Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты

* * *

Дауда туған шешендік сөздер

— Біз шөпке таласып келе жатырмыз. Олар: «Біз орамыз»— дейді, біз: «Жоқ, біз орамыз»— дейміз. Осыған жас та болсаң төрелік айт,— дейді даугерлер.

— Алдияр, алдарыңа сын қояадын,

— Бала, сенің жортқанда жолың болсын,

• 
  Шырағым, қай елдің кімнің баласы едің?— деп жөнін сұрайды. «Тобықты едім» деп жөнін айтқаннан кейін, Абылай балаға:
  
• 
  Шырағым, бұл — мына отырған ағаң Шыбынтай мен Жәнібек ақсақал екеуінің дауы. Жесірі кеткен ашулы ағаң тоқтамай отыр. Осы сөздің бітімін айтып, елді тарқатып көрші,— депті.
  

—- Көрінбей іште кеткен жеті айлық балаға,

— Бұрын бұл баланы қайда^сақтап жүр едің?— дейді.

— Текті тұлпар болса да,

— Мына тобықтының жеткіншек баласы алты алашқа үлгі айтарлық ұлан екен, құста сұңқар қыран екен, жылқыда тұлпар құнан екен, асыл туған қарақ екен, әттең өмірі аз-ақ екен. Олай дегенім: Әлгі бала атқа мініп бетін түзеп жүрген соң артынан қарап тұрып едім, ұзамай екі иығынан екі шам жанғандай көзіме көрініп тұрды да, белге шықпай сөніп қалды. Менің жоруымша, белге шықпай жарығының сөнуі өміріңің қысқалығы, бұл бір. Екінші, аса текті болып туған екен, нәсілі белге шығарлық, сірә, бабасы жабайы адамдар болар! — деген екен.

— Сеңің атың мәлімді,

— Түбің Алтай Қуандық,

— Кеден кеден болды,

— Аймен амалдас емеспін,

• 
  Уа, ақсақал, жол болсын, қай елдікісің, неғып жүр-ген адамсың?— деп жөн сұрайды. Жұлқар аты-жөнін ай-тып: «Өздерің кімсіңдер?»—дегенде, жігіттер: «Біз Әйте-ке — Бәйтілес деген билердің елінікіміз»—дейді. Содан кейін жігіттер шалды айналдырып жібермей, тонйуға ьщғай-ланады. Сол уақытта шал:
  
• 
  Уа, қурап жүрген шалды өлтірем деп Айдабол — Қаржасқа жем боларсыңдар!—дейді.
  

• 
  Уа, кісің нешеге келіп еді?— дейді.
  
• 
  Алпыстан асып еді, аяғы жетпіске қадам басып еді,— дейді Қаржас жағы.
  
• 
  Уа, кісің алпыстан асса, аяғы жетпіске қадам басса, алпыс екі тамыры суалған екен, сақал-мұрты қуарған екен. Олай болса, кісің жарты кісі болған екен. Отыңның басын босатқан екен, жарты құн алып біт!— дёйді.
  

• 
  Уа, сендер саспаңдар, Абылайға мен барып, жау-
  апты мен берейін. Егер сендер барып сөзден жығылып
  қалсаңдар, қиын болар. Мен Абылайға істің жайы мынадай
  деп жауап беріп тұрсам, аяғын Абылай да андап басар.
  Маған бір жүз ділдә беріңдер, алты жолдас еріңдер, бас
  білетін, екеуі ат қоятын, екеуі тіл білетін болсын,— дейді.
  Жұрт баланың сөзің тындап, айтқан кісілерін ертіп, жүз
  ділдә беріп жөнелтеді.
  

• 
  Қаздауысты Қазыбектің реті,— дейді ел.
  

• 
  Ол қандай кісі, пішін, келбеті қандай?— деп сұрайды бала.
  
• 
  Қабағы түксиген, кірпігі ұзын қара кісі, қазша қаң-қылдап сөйлейді,— деседі.
  

• 
  Уа, төрем, құдай алғанын қайтып бермейтін, өлген кісі тіріліп қайтып келмейтін. Уа, туып еді елің сүйінді, өліп еді жерің сүйінді. Уа, дүниеде екі ит бар еді, бірі төре ит, бірі түйе ит. Төре ит жатса тұрмайды, түйе ит қисайса түзелмейді, екі ит өзің білесің!— дейді.
  
• 
  Рас айтасың Бекболат!— деп Абылай басын көтеріп алады. Жиналған жұртқа: «Бекболат, Бекболат!» десем, күндейсіңдер, осы Бекболаттай біреуің сөйлемейсіңдер. Мен өліп кетсем қайтесіңдер? Жаса етті, сапыр қымызды!—_г дейді хан. Қымыз ішіп мәжілісте отырғанда, Әйтеке— Бәйтілестің жіберген баласы қасындағы жолдастарымен ордаға кіріп келеді. Билерге қолдасып амандасып жүріп Қаздауысты Қазыбектің қолына жүз ділдәні ұстатып кетеді.
  

— Балам, төрт кісінің антын өткізсең де ерік, жиырма жылқы құн берсең де ерік!—дейді. Абылай: «Әлей!»— дейді. Бала жблдастарын ертіп ордадагі шығып жүре бе-реді.