құрделі, бірнеше элементтерінен құрастырылған жиынтық.

Қазақстан Республикасында салықтарды еңгізу Парламент құзырында, ол заң немесе Конституциямен қарастырылған жағдайларда заң күші бар жарлық түрінде қабылдауы мүмкін.

ҚР Конституцияның талаптарына сәйкес салық төлеу міндеті тек заңды салықтарға тиісті болады. заңсыз алынатын салықтар үшін төлеугі жауап беруге міндетті емес.

Салық салу мәселелері мемлекет үшін ең маңызды болып табылады, себебі олар мемлекетті ақшалай қорлармен қамтамасыз етеді. Сондықтан мемлекет салықтық құрылымды тиімді жұмыс істеуіне әр қашанда ұмтылады, яғни салықтық қатынастарының барлық субъектілерінің үлесімді жұмыс істеуін қамтамсыз етуге тырысады. Бұған жету ішін ең алдымен салық төлеушілерге тиісті шаралар атқарылады. Кез келген төлеуші салықты төлеуду өзі қаламайды, оны мәжбүрлеу қажет болады.

Мемлекет салықтық түсімдерді толық жинауды қамтамасыз ету үшін мәжбүолеу шараларын атқаратын өте қуатты механизмді құрады, яғни:

1. 
   салық салудың сондай үлгісін құрады, нәтижесінде салық төлеуші салықтан жалтару қиындыққа соғады немес мүлдем мүмкін емес болады. Бұл іс - әрекеттер өз нәтижесінде бар жақты қарастырылған ғыдыми негізделген құқықытық орманы талап етеді, яғни заңда салықтан жалтаруға мүлдем мүмкін болмайтын заңдар қабылдануы тиіс;
   
2. 
   мемлекеттің кең өкілеттілігімен қамтамасыз етілген және мәжбүрлеу шараларын атқаруға құқылы құатты бақылау аппараты;
   
3. 
   салықтық әкімшілендіру шараларын заң түрінде бекіту.
   

Бұл іс әрекеттер ең алдымен салық төлеушіге қарай қолданады, оның салықтық түсімдерінің уақытылығынан, толықтығынан жалпы мемлекеттің өмір сүруі қамтамсыз етіледі.

Сонымен бірге мемлекет заң бұзылыщыдыққа тек салық төлеушіні емес, сонымен бірге салық органдарының қызметкерлерін де тартады.

Осы тақырыпқа дипломдыө жұмысты орында отырып келесі мақсаттарыд белгіледік:

• 
  салықтардың теориялық мазмұнын толық зерттеу;
  
• 
  салық салудың заңдық базасын қарастыру;
  
• 
  салықтық заң бұзушылықтардың басты себептерін анықтау;
  
• 
  салықтық заңбұзушылықтардың түрлерін анықтау;
  
• 
  қазіргі кездегі салықтық заңңамаларының орындалуын талдау,
  
• 
  салықтық міндеттемелерін дұрыс орындалуын қамтамасыз ету үшін ұсыныстарды беру;
  

1. 
   азаматтар салықты мемлекеттен алатын игiлiктерге пропорциональды төлеу керек;
   
2. 
   салықтар табыстың мөлшерiнен, салық төлеушiлердiң түрмыс халының дәрежесiне тәуелдi болуы керек.
   

1. 
   салық салудың мiндеттiлiгi принципi - салық төлеушi салық заңдарына сәйкес салық мiндеттемелерiн толық көлемiнде және белгiленген мерзiмдерде орындауға мiндеттi;
   
2. 
   салық салудың айқындығы принципi – Қазақстан республикасының салықтары және бюджетке төленетiн басақа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиiс. Салық салу айқындығы салық төлеушiнiң салық мiндеттемелерi туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негiзлерi мен тәртiбiн салық заңдарында белгiлеу мүмкiндiгiн бiлдiредi;
   
3. 
   салық салудың әдiлдiгi принципi – Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бiрдей және мiндеттi болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңiлдiктерiн беруге тыйым салынады;
   
4. 
   салық жүйесiнiң бiртұтастығы принципi – Қазақстан республикасының салық жүйесi Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында барлық салық төлеушiлерге қатысты бiртұтас болып табылады;
   
5. 
   салық заңдарының жариялылығы принципi – салық салу мәселелерiн реттейтiн нормативтiк құқықтық актiлер ресми басылымдарда мiндеттi түрде жариялануға тиiс.
   

1. 
   фискальдi қызмет (мемлекеттiк табыстарды жинау);
   
2. 
   қайта бөлу қызметi;
   
3. 
   реттеушi қызмет.
   

Салықтың қайта бөлу қызметi – салық механизмi арқылы мемлекеттiк бюджетке жалпы ұлттық өнiмнiң едәуiр бөлiгiн жұмылдыруда түр. Батыста және бiздiң елiмiзде мемлекеттiк бюджет арқылы жалпы Ұлттық Өнiмнiң 30 пайыздан 50 пайызға дейiнгiсi қайта бөлiнедi. Салық түсiмi есебiнен мемлекет әскери бағдарламаларды қаржыландырады. Бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту саласына, денсаулық сақтауға, ғылымға, басқару аппаратын ұстауға, экологияға, зейнетақымен қамтуға жұмсалады. Қаржының бұндай мақсаттарға жұмсалуы, әлеуметтiк саладағы мезгiл-мезгiл тиеленiсiп түратын қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей топтарының мүддесiн ескере отырып жеке табыстарды барынша бiркелiктi бөлуге мумкiндiк бередi.

Сонымен бiрге салықтар экономиканы жанама түрде реттейтiн маңызды құралдардың бiрi болып табылады. Осы мақсатта салықтар көбiнесе дағдарыстық құбылыстарды тезiрек жоюға, нарық конъюнктурасына әсер етуге, экономиканы тұрақтандыруға пайдаланылады.

Нарықтық экономика жағдайында салықтар түбегейлі қоғамдық өзгерістердің негізгі құралы болып саналады: олар барлық деңгейдегі мемлекеттік бюджетінің кірістерінің басты көзі ғана емес, сонымен бірге олар әлеуметтік гарантиялардың кепілі, жергілкті бақарудың негізі болып табылады және салықтар мемлекеттің қаржылық қызығушылығымен мүмкіндіктерін, сонымен қатар шаруашылық субъектілердің және халықтың экономикалық қызығушылығын теңестіреді.

Кез келген мемлекетте салықтық төлемдерді мәжбүрлеп алу ең алдымен салық төлеушілерге қолданады. Салық төлеуші салық жүйесінің орталық элементі. Олардың уақытылы салық міндеттемелерін орындалуын барысынан мемлекеттің өз қызметтерін сапалы атқарылуы байланысты.

Сонымен мемлекет салық органдарының дұрыс және айқыг жұмыс істеун үнемі бақылап отырады.

Мемлекет салықтық міндеттемелерді орындалуын қағадағалайтын субъект құзырында келесі топ тұлғалар болады:

1. 
   салық төлеушілер, олар салықтардың толық және уақытылы төленуіне жауапты;
   
2. 
   салық органдары, олар өздерінің қызметтерінін дұрыс орындауына жауапты;
   
3. 
   мемлекеттің қаржылық аганттері, олар табыс көзінен ұсталынатын салықтарды дұрыс есептеуге жауапты;
   
4. 
   банктер, олар төленген салықтық сомаларда уақытылы аударуға жауапты.
   

1. 
   мемлекет салық заңңамаларын қабалдаған орган ретінде барлық салық субъектілеріне ұзақ дистанцияда болуы тиіс, яғни өзінің салықтық органдарына ешқандай қол бұрмышылық жасамауы тиіс, тек әділетті іс - әрекет жасау тиіс;
   
2. 
   мемлекет салық жинауда өзінің экономикалық мүдделерін сақтауға үнемі тырысады, оны арнайы салықтық органдары арқылы қамтамасыз етеді.
   

Салықытық заң бұзушылық- салықтық міндеттемелерді орындалуын бұзу нәтижесінде пайда болған және құқытық жауапкершілікке тартылатын құқықтық нормаларының бұзылуы.

Салықтық заң бұзушылықтардың бірнеше белгілері бар:

1. 
   заңға қарсы келуі;
   
2. 
   кінәлі болу, яғни заң бұзушы оны әтейтеп немесе білмей жасауы мүмкін, бірақ ол жауапты болып табылады.;
   
3. 
   осы әреккеттерден табылған зияндық, яғни осы іс - әрекеттер ең алдымен мемлекеттің мүддесін бұзады;
   
4. 
   әлбетте заң бұзу мен оның нәтижесінде болған зияндық арасында байланыс болу керек. Мысалы, егер бір жеке тұлға өзінің есеп бөліміне белгілі салықтық жеңілдікке ие екені туралы құжаттар өткізеді, бірақ бұл құжаттар заңсыз болып табылады, сондықтан мемекенің есеп бөлімінің қызметкерлері алдын төленбеген сомаларды төлеуге оны міндеттейді. Ол дұрыс емес. Ол заң бузушылыққа мемекеме басшылығы жауап беру тиіс, себебі оның дұрыс істемеуіне байланысты росы факт болды;
   
5. 
   әлбетте заң түрінде жазалау шараларының болуы, тек құқытық жазалау нормалар болса ғана жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Салықтар тек заңды қарастырылған әдістерімен алыгуы тиіс.
   

1. 
   өсімақы;
   
2. 
   айыппұл.
   

І. Мемлекеттің материалдық мүддесіне қарсы іс- әрекеттер, яғни олар:

1. 
   салықтарды толықты мөлшерде немесе уақытылы төлемеу;
   
2. 
   төлеу көзінен салықты ұстап қалмауы немесе ұсталған салықтарды аудармауы;
   
3. 
   салық төлеушінің өтініші бойынша салықтарды банктер мемлекеттік бюджетке уақытылы аудармауы;
   
4. 
   салықты төлеуден заңсыз босату.
   

ІІ. Салық төлеушінің құқықтарына және экономикалық мүдесіне қарсы іс - әрекеттер, олар:

1. 
   заңсыз салықтарды орнату;
   
2. 
   салық төлеу көзінен заңсыз ұстап қалу;
   
3. 
   артық төленген салықтық сомаларды заңсыз қайтармау;
   
4. 
   салық төлеушінің шаруашылық іс - әрекеттеріне әтейлеп қарсы іс - әрекеттерді жасау;
   
5. 
   салықтық құпияны жариялау.
   

ІІІ. Салықтық жүйесінің тұрақты қызмет етуіне кедергі жасау, олар:

1. 
   салық органдарына есепке алмау немесе уақытылы алмау;
   
2. 
   банктерде салықтық тіркемесін шотты ашу;
   
3. 
   салықтық есепті дұрыс жүргізбеу;
   
4. 
   салықтық есепті бермеу немесе уақытылы бермеу.
   

ІҮ.Салық жүйесін қызмет етуіне кедергі жасау, олар:

1. 
   салық органдарының заңды талаптарын орындамау;
   
2. 
   банктердің салық органдарына салық төлеушінің ашқан банктік шоттары жөнінде хабарлама бермеу;
   
3. 
   банктердің салық органдарының салықтық берешегінғ айыппұлдарды, өсімақыларын ұстап қалуды орындамау;
   
4. 
   банктердің шот бойынша барлық операцияларды тоқтату жөніндегі талабы;
   
5. 
   салық органдарының қызметкерлерін салықтық тексеруге жағдай жасап бермеу;
   
6. 
   салық органдары берген салық бұзушылықтарды жабу үшін атқарылатын шараларды орындамау;
   
7. 
   салық органдарының қызметкерлерін жеке мүдесін тиісу, т.б.
   

Салықты төлеуден жалтару,оның проблемалары мен шешiмдерi: "салықтан қашу", "салықтан жалтару ", " салықтан жасырыну", "салықты айналып қту"," салықтық оңтайлау", " салықтық жоспарлау"-дәл осы түсiнiктер бұрыңғы экономика жүйесiнiң бұзылып, жаңа салық жүйесiнiң қалыптасуын бiлдiретiн құбылыс. Алғашқы кооперативтердiң; шағын жеке кқсiпкерлердiң пайда болуында ғана кәсiпкерлер жене кеңес берушiлер алғаш рет салықтан жалтару туралы және ол уақытгың жаңа талабы деп айтты.

Салық төлеуден жалтарыну – салық төлемдерiн толық немесе iшiнара төлемеу мақсатымен салық төлеушiнiң салық салу объектiсiн (табысты, пайданы, тауар айналымын, мүліктi) әдейi жасыру және азайтуы. Салық төлеушiлердiң мұндай заңсыз iс-әрекетi мемлекет мүддесiне айтарлықтай зиян келтiредi: мемлекеттiк бюджет едәуiр қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кiрiстерiнiң қосымша криминалдық көздерi жасалынады, кәсiпкерлiк қызмет сферасында, салада, аймақта және т.с.с. құн қозғалысының негiзгi үйлесiмдерi бұрмаланады.

Салық төлеуден жалтарынудың себептерi әртүрлi болуы мүмкiн:

1. 
   шаруашылық, кәсiпкерлiк немесе өзге де қызметтi қалыпты жүргiзуге мүмкiндiк бермейтiн елеулi салық ауыртпалығы; салықтардың көптiгi және жоғары мөлшерлемелерi салық салынатын субъектiнiң ''көлеңкелi'' (''қалтарыстағы'') экономикаға кетуiне жәрдемдеседi.
   
2. 
   салық заңнамасының құрделiлiгi, сонымен қатар оның анық еместiгi, нұсқаулықтар мен ережелердiң қағидалары мен нормаларын түрлiше түсiндiретiн ондағы толықтырулардың, өзгертулердiң, түзетулердiң көптiгi.
   
3. 
   салық службасын ұйымдастырудағы кемшiлiктер: қызметкерлердiң төмен бiлiктiлiгi мен бiлiксiздiгi, экономикалық бiлiмдер мен құқықтық мәселелердiң шектес салаларын жеткiлiксiз бiлуi; тексерулер кезiндегi қызметкерлердiң адалдыққа жатпайтын iс-қылықтары.
   
4. 
   салық сомаларын баю немесе көлеңкелi бизнестегi инвестидиялау мақсатымен субъектiлердiң оларды төлемеуге қасақана, әдейi ұмтылуы және т.с.с.
   

Кейбiр мәлiметтер бойынша Қазақстандағы құпия экономика жалпы iшкi өнiмнiң 40-30 пайызын құрайтын көрiнедi. Құпия экономикадағы жаман жағдай оның салық базасын мемлекеттiң қаржы ресурстарын молайту үшiн пайдалануға мүмкiндiк бермейдi.

''Қосарланған'' есеп жүргiзудiң практикасы қалыптасқан: ресми органдар үшiн және кәсiпкерлердiң меншiктi пайдалануы үшiн; бiрiншiсiнде қызметтiң тек аз болуы мүмкiн нәтижелерi, екiншiсiнде басқару мен бизнестi дамытуға қажеттi, ақиқатты нәтижелер көрсетiледi.

Белгiленген тәртiптен әртүрлi ауытқулар кезiнде немес салықты есептеу және төлеу кезiндегi стандартты емес ахуал кезiнде салықтар жөнiндегi әкiмшiлiк қағидалармен салық органдары iс-әрекетiнiң нұсқаулары анықталған; мысалы, бухгалтерлiк есептi жүргiзудiң тәртiбiн бұзған жағдайда, есеп-қисап құжаттарын жою немес жоғалту кезiнде, мағлұмдалған табыстың жеке тұтынуға арналған шығыстарға, мүліктiң мөлшерiне сәйкес келмеу жағдайына салық салу объектiсiн анықтаудың әдiстерi.

Салық төлеушiнiң белгiленген мерзiмде орындалмаған салықтық мiндеттемесiн орындау: 1) төленбеген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер сомасына өсiмпұл есептеу; 2) банк шоттары бойынша шығыс операдияларын тоқтата түру; 3) салық төлеушiнiң салық берешегi есебiне мүлікке билiк етуiн шектеу тәсiлдерiмен қамтамасыз етiлуi мүмкiн.

Өсiмпұл сомасы мен салық берешегiн өтеу бойынша салықтық мiндеттеменi мәжбұрлеп орындату шараларын, сондай-ақ салық заңнамасын бұзғаны үшiн жауаптылықтың өзге де шараларын қолдануға қарамастан есептеледi және төленедi. әсiмпұл салық және бюджетке төленетiн басқа да төлемдер төлеу мерзiмi күнiнен кейiнгi күннен бастап, өткен әрбiр күн үшiн ғлттық банк белгiлеген қайта қаржыландыру ресми мөлшерлемесiнiң 1,5 еселенген мөлшерiнде бюджетке төлеген күндi қоса алғанда, мерзiмi өткен әрбiр күн үшiн есептеледi.

Заңды тұлғаның және жеке кәсiпкердiң банк шоттары бойынша шығыс операдияларын тоқтата түру заңнамалық актiлерде белгiленген тәртiбiнде: салық төлеушi салық есептемесiн тапсыру мерзiмi аяқталғаннан кейiн 10 жұмыс күнiнде оны табыс етпеген; белгiленген төлеу мерзiмiнен бастап 30 жұмыс күнi өткеннен кейiн салық берешегiн өтемеген; салық службасы органының лауазымды адамдардың салық салу объектiсi мен салық салуға байланысты объектiлердi салықтық тексеруiне, қарауына жол берiлмеген жағдайларда жүргiзiледi.

Заңды тұлғаның банк шоттары бойынша шығыс операдияларын тоқтата түру туралы шешiм шығарылған күннен бастап 10 жұмыс күнi iшiнде салық берешегi өтелмеген жағдайда салық берешегi есебiне мүлікке билiк етудi шектеу жүргiзiледi.

Салық органдары салық төлеушiге мерзiмiнде орындалмаған салықтық мiндеттеменi орындауды қамтамасыз ету тәсiлдерiн қолданғаннан кейiн, мәжбұрлеп орындату шараларын қолдануға құқылы. Салықтарды мәжбұрлеп өндiрiп алу мынадай тәртiппен: банк шоттарындағы ақшасының есебiнен; қолма-қол ақшасының есебiнен; дебиторларының шоттарынан; билiк ету шектелген мүлкiнiң өткiзу есебiнен; акдиялардың қосымша эмиссияларын мәжбұрлеп шығару арқылы жүргiзiледi.

Салық салудан жалтарынудың әралуан әдiстерi болады. Төте салықтарды төлеуден жалтарыну көбiрек таралған. Жанама салықтар бойынша оларды өндiрiп алудың ерекшелiгiне байланысты жасырыну қиынға түседi. Бiрақ тауар-ақша операдияларын банктердiң қатысуынсыз жасау, яғни сатып алу-сату операдияларын есепке алудан iс жүзiнде жасыру акциздердi, қосылған құнға салынатын салықты төлемеудi мүмкiн етедi.

Табыстарға салық салу бойынша жалтарынудың неғұрлым сипатты әдiсi өндiрiс немесе айналыс шығындарын арттыру арқылы табыстардың мөлшерiн азайту болып табылады; материалдық шығындарды жалған баға бойынша сатып алынғанына сiлтеме жасау немесе тiкелей жалған есеп-қисап құжаттарын жасау жолымен өнiмнiң өзiндiк құнына жазады. Осылайша амортизадиялық аударымдардың сомасын көтерiңкiлеу мақсатымен жабдықтың және басқа негiзгi құралдардың құны көтерiңкiленуi мүмкiн.

Салық салынатын табысты азайтуға сондай-ақ төлемдердiң қарамағына қалдырылатын табыс және кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес шығыстар есебiнен жабылатын шығындардың шегерiмдерiне жатқызу арқылы қол жетедi. Оларға мыналар жатады: белгiленген нормалардан тыс iссапар шығындары; негiзгi құралдар сатып алу; нормалардан тыс өкiлдiк шығындарды төлеу; әралуан мәдени-ағарту шараларына қатысу жөнiндегi шығыстар; салық бойынша жеңiлдiктерi бар ұйымдермен өнiм жеткiзiлiмiне жалған келiсiмшарт жасасу (кейiн кем жеткiзуге немес келiсiмшарттың орындалмауына салынған айыппұлдарды зиянға жатқызу ниетiмен); материалдық құндылықтардың өндiрiске берiлген көлемiне қарамастан олардың бүкiл құнын шығындар есебiнен шығарып тастау; жеке тұлғалардан тауар материал құндылықтарын сатып алу және көрсетiлген қызметтерге қолма-қол ақша төлеу шығыстарын тексерiлуi қиын бастапқы құжаттар бойынша шығындарға жалған кiрiктiру; салық заңнамасын бұзғаны үшiн салық органдары есептеген айыппұлдарды, өсiмпұлдарды есептен шығару.

Шегерiмдер қосылған құнға салынатын салықты шығындарға есептен шығару есебiнен көтерiледi.

Табысқа салық салудан жалтарынудың тараған әдiсi кәсiпкерлiк қызметтен түскен түсiм ақшаны кемiтiп көрсету және жасырып қалу болып табылады. Бұл бұзушылық қиын анықталады, өйткенi нағыз түсiм-ақшаны анықтау үшiн тексерiлiп отырған төлеушiнiң тауарының қозғалысымен байланыстырылатын шоттары мүмкiн көптеген баспа-бас айырбас пен өзге де шаруашылық –қаржы операдияларын толық компьютерлендiрiлмеуi бұзушылықты айқындауға көп уақытты қажет етедi.

Салықтық заң бұзушылықтар әдістері:

1. 
   төлеу көзінен табыс салығын ұстап қалмау;
   
2. 
   салықтарды уақытылы төлемеу;
   
3. 
   артық төленген салықтық сомаларды уақытылы қайтармау;
   
4. 
   салықтық декларацияларын ұсыну мерзімін сақтамау;
   
5. 
   ағымды салықтық төлемдерінің сомасын азайтыр көрсету;
   
6. 
   бухгалтерлік есепте көрсетілмеген тауарлар (қызмет, жұмыстар) сатылуы;
   
7. 
   нақты есептелген табыс салығының мөлшерінің аванстық сомалардан асырып көрсету;
   
8. 
   қосылған құн салығы бойынша салықтық органдарына қосылған құн салығы бойынша есепке тіркелмеген субъектілердің шот- фактураларын көшірмесін беру,
   

Салық сомасын төлемеу немесе азайтып төлеу ''салықтық моральдың'' құлдырауын, мемлекеттiк органдардың және мемлекеттiң өзiнiң беделiн түсiру жазасыздығының нәтижесiн тудырады. Сондықтан салық төлеуден жалтарынумен күреске салық органдарының жұмысында зор маңыз берiлуi тиiс.

Сонымен, салық төлеуден жалтару (қашу) дегенiмiз-салық, жинақтар және басқада төлемдер түрiндегi бюджетке мiндеттi төлемдердiң мөлшерiн төмендетуге немесе мүлдем жоюға бағытталған салық төлеушiлердiң мақсатты бағытталған iс-қрекеттерi. Бұл iс-қрекеттер келесiмiндi белгiлермен сипатгалады:

Бiрiншiден, салықтық айыппұлдар мен өтемпұлдарды қолдану салық төлеушiнiң iс-әрекетiндегi жауапкершiлiктi жоғарылатады Екiншiден, оның салықтық ставкалардың мөлшерiн төмендету салықтық аударымдардың көлемiн жоғарылатады.

Бiзбен қарастырылыiг отырған қатынастардың субъектiсi алдын-ала өз iс-қрекетiн ойлап, саналы түрде жасайды. Бiрақ саналы шектеу, кездейсоқ жiберiлген қателер бойынша ( тәжiрибесiздiгi, есептеудегi қателер және т.б) салық мөлшерiнiң төмеңдетiлуi салықтан жалтару болып табылмайды. Алайда салық заңдылығына сәйкес салық төлеушi мұндай жағдайда жауаптан босатылмайды

Екiншi,өзiнiң құқықтық табиғаты бойынша салық төлеуден жалтару түрлерi сан алуан және әртүрлi. Бiрақ оларды салық төлеушiнiң iс-әрекетiнiң сипаты мен мазмұнына қарай белгiлi топқа бiрiктiру арқылы салықтан жалтарудың 3 негiзгi түрi бар деп айтуға болады:

а) салық төлеуден жалтару (қашу)

б) салықты айналып өту

в) салық зандылығын бұзбай, салықтық жоспарлау, салықтың мөлшерлемесiн оңтайлы ету.

Әрекет етушi азаматтық зандылыққа сай шаруашылық ерекет етушi субъект мемлекеттiк басқарудың сәйкес органдарында тiркеуден өту керек. Сонымен қатар "салық жүйесiнiң негiздерi" атты заң мемлекеттiк тiркеуден басқа тағыда салық органына есепке тiркелуiн көздейдi. Көрсетiлген құқықтық нормалар бұзылған жағдайда шаруашылық ерекет етушi субъектiлер заңға сай салық төлеушiлер деп көрсетпейдi. Мемлекеттiк тiркеудiң жене салықтық есептiң болмауы жеке тұлғаларға кәсiпкерлiк iс-әрекеттi бақылаусыз жүргiзуге, ешқандай салық, жинақтарды төлемеуге мүмкiндiк бередi.

Заңдылықты бұзбау арқылы төлеуден жалтару дегенiмiз-заңда қарастырылған. жеңiлдiктер, басқа да заңды тәсiл мен механизмдердi қолдануды өз құрамына алатын мақсатты бағытталған салық төлеушiлердiң құқықтық iс-қрекетiнiң арқасында салықтық мiндеттемелердiң мөлшерiн төмендету. Басқаша айтқанда заңдылықты бұзбай салық төлеуден жалтару — бұл заңды негiзiнде салықтық төлемдер минимумға дейiн келетiн кәсiпорын iс-әрекетiнiң ұйымдастырылуы. Осы жағдайда заң бұзусыз салықтан жалтару мен салық салынудан жалтарудың айырмашылығы шығады. 1-шi жағдайда салық төлеушi рұқсат етiлген немесе қарсылық етiлмейтiн тәсiлмен салықты төлеушiлердiң мөлшерiн төмендетуге құқылы, себебi мұндай iс-әрекеттер ешқандай құқық бұзушылыққа, қолайсыз жағдайға алып келмейдi. Заң бұзусыз салықтан жалтару салықтық жоспарлау мен немесе салық мөлшерлемесiн оңтайлы ету түрiнде болады.

Салықтық жоспарлау дегенiмiз- кәсiпорынның салықтық мiндеттемесiн төмендетуге бағытталған iс-әрекетгердiң бiрiңғай жүйесiн құрайтын операдиялардың жиынтығы. Олар әдетте ұзақ мерзiмге жасалады (бiрнеше есептi кезендер). Салықтық жоспарлаудан гөрi салықтан айналып өту көп жағдайда салықты минимумдауды бiр мезетте, бiр уақытта орындалуын қамтиды

Қорыта келе салық төлеушi айтылған себептердiң тек бiреуiн ғана қолдану арқылы салықтан жалтаруды бiлдiрмейдi, кейде себептердiң саны бiрнеше болуы мүмкiн.

1) салықтан жалтарудың экономикаға да зиянды қөрi терiс әсерi бар,себебi ол жалпы мемлекеттiң жағдайына әсер етедi. Мемлекеттiк бюджет өзiне тиесiлi құралдарды толық алмайды, сол себептi ол өзiн шығындарға шектейдi. Осының нәтижесiнде кейбiр мемлекетгiк бағдарламалардың шығарылуы тоқтатылады, бюджеттiк саланың жұмысшыларына жалақы төлеу мерзiмiнiң әртүрлiлiгi, секвестордың қолданылуына алып келедi.

2) Салықтың төленбеуi құрделi экономикалық жағдайға, атап айтқанда бәсеке приндипiнiң бұзылуына алып келедi. Мысалы: егер бiр тауар түрiн өндiрумен айналысатын 2 кәсiпорынның бiреуi салық төлеуден жалтарып отырса, онда олардың жағдайы және әрекет ету салысында өзгерiс болады (2 кәсiпорын жағдайының теңеспеушiлiгi).

Сол себептi "салық төлеудiң ағартушылық" жалтаруы мемлекеттiк салық саясатының рангiсiне енгiзiлмеген, көптеген мемлекетгiк органының ерекетiнiң негiзгi бағыты болып табылады, салықтық норма- қызметiнiң негiзгi мақсаты болып табылады.

Мемлекеттiң салықты төлеуден жалтарумен күресуiнiң негiзгi 5 тәсiлi бар:

а) " көрiнiстер үстiндегi" атты доктрина

б) " iскерлiк мақсат" доктринасы

в) " салық жене басқада органдарының келiсiмдердi қайта қарау" доктринасы

г) салық салынуының презумпдиясы

д) салық заңдылығындағы бос жерлердi толтыру.

" көрiнiстер үстiндегi" доктринада келiсiмдердiң занды нәтижелерi оның түрiмен емес, мәнiмен анықталады. Басқаша айтқанда салықтың теленуi немесе төленбеуi туралы сұрақтың қаралуында негiзгi мен келiсiм атына емес, тараптар арасындағы құралған қатынастарға берiледi. Мысалы: 1998 жылы зейнетақы қорына сақтандыру салымдары кезiндегi жағдайды келтiруге болады. Көзделген кезеңде қайтарымды қызмет ету келiсiмi бойынша сақтандыру салымдары есептелмеген. Кәсiпорындар зейнетақы қорына аударым жасауға келiспей, қайтарымды қызмет көрсету келiсiмдерiн құра бастады.

"Iскерлiк мақсат"доктринасының мәнi- егер келiсiм iскерлiк мақсатқа жетелесе, онда бұл жасалған келiсiм жарамсыз деп танылады.

" Салық және басқада оргаңдардың келiсiмдердi қайта қарау құқы" салық төлеуден жалтару мәселесiмен күресудегi негiзгi тәсiлдерiнiң бiрi. Салық органдары сотта заңды жқне жеке тұлғалармен жүргiзiлген келiсiмдердi қайта қарауға құқылы. Қазақстандық заңдылыққа сай сот күмәндi және жасырын келiсiмдердi жарамсыз деп тануы мүмкiн. Күмәндi келiсiм сәйкесiнше құқықтық нәтижелердi құру мақсатынсыз жасалатын келiсiм түрi. Жарамсыз деп танылған келiсiм ешқаңдай заңды нәтижелерге алып келмейдi. Келiсiмi күмәндi деп тану кәсiпорын үшiн құрделi нәтижеге алып келедi. Жасырын келiсiм дегенiмiз-бұл басқа келiсiмдердi жасырумен байланысты келiсiм түрi. Салық салыну презумпдиясы заңда тiкелей көрсетiлген объектiлерден басқа салық салуды көздейдi, жалпы мағынада бақылау көзiнiң мәнi-заңдылықпен қамтудың арнайы тәсiлi болып табылады. Бақылау тексеру сөзiмен мағыналас, бiрақ бақылау мәнi тереңiрек себебi: 1-ден тексеру-ол заңдылықты сақтауды ғана бiлдiредi, ал бақылау үшiн зандылықтың сақталуы-аспектiлердiң бiр түрi болып табылады. әкiмшiлiктендiрудiңмаңызды бағытының бiрi-тексерiлетiн iс-қрекеттiң мақсаттылығы 2-ден бақылау әкiмшiлiк немесе қызметтiк билiк негiзiңде құрылған.

Сонымен, бақылау мемлекеттiк басқарудың бiр элементi болып табылады.