Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдай комитеті Көкшетау техникалық институты

5. Тапсырманың берілген уақыты 01.10.14 ж.

6. Бекітемін (каф.бастығы) ө.қ.қ полковнигі Кәрменов Қ.К.

7. Жетекші ө.қ.қ подполковнигі __________________Бейсенғазизов Р.А.

(лауазымы; аты-жөні; қолы; күні)

8. Тапсырманы қабылдап, орындаған Базан М.Б.

9. Кеңесшілер:

Экономика бөлімі бойынша ө.қ.қ майоры Салпыков А.Д.

Ресми мәліметтер бойынша Қазақстанда 258 дәнді сақтау орындары бар. Олардың сақтау көлемі 14,7 млн. тонна, оның ішінде 229 лецензияланған нанды қабылдау кәсіпорындары, бір жолы 14,1 млн.тонна дәндерді сақтауға қабілетті. Республикамызда көптеген нан айлақтарының материальды-техникалық базасы тозған, көлімінің жартысы толықтай қалыптастыруды талап етеді. Көптеген нан қабылдау кәсіпорындарында технологиялық жабдықтар жөндеуге жарамай, ауыстыруды талап етеді. Дәндердің 7,6 млн. тоннасы (46%) қоймаға тән шаруашылық жайларда сақталады.

Бүгінгі таңда Қазақстанның дән егуші аймақтарында 3 млн. тонна дәндерді сақтау үшін элеваторлы-қоймалық көлем жетіспейді. Сонымен қатар іс-жүзіндегі көптеген элеватордың жағдайы және НҚП қауіпсіздік тудырмауы тудырмауы мүмкін емес. Олардың өзі еңбек жағдайларының қауіпті объектісі болады. Қолдану мерзімі елу жыл болған элеваторларда (республикада элеватордың көпшілігі осы мерзімде қызмет атқаруда, олар тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында жасалған) өзінің белгісін қалдыруда. Уақыттан уақыт келе осы сұрақтар бойынша диспуттар пайда болады. Әдеттегідей, ресми тұлғалар жағдайды қиындатып ұшықтырмауға шықарады. Бақылау ұйымдарының өкілдері дипломатты түрде «белгілі» көбінде астық айлақтарындағы маңызды мәселелер туралы айтады. Тәуелсіз сараптамашылар, бағытымызға орай осы сала бойынша қазірше бар, мәселелер кешенін толығымен ашып айтады.

Элеватор өнеркәсібі мемлекетімізде агроөнеркәсіп кешенінің маңызды звеносы болады. Оның негізгі мақсаты – үздіксіз қабылдауларды, жиналардан кейінгі өңдеулерді, мемлекеттік ресурстарға дайындық бойынша түсетін дәндерді рациональды түрде орналастырып және сақтауды қамтамасыз ету болады.

Дәндердің негізгі тұтынушылары – ұн тартатын және жарма өнеркәсібі болады. Оны кәсіпорындар барлық дән тауарларының 80% ұн және жармаға кәсіпорындар өңдейді. Сонымен қатар элеватор өнеркәсібі шаруашылықта жоғары сапалы дән сорттарымен жабдықтайды, ол дәндерді жалпы жинау көлемінің ұлғайюына және егіншілікті жоғарлатуға әсер етеді.

Элеватор өнеркәсібінің материалды-техникалық базасы соңғы жылдары өзгермеген. Отандық дәндердердің экспортқа шығуы жоғарлаған сайын оның сапасына талаптар жоғарлады, ол тікелей өңдеу және сақтау тәсілдеріне байланысты. Технологияларды жетілдіру және дәндерді жинаудан кейін өңдеуге, тасымал-дайындық жұмыстарын ұйымдастыру тәсілдеріне ерекше назар аударады. Сондықтан қазіргі уақытта астықты қабылдау кәсіпорындарында жаңа өндірістік жабдықтарды орнатып техникалық қаруаландыру жақсаруда. Сонымен қатар техникалық жарақтану өндіріске көптеген электротехникалық жабдықтарды, аппараттар мен құрылғыларды тартуына алып келіп, технологиялық процесте жоғары электромолшылықты қамтиды. Осыдан өндіріс процесінде өртке қауіпті жарылыс заттары айналыста жүреді. Олар өзінен тұтанып немесе жануы мүмкін, өндіріс ғимаратының және технологиялық процестердің ішінде шаң әуе қосындылары пайда болады. Осы жоғарыдағы факторлар технологиялық процесс кешенінде жаралысы жоғары екендігін көрсетеді.

Төтенше жағдайлар статистикасы, біздің астық айлақтарда пайда болатын істерде оңтайлы жағдайлар көрінбейді. 14 сәуір 2008жылы Солтүстік Қазақстан облысында Карагугин элеваторында ірі өрт болды. Бұл элеватор төрт этажды ғимараттан, кептіру камерасы, 3720 квадрат метр аудандағы үш қоймасы болатын, ол толығымен жанып кетті. Бақытымызға орай құрбан және зардап шеккендер болған жоқ. 8 қазан 2009 жылы Алматы облысы Лепсі қыстағында ауданы 2165 квадрат метр элеваторда өрт болды. 12 қараша 2009 жылы Солтүстік Қазақтан облысы Кішкенекөл қыстағында орналасқан Кызылтуском ұнды өңдеу комбинатының дәнді кептіру аймағында өрт болды. Мұнда өрттың пайда болу себебі дәнді кептіруде технологиялық процестің бұзылуынан болды. От екі тонна бидайды жойды. Құрбан болған жандар және зардап шегушілер жоқ.

2009 жылы 30 қарашада Павлодар облысынының Иртыш ауылында «Вереск» ЖШС элеваторынының №2 СОБ дәнді кептіру шахтасында жиырма тонна пісте дәндерінің жануы болды.

Өткен жылы өрт жағдайы Қостанай облысының екі элеваторы тіркелді. Ол Арқалық қаласындағы «Торғай» ЖШС элеваторында өрт дәнді тазалау мащиналарында сваркілеу жұмысының қауіпсіздік ережесін сақтамау әсерінен шаң әуе қосындылары тұтанып жануы болды. Тағы бір өрт ХПП «Элеваторный» дән өоймасында болды.

Солтүстік Қазақстан облысында өртпен «Рощинское ХПП» ЖШС 1200 квадрат метр қойма орындары жойылды. Бұл жағдайға дейін қостанай комбинатының №1 нан өнімдер диірменінің ғимаратында өрт болды. Оның жану ауданы 500 м² құрады. Өртпен ұн өндірісі бойынша диірмен жабдықтары және 200 тонна дәндер жанып кетті. 2010 жылы 8 маусымда Солтүстік Қазақстан облысының Новоишимский поселкесінде «Вест-Агро» ХПП ЖШС қоймасының сваркілеу жұмысының барысында шаң әуе қосындыларының жарылысы болды. Жарылыс нәтижесінде термиялық күйік алды және осы кәсіпорынның дәнекерлеуші мен жұмысшысы ауруханаға жатқызылды.

2010 жылдың 13 маусымында Солтүстік Қазақстан облысының орталығы – Петропавл қаласында – «Диханшы» ЖШС бір қабатты қоймасында өрт болды. Өртпен ауданы 1600 м² ғимарат жабыны жойылды. Өрттен 300 тонна ұн, 200 тонна дән құтқарылды. 2010 жылы 17 маусымда Павлодар облысының Качир ХПП –да өрттің нәтижесінде жалпы ауданы 2,4 мың м² екі дән қоймасы жанып кетті. Бұл төтенше жағдайлармен астық алқабында тіркелген тізімдемесі барлығы емес.

Қостанай облысының өрт сөндіру қызметінің мемлекеттік басқарма жұмысшылары өткен жылы 48 элеваторларды және аймақ бойынша астық қабылдау орындарын тексерді. Өрт сөндірушілердің тексеру нәтижесі бойынша 44 элеватор ХХП иелері мен жұмысшыларына айыппұл санкциялары жазылды.

Тексеру барысында көптеген кәсіпорындарда ескі техникалық парк өрт сөндіру жабдықтарының мерзімі өтіп кеткен қолданылуы және автоматты өрт дабылдамаларының болмауы, ал жұмысшылары өрт болған жағдайда немесе басқа да төтенше жағдайларға шұғыл іс-әрекеттерге дайындығының жоқтығы анықталды. Элеватор жабдықтарында көптеген шаңдардың жинақталу мәліметтері тіркелді. Осы жинақталған шаңдар өрттің немесе жарылыстың себебі болуы мүмкін.

Қазіргі таңда көптеген элеваторлардың ғимараттары мен жабдықтарың мүшкіл жағдайда болып отыр. Сонымен қатар көптеген кәсіпорындарда элеватор жабдықтарына ондаған жылдар бойы күшейту және жөндеу жұмыстары жүргізілмеген, ол болса апат қауіптілігін күшейтеді.

Басылған шаңдар (аэрогель) жылдам тұтанады, бірақ тек жоғарғы қабатында жанады. Бірақта кездейсоқ тозаңданудан әуесалмаққа ауысып жарылыс тудыруға қабілеті артады.

Майдалау үшін машиналарда шаңдардың тұтану көздері – біріншіден ұшқындар болады, олар машинаға шикізаттармен бірге тастардың немесе металды заттардың түсуінен, сонымен қатар машинаның металды бөліктерінің бір-біріне соққысынан пайда болады. Машинадағы ұшқындар оның бұзылуында, сонымен қатар статистикалық электрдің разрядында кезінде пайда болуы мүмкін.

Электрорнатуларды қолдану барысында өрт және жарылыс қауіпсіздік қамтамасыз ету жағдайында арнайы нормативтік құжаттардағы щарттарды міндетті түрде сақтау қажет.

Сонымен қатар электрорнатуларда өрттердің саны артуда. Найзағай разрядынан және статистикалық электрлеуден де өрттер болып жатыр. Сондықтан өрт сөндіру қызметінің жұмысшыларының алдында электр жабдықтарды орнатуда өрт және жарылыс салаларында бақылау қызметін сапалы түрде жақсарту мәселесі болады.

Дипломдық жоба тақырыбының өзектілігі өңдеу және дәндерді сақтау объектілерінде өндіріс процесінде өрт және жарылғыш шаңдардың пайда болуына негізделген. Сонымен қатар осындай объектілерде өрт қауіптілігінен өртті сөндіру қиындылығын зерттеп қарастырады.

Диплом жобасының зерттеу объектісі элеватордың өрттен қорғау жүйесі болады.

Жұмыстың мақсаты – өрттен қорғау жүйесіне сараптама жүргізу және жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеу болады. Жұмыстың орындалу барысында келесідей мәселелер қарастырылады: дәндерді өңдеу технологиясында, оны сақтау процесінде, жарықтандыру электр жабдықтарында және түрлі күштердің қолданылуына байланысты өрт қауіптілігін төмендету тәсілдері қарастырылады; өрттің пайда болып және таратылуы бойынша алдын алудың техникалық шешімдері ұсынылған. Белгіленген объект бойынша өртті сөндіруде қажетті қорлар және су шығындарының іс-шаралары қарастырылған, сонымен қатар мемлекеттік емес өрт сөндіру қызметінің құралдары және қажетті күштердің саны есептеліп және негізделген.

1. бөлім Қарастырылатын объектінің сипаттамасы