Қазақстан Республикасының азаматтық әуе кемелерінің ұшуға жарамдылығының нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 26 шілдедегі №859 Қаулысы «Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі
Азаматтық ӘК, азаматтық ӘК қозғалтқыштары мен жабдықтарын сертификаттауға қойылатын жалпы талаптар
жүктеу/скачать 2.68 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Ұшу осы Нормаларға қойылатын жалпы талаптар
- 5. ӘК ұшуын пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа қойылатын жалпы талаптар
- 6. Әуе кемесінің ұшу сипаттамалары, орнықтылығы және басқарылуы
- 3-сурет. Толық қону арақашықтығының схемасы
3. Азаматтық ӘК, азаматтық ӘК қозғалтқыштары мен жабдықтарын сертификаттауға қойылатын жалпы талаптар 6. ӘК-ні, оның қозғалтқыштары мен жабдықтарын сертификаттау кезінде ӘК-тің осы Нормаларға сәйкестігі белгіленеді. Азаматтық ӘК-тің қозғалтқыштарын сертификаттау кезінде олардың осы Нормалардың 91-126-тараулары мен 194-219 тарауларында мазмұндалған талаптарға сәйкестігі белгіленеді. Азаматтық ӘК-тің турбовинттік қозғалтқыштарын сертификаттау кезінде қозғалтқыш пен әуе винтінің осы Нормалардың 91-126 және 220-232 тарауларының талаптарына сәйкестігі белгіленеді. Азаматтық ӘК-тің жабдықтарын сертификаттау кезінде олардың осы Нормалардың 156-193-тарауларының талаптарына сәйкестігі белгіленеді. 7. ӘК, қозғалтқышын және жабдығын сертификаттау Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен Қазақстан Республикасы азаматтық ӘК-тің ұшу жарамдылығын сертификаттау және сертификат беру қағидасына сәйкес жүргізіледі. 8. ӘК, оның қозғалтқыштары және жабдығы мынадай: 1) зауыттық; 2) мемлекеттік; 3) пайдалану; 4) қосымша және/немесе бақылау (қажетті жағдайларды) сынақтарынан өтеді. 9. ӘК, қозғалтқыш пен жабдықтың осы Нормаларға сәйкестілігі оларға қойылатын талаптар осы Нормалардың қағидаларымен регламенттелген есептердің, моделдеудің, зертханалық, текшелік, жер үсті мен ұшу сынақтарының нәтижелерінің негізінде белгіленеді. ӘК, қозғалтқыш пен жабдықтың барлық сынақтары орындаушылар бағдарламасы бойынша жүргізіледі. 10. Зауыттық, мемлекеттік және пайдалану сынақтарының қорытындылары бойынша орындаушы мен тапсырыс беруші ӘК, қозғалтқыш пен жабдықтың осы Нормалардың талаптарына сәйкестігін белгілейді. 11. Дайындаушы уәкілетті органға осы Нормаларға (сынақ бағдарламасы, зертханалық сынақ бағдарламасы, ұшу сынағы бағдарламасы, баламалы-циклдық сынақтар бағдарламасы және т.б.) ӘК, қозғалтқыш пен жабдық үлгісінің сәйкестігін растайтын құжаттардың қосымшасымен сәйкестілік кестесін (сәйкестілік кестесі – ӘК типі, қозғалтқыштары мен жабдықтарының осы Нормалардың талабына сәйкестілігі туралы куәландыратын құжат) ұсынады. 12. Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен сертификаттау және сертификат беру қағидасында белгіленген тәртіппен уәкілетті орган ӘК үлгісінің ұшу жарамдылығына сертификат береді. 4. Ұшу осы Нормаларға қойылатын жалпы талаптар 13. Осы Нормалар белгілейді: 1) ӘК ұшу жарамдылығының деңгейіне осы Нормалардың барлық талаптарын орындаумен қол жеткізу кезінде ӘК ұшу жарамдылығына мемлекеттік талаптарды; 2) ерекше жағдайлардың пайда болуына әкелетін және ӘК ұшу жарамдылығын бағалаған кезде қарауға жататын факторларды (жағдайлар мен себептерді), олар осы Нормалардың тиісті тармақтары мен бөлімдерінде көрсетіледі. Бұл ретте ерекше жағдай қолайсыз факторлардың әсері нәтижесінде туындаған немесе олардың үйлестіруі және ұшу қауіпсіздігінің төмендеуіне әкелетін жағдай болып танылады. Қауіптілік дәрежесі бойынша ерекше жағдайлар мыналарға бөлінеді: 1) экипажға психофизиологиялық жүктелімнің елеусіз көтерілуімен немесе тұрақтылығы мен басқарылу сипаттамаларының ұшу жағдайларының немесе ӘК ұшу сипаттамаларының елеусіз нашарлауымен сипаттайтын ерекше жағдай. Ұшу жағдайларын қиындату ұшу жоспарын дереу немесе алдын ала көзделмеген өзгерту қажеттілігіне әкелмейді және оның сәтті аяқталуына кедергі жасамайды; 2) экипажға психофизиологиялық жүктелімнің елеулі көтерілуімен немесе тұрақтылығы, басқарылу сипаттамаларының күрделі жағдайлары не болмаса пайдалану шегінен ұшу параметрлерінің бір немесе бірқатарының шығуы, шекті шектеулерге жету және/немесе есептік жағдайларсыз; 3) экипажға психофизиологиялық жүктелімнің елеулі көтерілуімен немесе тұрақтылығы, басқарылу сипаттамаларының авариялық жағдайларымен немесе пайдалану шегінен ұшу параметрлерінің бір немесе бірқатарының шығуымен, бірақ шекті шектеулерге жету және/немесе есептік жағдайларсыз сипатталатын курделі жағдайлар; 4) авариялық жағдай туындаған кезде адамдардың қаза табуына жол бермеу тіпті мүмкін болмай қалатын апатты жағдайлар. Күрделі жағдайдың авариялық немесе апаттық жағдайларға өтуін болдырмау ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес экипаж мүшелерінің уақтылы және дұрыс іс-қимылдарымен, оның ішінде дереу ұшу жоспарын, бейінін және режимін өзгертумен қамтамасыз етілуі мүмкін. Оқиғалар туындау жиілігі бойынша (істен шығулар, істен шығу жай-күйлері, ерекше жағдайлар, сыртқы әсер ету) қайталанатын, біркелкі-ықтимал, ықтималдығы төмен, ықтималдығы аса төмен, іс-жүзінде ықтимал емес болып бөлінеді. Оқиғалардың туындау ықтималдығы сандық бағалау қажет болған кезде қаралып отырған оқиғаның сипатына байланысты ұшудың бір сағатына немесе бір ұшуға жатқызылған ықтималдардың мынадай мәндері пайдаланылуы тиіс: қайталанатын - 10-3 астам; біркелкі-ықтимал - 10-3 - 10-5 диапозонында; ықтималдығы төмен - 1-5 - 10-7 диапозонында; ықтималдығы өте төмен - 10-7 - 10-9 диапозонында; іс жүзінде ықтимал емес - 10-9 кем; Жүйенің істен шығу жай-күйі, егер осындай істен шығулар жалпы жүйенің жұмыс қабілетіне әрбір жағдайда бірдей нәтижелі әсер етсе, жекелеген элементтердің істен шығуларының осы істен шығулардың комбинацияларының да салдары болып табылуы мүмкін. 14. Пайдаланудан күтілетін жағдайлар мыналарды: 1) мынадай ӘК жай-күйі параметрлерін және оған сыртқы ортаның ықпал ету факторларын: барометрлік қысымы, ауаның тығыздығы, температурасы және ылғалдылығы; желдің бағыты мен жылдамдығы, желдің көлбеу және тік екпінділіктері олардың градиенттері; атмосфералық электрдің әсер етуі, мұздануы, бұршақ, қар, жаңбыр, құстар; 2) мынадай пайдалану факторларын: ӘК экипажының құрамы; әуеайлақтың класы мен санатының, ұшу-қону жолағының параметрлері мен жай-күйі; ӘК барлық көзделген конфигурациялары үшін салмағы мен орта кіндігі; мүмкін болатын конфигурациялар – ұшудың әртүрлі кезеңдері мен режимдеріне сәйкес келетін ӘК геометриялық нысаны нұсқаулары (ұшып көтерілуі, биіктікті алу, крейсерлік ұшу, төмендеу, кенеттен төмендеу, қонуға кіру және қону, екінші айналымға кету); қозғалтқыштардың жұмыс істеу режимдері мен белгілі бір режимдерде жұмыс істеу ұзақтылығы; ӘК қолдану ерекшеліктерін (жазық, таулы және тұспал жоқ жерде, биік кеңшіліктерде, топырақты әуе айлақтарда ұшуды көру жағдайларында немесе аспаптар бойынша орындау); ұшуды қамтамасыз ету жердегі құралдарының құрамы мен сипаттамасын; ұшқан және қонған кезде ауа-райының жақсы болуын; қолданылатын отын, май, қосымды және басқа жұмсалатын техникалық сұйықтықтар мен газдар; техникалық қызмет көрсетудің кезеңділігі мен түрлері, белгіленген ресурс, ӘК қызметінің мерзімі мен оның функционалдық жүйелері; 3) ұшудың өлшемдерін (режимдерін): ұшудың биіктігі; көлденең және тігінен жылдамдылық; жүктелімдер; әсер ету, сырғу, крен және тангаж бұрыштар; ӘК көзделген конфигурациялары үшін осы параметрлердің үйлесімдерін қамтиды. Пайдаланудың күтілетін жағдайлары ӘК нақты үлгісін қолдану ерекшеліктерімен айқындалатын басқа да деректерді қамтиды. Пайдаланудың күтілетін жағдайлары ӘК пайдаланудың шектеулері, жағдайлары мен әдістері ретінде оның пайдалану құжаттамасына енеді. Ескертпе: Пайдаланудың күтілетін жағдайларының өлшемдері жиынтығын қарау кезінде ерекше жағдайларды талдау үшін олардың бір мезгілде пайда болу мүмкіндігі ескерілуге тиіс. 15. Пайдалану мен шекті шектеулерді Дайындаушы сыртқы ықпал етулер мен функционалдық істен шығулар мүмкіндігін, ӘК сипаттамасын, ұшу дәлдігін, сондай-ақ борттық аспаптар мен жабдықтың қателіктерін ескере отырып, белгілеуге тиіс. 16. Пайдалану шектеулері ұшу мен жердегі персонал тарапынан бақылау мүмкіндігін қамтамасыз ететін түрде пайдалану құжаттамасының (ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың, техникалық пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың, техникалық қызмет көрсету регламентінің) тиісті бөлімдерінде көрсетілуі тиіс. Шекті шектеулер туралы ақпарат ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта келтіріледі. 17. Табиғи ескертуші белгілер болмаған немесе жеткіліксіз болған жағдайда ұшу кезінде экипажды пайдалану шектеулеріне жақындағанын немесе жеткенін ескертуді қамтамасыз ететін ӘК жасанды құралдармен жабдықталуға тиіс. Егер ӘК сипаттамалары, табиғи белгілері мен жасанды құралдары тиімді ескертуді қамтамасыз етпесе, онда ӘК шекті шектеулерден тыс қасақана істелген шығуын болдырмайтын арнайы құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Экипажды пайдалану шектеулердің жақындағанын немесе жеткенін ескерту құралдарына: 1) рұқсат берілетін диапозондарды бөле отырып, көрсеткіштер шкалаларына белгі қою; 2) тактильдік, жарық пен дыбыс дабыл берушілер және т.б. жатады. Шекті шектеулерден тыс қасақана істелген шығуды болдырмайтын арнайы құрылғыларға: 1) күштерді және иінтіректер мен басқару органдарын өзгерту тетіктері; 2) датчиктар немесе шекті режимдерді есептеуіштердің және т.б. сигналдары бойынша басқару органдарының автоматты ауытқу құрылғылары жатады. Аспаптардан тікелей жақындықта осы аспаптар бақылайтын параметрлердің пайдалану шектеулерінің диапозонын белгілей отырып, жазбаларды (кестелерді) белгілеу ұсынылады. 18. Пайдалану шектеулерін тыс шыққаннан кейін (шекті шектеулерден аспай) ӘК пайдалану шектеулеріне немесе ұсынылатын режимдерге қайтуы экипаждан ерекше кәсіби шеберлікті, шектен тыс күштерді қолдануды және (немесе) ұшудың керемет тәсілдерін талап етпеуі тиіс. 19. Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес экипаждың іс-қимылы кезінде пайдаланудың күтілетін жағдайларында: 1) авариялық жағдайдың туындауына әкелетін кез келген істен шығу жай-күйі (функционалдық істен шығуы) іс жүзінде мүмкін емеске қарағанда жиі емес оқиға ретінде бағаланатын немесе істен шығу жай-күйлерінен (функционалдық істен шығуларынан) туындаған жиынтық мүмкіндігі ұшудың бір сағатына 10-7-ге сәйкес мәнінен жалпы ӘК үшін аспайтын; 2) істен шығу жай-күйлерінен (функционалдық істен шығуынан) пайда болған апаттық мән-жай туындауының жиынтық мүмкіндігі ӘК үшін ұшудың бір сағатына 10-6-дан аспайтын; бұл ретте авариялық жағдайдың туындауына әкелетін кез келген істен шығу жай-күйі (функционалдық істен шығу) іс жүзінде мүмкін емеске қарағанда жиі емес оқиға ретінде бағаланатын; 3) істен шығу жай-күйлерінен (функционалдық істен шығуынан) пайда болған қиын жағдайдың туындауының жиынтық мүмкіндігі ӘК үшін ұшудың бір сағатына 10-4-дан аспайтын; бұл ретте авариялық жағдайдың туындауына әкелетін кез келген істен шығу жай-күйі (функционалдық істен шығу) іс жүзінде мүмкін емеске қарағанда жиі емес оқиға ретінде бағаланатын болып ӘК жобалануы және құрастырылуы тиіс. Олардың туындауына әкелетін ұшу жағдайларының барлық қиындықтары мен істен шығу жай-күйлері (функционалдық істен шығулары) ұшудағы экипаждың іс-қимылы бойынша тиісті ұсынымдарды пысықтау үшін талдауға жатады. Ерекше жағдайлардың туындау мүмкіндіктерінің мәндері үлгілік ұшудың ұзақтығын ескере отырып, есептелуі тиіс. Ерекше жағдайларды талдау функционалдық жүйелердің өзара әсерін ескере отырып, жүргізілуі тиіс. 20. Функционалдық жүйенің істен шығуының жай-күйі (функционалдық істен шығу) мынадай жағдайлардың біреуі орындалса нақты мүмкін емес оқиғаға жатқызылуы мүмкін: 1) көрсетілген жағдай тәуелсіз жалғаспалы істен шығудың екі және одан да көп үйлесімі болып табылады және ұшудың бір сағатына 10-9 -дан кем ықтималымен пайда болады; 2) көрсетілген жай-күй нақты механикалық істен шығудың (бұзылу, сыналану) салдары болып табылады және Дайындаушы іс жүзінде схема және шынайы конструкцияны, пайдаланудың ұзақ кезеңі үшін осындай конструкцияларды статистикалық бағалау материалдарын, сондай-ақ белгіленген ресурстың шегінде сертификатталған объектіні пайдаланған кезде осы Нормаларда белгіленген тиісті талаптарды ескере отырып, және техникалық қызмет көрсетудің белгіленген мерзімдері мен тәртібіне сәйкес беріктігін, төзімділігін және өміршеңдігін талдау арқылы осындай жай-күйдің туындауының нақты мүмкін еместігін негіздейді. Егер сертификаттау кезінде (функционалдық істен шығу) жай-күйі іс жүзінде ықтимал емес оқиғалардың санатына жататыны көрсетілсе, онда осындай оқиға осы Норманың 19-тармағы бойынша ерекше жағдайларға одан әрі талдау жасаудан алынып тасталуы мүмкін. 21. ӘК-тің Нормалардың 19-тармағының авариялық жағдайларды туындататын істен шығуларына қолданылатын талаптарына сәйкестігін дәлелдеу үшін мынадай шарттардың бірі орындалады: 1) бар тәжірибе осы істен шығу жай-күйін ықтималдығы өте төмен деп есептеуге мумкіндік береді, немесе 2) екі және одан да көп тәуелсіз жүйелі істен шығулар үйлесімі нәтижесінде туындайды, немесе 3) осы Нормалардың 20-тармағы 2) тармақшасының талаптары орындалған. 22. Егер (функционалдық істен шығудың) жай-күйі қиын немесе авариялық жағдайдың туындауына әкелген және іс жүзінде ықтимал емес санатына жатқызылмаған жағдайда экипажға ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың ұйғарылған іс-қимылдарды орындау үшін істен шығуды уақтылы табу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Ескертпе: экипаж істен шығуды уақытылы табуы мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін бақылауда болатын параметрлер ретінде Нормаланған мәнінен ауытқуы істен шығудың туындауымен ілеспейтін, ал оның жақындағанын ескертетін параметрлерді таңдау ұсынылады. 23. Егер (функционалдық істен шығудың) жай-күйі қиын немесе авариялық жағдайдың туындауына әкелген және іс жүзінде ықтимал емес санатына жатқызылмаған жағдайда экипажға ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта ұйғарылған іс-қимылдарды орындау үшін істен шығуды уақтылы табу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Көрсетілген ұсынымдар мүмкіндігінше ұшу сынақтарында тексерілуі тиіс. Ұшу тексерісі ӘК бұзылуымен, қатердің ерекше жоғары дәрежесімен байланысты немесе көпе-көрнеу орынсыз болған жағдайларда әзірленген ұсынымдар конструкциясы бойынша сертификатталуға жақын басқа ӘК пайдалану тәжірибесін талдау нәтижелерімен, сондай-ақ тиісті зертханалық, стендтік сынақтардың, моделдеу мен есептердің нәтижелерімен расталуы тиіс. 24. Егер (функционалдық істен шығудың) жай-күйі қиын немесе қиын жағдайдың туындауына әкелген және іс жүзінде ықтимал емес санатына жатқызылмаған жағдайда ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың экипажға осы жағдайда ұшуды аяқтау жөнінде нұсқауларды қамтуы тиіс. Қиын жағдайлардағы іс-қимыл бойынша ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың нұсқаулары ұшу сынақтарында тексерілуге тиіс және қайтуы экипаждан ерекше кәсіби шеберлікті, шектен тыс күштерді қолдануды және ұшудың әдеттегідей емес тәсілдерін талап етуге тиіс емес. 25. Егер (функционалдық істен шығудың) жай-күйі қиын немесе ұшу жағдайларын қиындатудың туындауына әкелген жағдайда ұшуды пайдалану жөніндегі Басшылық экипажға ұшуды жалғастыру, жүйелерді пайдалану тәсілдері мен ұшуда ақауларды тәсілдеу жөніндегі нұсқауларды қамтуға тиіс. Егер, бұл ретте, функционалдық істен шығуы ұшуға әсер етсе, онда Ұшуды пайдалану жөніндегі басшылықтың ұсынымдары ұшу сынақтарымен тексерілуге тиіс. 26. ӘК кемінде екі қозғалтқыш (марштардың) болуы тиіс. Күштік қондырғы мен қозғалтқыштың (отынды, май, электр және т.б.) жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жүйелердің кез келген істен шығуы кемінде бір қозғалтқыштың істен шығуына әкелуге тиіс емес. 27. Басқару жүйелері сипаттамасының крейсерлік ұшу биіктігінде барлық қозғалтқыштардың жүйелі істен шығуы мен өздігінен ажыратылуы, сондай-ақ ӘК сипаттамасы төмендеуді, түзеуді және жерге қонуды (суға қонуды) орындау мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс. Ескертпе. Бұл жағдайда қозғалтқыштардың сыналану түрінде істен шығуы қаралмайды. 28. ӘК экипажының құрамы (экипаж мүшелерінің саны мен олардың кәсіби құрамы) Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың барлық ұйғарылған операцияларының ұшудың әрбір кезеңіндегі уақытының ішінде орындалуын қамтамасыз етуге тиіс, бұл ретте ұшуға жіберілген тұлғаның саны кем дегенде екеу болуы тиіс. Экипаж кабинасында ұшудың барлық кезеңдерінде олардың кез келгені ұшу мүмкіндігін қамтамасыз ететін кемінде дегенде екі жұмыс орны болуға тиіс. 29. ӘК марштық қозғалтқыштарда орнатылған электр энергиясының генераторлары істен шыққан кезде, электр энергиясының қабылдағыштарының қызмет атқаруы қамтамасыз етілуі тиіс, ол ұшу әуеайлағына Ұшуды пайдалану жөніндегі басшылыққа сәйкес қауіпсіз ұшып-қонуын жалғастыру үшін қажет, межелі әуе айлағына немесе ең жақын әуеайлағына, оның ішінде: 1) ӘК ұшуы мен навигациясы; 2) тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету мен өрт сөндіру жүйелерінің жұмыс істеуі; 3) пайдалану шектеулердің жақындағаны немесе жеткені туралы экипажды ескертуі құралдарын жұмыс істеуі үшін; 4) сыртқы мен ішкі кабиналық байланыстың жүргізуі; 5) экипаж кабинасы мен жолаушылар салондарын авариялық жарықтандыруы үшін; 6) Ұшу ақпараттары жиынтығы жүйелерінің жұмыс істеуі; Ұшу жарамдылығының жалпы талаптарына ӘК сәйкестігін айқындаған кезде мыналарды: 1) сәйкестілік кестесін; 2) пайдалану құжаттамасын; 3) ӘК конструкциясына және оның функционалдық жүйелеріне салынған негізгі қағидаттарының, сондай-ақ нақты конструкцияда осы қағидаттарды жүзеге асыру тәсілдерін сипаттауын; 4) ұшу жарамдылығымен шарттасқан қиын, авариялық пен апаттық жағдайдың туындаудың ықтимал себептері мен мүмкіндіктерін талдау нәтижелерін; осы Нормаларда айтылған талаптарға ӘК сәйкестілігін растайтын есептердің, сондай-ақ ӘК мен оның функционалдық жүйелерінің текшелік, зертханалық және ұшу сынақтарының нәтижелерін; 5) ӘК пайдалану тәжірибесін талдау қорытындысын - осындай үлгідегі ӘК және олардың модификациялары; ӘК техникалық қызмет көрсету технологияны талдау нәтижелерін пайдалану қажет. 5. ӘК ұшуын пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа қойылатын жалпы талаптар 30. Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулық шектеулерден, ұсынымдардан және ұшу пайдаланылу мен ұшу техникасы жөніндегі басқа мәліметтерден тұрады және мыналарды: 1) жалпы ережелерді; 2) шектеулерді; 3) ұшудың ерекше жағдайларындағы іс-қимылды; 4) пайдаланудың қалыпты ережелерін; 5) ұшу-техникалық сипаттамаларды; 6) кенеттен қону режимін орындау бойынша нұсқауды; 7) ұшу сипаттамалары туралы мәліметті; 8) тұрақтылық пен басқарушылық сипаттамаларын; 9) күтілетін пайдалану жағдайындағы ұшу тәсілін; 10) ұшудың қауіпсіз жылдамдығын; 11) ұшудың, қозғалтқыш және агрегат жұмысының ұсынылатын режимін; 12) шассидың алдыңғы тірегінің көтерілу жылдамдығын; 13) барлық жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштармен биіктікті алудың бастапқы жылдамдығын; 14) ұшу жағдайында пайдалану үшін қарастырылған барлық ұшу іс-қимылын; 15) ӘК осы типін күтілетін пайдалану жағдайының шегінде отынның негізгі қорын анықтау үшін қажетті отын шығысының сипаттамасын; 16) толық градиент бойынша барлық жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштың биіктігін алу сипаттамасын; 17) ӘК барынша рұқсат етілетін ұшу (қону) массасын және ұшу (қону) сипаттамасын орнықтыруға жеңіл және шұғыл мүмкіндік беретін материал (номограммалар, кестелер мен сызбалар); 18) күтілетін пайдалану жағдайына қарайтын ұшу бойынша бағыттың сипаттамасын; 19) қосымшаларды қамтиды. 31. Ұшу пайдалану жөніндегі басшылық осы Нормаларға, Үлгінің ұшу жарамдылығының сертификатына, Техникалық сипаттамасына, Техникалық қызмет көрсету регламентіне және ӘК техникалық пайдалану жөніндегі басшылығына, сондай-ақ ұшуларды орындау ережелері мен ӘК қозғалысын ұйымдастыруды, осы үлгідегі ӘК пайдалану көзделген қолданыстағы әуе желілері мен әуе айлақтарында метеорологиялық және әуе айлақтық қамтамасыз етуді айқындайтын жалпы мақсаттағы құжаттарға сәйкес келуі тиіс. 32. Ұшуларды орындауға және экипаждың іс-қимылына қатысты, оның ішінде ерекше жағдайлар туындаған кезде ұшу пайдалану жөніндегі басшылықтың нұсқаулары мен ұсыныстары осы Норманың 23-25 тармақтарын ескере отырып, ӘК-нің тиісті ұшу сынақтарының нәтижелерімен расталуы тиіс. ӘК ұшудың барлық кезеңдерінде ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта орнатылған пайдалану шектеулерінен оны еріксіз шығаруға мүмкіндік беретін ерекшеліктеріне ие болмауы тиіс. 33. Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта ұйғарылған ұшу әдістері және ұшқыштың аса жоғарғы біліктілігін, шамадан тыс назарын және көп дене күшін талап етпейді. 6. Әуе кемесінің ұшу сипаттамалары, орнықтылығы және басқарылуы 34. Осы Нормалардың 6-10 және 12-21 тарауларында көрсетілген талаптарға сәйкестік сынақтарды тікелей өткізген кезде алынған нәтижелер немесе осы сынақтардың нәтижелерін қайта шығаратын сияқты сондай дәлдікті қамтамасыз ететін сынақтардың нәтижелеріне негізделген ӘК сынақтардан өткізу және есептеу жолымен белгіленуі тиіс. 35. Ұшу сипаттамаларына, сондай-ақ орнықтылық пен басқарылу сипаттамаларына әсер ететін функционалдық жүйелердің істен шығулары пайда болуын ескере отырып, осы Нормалардың 6-10 және 12-21 тарауларында қарастырылғандар осы Нормалардың 4-тарауының талаптарына сәйкес бағаланады. 36. Ұшу сипаттамаларына, қозғалтқыштар істен шыққан кезде тұрақтылық пен басқарылу сипаттамаларына қойылатын талаптар 7-11 және 13-22-тарауларда қауіпті қозғалтқыштардың істен шыққан кезінде қарастырылады. 37. Ұшуды пайдалану нұсқаулығын материалдарында ұшып көтерілу-қону сипаттамаларын және тиісті шектеулерді айқындау үшін 50% қарама-қарсы, 150% жолақ және 100% жанынан соққан желдің құрамдас жылдамдылығы ескерілуі тиіс. 38. Әр түрлі істен шығулар және олармен байланысты ұшу режимінің бұзушылықтары туындаған жағдайда ұшу жарамдылығын бағалаған кезде осы істен шығуды амалдау үшін ӘК басқаруға араласу кезінде экипаж мүшелерінің іс-қимылының кешігуін ескере отырып, ұшу жағдайлары мен ӘК тәртібін қарау қажет. Экипаж мүшелерінің іс-қимылының кешігуі істен шығуды (ұшу режимінің бұзылуын) байқау сәті мен бұл істен шығуды (ұшу режимінің бұзылуын) амалдау үшін осы экипаж мүшелерінің іс-қимылы басталар алдындағы уақыт аралығымен айқындалады. Істен шығудың байқалған сәті ӘК қозғалысының қандай да бір өлшемінің экипаж тани алатын өзгерістері бойынша немесе істен шығулардың дабыл беруші құралдары арқылы айқындалады. 39. Ұшу сынақтарында ұшу-қону сипаттамаларын айқындаған кезде нақты траекториялары үздіксіз орындалған режимдерден алынуы не жекелеген учаскелерден құрылуы мүмкін. Жекелеген учаскелерден траекторияларды жасақтаған кезде: 1) әрбір учаскелердің шекаралары ӘК конфигурациялары, қозғалтқыштардың тарту (қуаты), ұшу жылдамдығының өзгерісімен айқын айқындалуы тиіс; 2) жекелеген учаскелерден жасалған траектория үздіксіз режимде тексерілуі және жекелеген учаскелерден жасалған траектория үздіксіз режимінің траекториясымен келісетіні көрінуі тиіс. 40. Ұшу сынақтарының нәтижелерін берілген атмосфералық жағдайларға қайта есептеген кезде Халықаралық стандарттық атмосфераның кестесі бойынша стандарттық жағдайларда келтірілуі тиіс. Сонымен бір уақытта Халықаралық азаматтық авиация ұйымында (ИКАО) (ООС - 9051 - АМ/896) қабылданған жоғары температуралық пен төменгі температуралық жағдайлар үшін ауа температурасының биіктікке тәуелділігі 1-суретте келтірілген.  1-сурет
41. Осы Нормаларда мынадай арнайы терминдер мен айқындамалар қабылданған: 1) шарықтау - ӘК екпіні мен ШҚЖ (Ұшып көтерілу-қону жолағы) деңгейінен кейіннен 400 м биіктікті алумен немесе олардың қайсысы үлкен соған қарай ұшу конфигурациясына ауысу аяқталатын биіктіктен көтерілуді қамтитын ұшу кезеңі (2-сурет); 2) қалыпты ұшып көтерілу - ұшу сипаттамасына әсер етуші ӘК барлық қозғалтқыштары мен жүйелерінің қалыпты жұмыс істеу кезіндегі шарықтау; 3) үзілген ұшып көтерілу - ұшып көтерілу сипаттамасына әсер етуші ӘК қозғалтқышы немесе жүйелері істен шыққан сәтіне дейін қалыпты сияқты өтетін ұшуы, одан кейін ӘК жалғаспалы тежелуімен ол толық тоқтағанға дейін шарықтаудың тоқтатылуы басталады; 
2-сурет. Ұшып көтерілу схемасы ОКД – орналастырылған қону дистанциясы, ҚШЖ – қауіпсіздіктің шеткі жолағы 4) жалғастырылған (аяқталған) ұшып көтерілу – ұшып көтерілу сипаттамасына әсер етуші ӘК қозғалтқышы немесе жүйелері істен шыққан сәтіне дейін қалыпты сияқты өтетін шарықтауы, одан кейін істен шыққан қозғалтқышпен немесе жүйемен шарықтау жалғастырылады және аяқталады; 5) ұшу жолағы (бұдан әрі – ҰЖ) – ұшып көтерілу-қону жолағынан (ШҚЖ), қауіпсіздіктің шеткі жолақтарынан (ҚШЖ) және ондайлар болса (2-сурет) қауіпсіздіктің бүйірлі жолақтарынан (ҚБЖ) тұратын жердің учаскесі; 6) қолда бар ұшу жолағы (бұдан әрі – ҚҰЖ) – ШҚЖ ұзындықтарының және оның бағытына қарай шарықтау немесе қону жүргізілетін (2 және 3-сурет) бір ҚШЖ (егер ондай бар болса) жиынтығы; 7) қауіпсіздіктің шеткі жолағы (бұдан әрі – ҚШЖ) – ШҚЖ-ның тікелей жиегінде орналасқан және ерекше жағдайларда ӘК жүруін аяқтауға арналған ҰЖ-ның бөлігі; 8) Lр екпіннің ұзындығы - ШҚЖ-дан оның бастау нүктесінен көтерілу нүктесіне дейін ӘК өтетін көлбеу бойынша қашықтығы; 9) қолда бар екпінінің ұзындығы (бұдан әрі - ҚЕҰ) - бұру учаскесінің ұзындығына кемітілген ШҚЖ-ның ұзындығы (2-сурет); 10) Lұшу қалыпты (жалғастырылған) ұшудың арақашықтық - бастау нүктесінен үзілу нүктесінде ШҚЖ-ның деңгейінен 10,7 м биіктіктегі нүктеге дейін ӘК өтетін көлбеу бойынша қашықтығы; 
3-сурет. Толық қону арақашықтығының схемасы ОКД - орналастырылған қонуарақашықтығы, ҚШЖ - қауіпсіздіктің шеткі жолағы 11) ұшудың қолда бар арақашықтығы ҰҚД - әуеайлақ қызметі мәлімдеген ұшу бағытына қарай екпінінің қолда бар ұзындығы, ҚШЖ-ның және бос аймақтың жиынтығына тең қашықтық, бірақ та ҰКД ШҚЖ-ның ұзындығынан 150% аспауға тиіс (2-сурет); 12) Lүзіл.ұшу үзілген ұшудың арақашықтығы - старт нүктесінен толық аяқталған нүктесіне дейін ӘК өтетін көлбеу бойынша қашықтық; 13) үзілген ұшып көтерілу арақашықтығы (бұдан әрі - ҮШОД) - меңгерілеу участігінің ұзындығына кемітілген ОҰЖ-ның ұзындығы; 14) hН - биіктікті алу градиенті - XН биіктікті алу траекториясын көлбеуінің тангенс бұрышы; процентпен көрсетілген: hH=tgXH*100%; 15) hCH - төмендету градиенті XCH-төмендеу траекториясы көлбеуінің тангенс бұрышының абсолюттік мөлшері, процентпен көрсетілген: hCH =(tgXCH)*100% 16) hпн - биіктікті алудың толық градиенті - осы Нормаларда қарастырылған жағдайларда ұшу сынақтары кезінде көрсетілген және Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың белгіленген қозғалтқыштарды жылыту рәсімдерін ескере отырып тартымы (қуаттылығы) бойынша қозғалтқыштарды номинал реттеуіне келтірілген биіктікті алу градиенті; 17) nчн - биіктікті алудың таза градиенті - осы Нормаларға сәйкес кемітілген биіктікті алудың толық градиенті; 18) нақты траектория - ұшу сынақтарында көрсетілген траектория; 19) толық траектория - тартымы (қуаттылығы) бойынша номинал реттелуіне және Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың белгіленген қозғалтқыштарды жылыту рәсімдерін ескере отырып Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың тапсырылған жағдайлар мен ұшу режимдеріне қайта санамаланған нақты траектория; 20) ұшудың таза траекториясы - оның nн. - градиенттері осы Нормаларға сәйкес кемітілген ұшудың толық траекториясы; 21) қонуға кіру - ұшу конфигурациясынан қонуға кіру конфигурациясына ауысуды бастау биіктігінен, бірақ 400 м. төмен емес және ШҚЖ шет жағының деңгейінен 156 м. биіктікке дейін (осы Норманың 114-тармағында айтылған жағдайлар үшін 9 м) ұшу кезеңі; 22) ШҚЖ-ның кіру жиегі - қону кезінде ӘК оның үстінен ұшып өтетін ШҚЖ шет жағасының желісі; 23) қону - тигенге дейін және толық тоқтағанға дейін (3-сурет) әуе учаскесін қамтитын ШҚЖ шет жағының кіру деңгейінен 15 м (осы Норманың 113-тармағында айтылған жағдайлар үшін 9 м) биіктіктен ұшу кезеңі (3-сурет); 24) екінші айналымға кету - қонуға кіру режимінен биіктікті алуға ӘК ауыстыру маневрі; 25) қону арақашықтығы Lкон - ол толық тоқтағанға дейін ШҚЖ шет жағасының деңгейінен 15 м (осы Норманың 113-тармағында айтылған жағдайлар үшін 9 м) биіктіктен бастап ӘК өтетін көлденең қашықтық; 26) қолда бар қону арақашықтығы (бұдан әрі - ОҚА) - ШҚЖ-ның ұзындығына тең (3-сурет) көлденең қашықтық; 27) екінші айналымға кетудің ең аз биіктігі - осы Нормаларда белгіленген жағдайларда екінші айналымға кету мүмкіндігі бар ШҚЖ-ның деңгейінен ең аз биіктік; 28) шешім қабылдау биіктігі (бұдан әрі - ШҚБ) - егер оған жеткенге дейін қонуды орындау үшін қажетті бағдармен көз көрім байланыс орнатылмайтын немесе, егер осы биіктікте ұшудың берілген траекториясына қатысты қауіпсіз қонуын қамтамасыз етпейтін жағдайларда екінші айналымға кетудің маневрі басталуға тиіс ШҚЖ шет жағасының деңгейінен есептелетін салыстырмалы биіктік; 29) қауіпті қозғалтқыш - оның істен шығуы ұшудың қаралатын режимінде ӘК ұшу сипаттамаларында, тәртібінде, басқарылуында және жағдайларында неғұрлым қолайсыз өзгерістерді тудыратын қозғалтқыш; ӘК конфигурациясы оның сыртқы келбетін айқындайтын қанаттың механизмі сыртқы ілмектері және ӘК басқа да бөліктері мен агрегаттар жағдайларының үйлесімімен айқындалады. Ұшу кезеңіне қарай мынадай: Ұшып көтерілу - шасси шығарылған, қанаттың механизмі ұшу жағдайында (ӘК ұшып көтерілу үшін белгіленген жалғасқанатшалар, алғы қанатшалар бұрыштарға ауытқыған); ұшу - шасси жиналған, қанаттың механизмі ұшу жағдайында; қонуға кіру - шасси шығарылған, қанаттың механизмі мен тежеудің аэродинамалық құралдары қонуға арналған жағдайда; қону - шасси шығарылған, қанаттың механизмі мен аэродинамикалық құралдар қонуға арналған жағдайда; екінші айналымға кету - қанаттың механизмі екінші айналымға кету жағдайында ӘК конфигурациялары қолданылады; 30) ең жоғары рұқсат берілетін ұшу салмағы жоғарғы - 33-тармақтағы талаптарды ескере отырып, бірақ mmax дв- аспайтын осы әуе айлағы үшін пайдаланудың күтілетін жағдайларында ең үлкен рұқсат берілген ӘК ұшу салмағы; 31) максимальді рұқсат берілген қону салмағы mжрқ - осы тармақтың 33) тармақшасының талаптарын ескере отырып, бірақ ұшу массасынан mқонж аспайтын осы әуе айлағы үшін пайдаланудың күтілетін жағдайларында ең үлкен рұқсат берілген ӘК ұшу салмағы; 32) бағыт бойынша ұшу - ұшып-көтерілу аяқталған сәтінен қонуға кіру басталғанға дейін ұшу кезеңі; 33) ұшуға талап етілетін отын қоры негізгі мен аэронавигациялық отын қорын қамтиды. АНҚ өтемдік пен резервтік отын қорынан тұрады; 34) негізгі отын қоры - қабылданып болжанған жағдайларда (сыртқы ауаның температурасы және трасса бойынша желдің жылдамдығы) кезінде, сондай-ақ есептелген режимдер мен ұшудың профилін ұстаған кезде айқындалатын қозғалтқыштарды іске қосқан және жылытқан, бұру, ұшып-көтерілу, ұшу, қонуға кіру және қону кезінде жұмсалатын отын массасы; 35) резервтік отын қоры (бұдан әрі - РОҚ) - екінші айналымға кетуге және Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың ұйғарылған биіктікте отынның ең аз километрлік шығысына сәйкес келетін жылдамдықпен болжанған метеожағдайларда бағыт бойынша ұшудың есептелген нүктесінен қосалқы әуе айлағына ұшуды орындауға; қосалқы әуе айлағының үстінде күту режимінде ұшуды орындауға; шешім қабылдаған биіктікке дейін қонуға кіруді жүзеге асыруға арналған қажетті отын салмағы; 36) өтемдік отын қоры - ӘК жүргізу және отынды өлшеу жүйелерінің дәлдігімен, пайдаланылатын ӘК мен қозғалтқыштардың жеке сипаттамаларының шашыңқылығымен, метеорологиялық жағдайлардың болжанғаннан ауытқу мүмкіндігімен байланысты ақауларды өтеу үшін қажетті отын салмағы, сондай-ақ ұшуға отын қорының қажетті есебінің әдістемелік қателіктерін өтеу үшін қажетті қосымша отын салмағы; 37) ӘК әсер ету бұрышы а - бойлық осі ОХ мен ЭК жылдамдық проекциясының арасындағы ОХУ жазықтығына байланысты координаттар жүйесінің бұрышы. Ескертпе 1: а келтірілген барлық құжаттарда бойлық остің таңдалуы көрсетілуге тиіс. 38) Ескертпе 2: Көтеру күшін (су) тиісті а коэффициенті координаталардың жылдамдық жүйесінде айқындалады; ӘК сырғу бұрышы В - ӘК жылдамдығының бағытымен V және координаттарға байланысты ОХУ жүйесі жазықтығының арасындағы бұрыш; 39) қисаю бұрышы у - OZ көлденең осімен және ол кезінде жалтару бұрышы нөлге тең жағдайға ығыстырылған координаттардың қалыпты жүйесінің OZg осі арасындағы бұрыш; Ескертпе: Координаттардың қалыпты жүйесінің басталуы ӘК салмағының ортасына орналасады. OZ осі жергілікті сатылас бойынша жоғары бағытталған. OXg және OZg остерінің бағыты міндетке сәйкес таңдалады; 40) и тангаж бұрышы - OX бойлық осі мен координаттар қалыпты жүйелерінің OXg Zg көлденең жазықтығы арасындағы бұрыш; 41) Көлбеу траекториясының бұрышы - Vк жер жылдамдылығы мен координаттар қалыпты жүйелерінің OXg Zg§ көлденең жазықтығы арасындағы бұрыш. Ескертпе: Vk жер жылдамдығы - координаттардың қандай да бір жердегі жүйелеріне қатысты ӘК салмағының орталығының қозғалыс жылдамдығы; 42) құлаудың ак әсер етуінің бұрышы (көтермелі күштің коэффициенті) (сқб - шығарып тастаудың басталуына сәйкес келетін ӘК әсер етуі (көтермелі күштің коэффициенті) бұрышы. Ескертпе 1: құлаусыз басталуы деп ұшқыштың бағалауы бойынша әсер етудің үлкен бұрыштарында жол берілмеуге тиіс ӘК өздігінен апериодтты немесе тербеліс қозғалысының (рульдердің әдеттегі шағын ауытқушылығымен оңай амалданатын қозғалысты қоспағанда) туындау сәті мен тіркеу деректері бойынша әсер ету бұрышын кемітпей тоқтамауы түсініледі. Ескертпе 2: құлау деп әсер етудің үлкен бұрыштарында пайда болатын, әсер ету бұрышын кемітпей тоқтамайтын үлкен амплитудасы бар ӘК өздігінен апериодтты немесе тербеліс қозғалысымен сипатталатын құбылыс түсініледі; 43) рұқсат берілетін әсер етудің бұрышы (көтеру күштің коэффициенті) ар(Срб) - Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың нұсқама ұйғарылған ӘК конфигурациялары мен ұшу режимдері үшін пайдалану шектеулері ретінде белгіленетін әсер ету бұрышының (көтеру күштің коэффициенті) мәні; 44) шекті әсер етудің бұрышы (көтеру күшін коэффициенті) аш (Сшб) - Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта ұйғарылған ӘК конфигурациялары мен ұшу режимдері үшін шекті шектеулер ретінде белгіленетін әсер ету бұрышының (көтермелі күштің коэффициенті) мәні; 45) ең жоғары қол жеткізілген әсер ету бұрышы (көтеру күшін коэффициенті) амах ж (смах ж) - ӘК ұшу сынақтары кезінде қол жеткізген әсер ету бұрышының (көтеру күші коэффициенті) ең үлкен мәні; 46) ең жоғары теңгерімділік әсер етудің бұрышы (көтеру күшін коэффициенті) amax т(сmах т) - ұшудың қаралып отырған жағдайларында (конфигурация, орталықтау, стабилизатордың ахуалы, қозғалтқыштардың жұмыс істеу режимі және т.б.) тік көтерілуге штурвалдың толық ауытқушылығы кезінде ӘК әсер ету бұрышының (көтермелі күштің коэффициенті) неғұрлым орнықтырылған мәні; 47) ескерту белгілерін туындауының әсер ету бұрышы (көтеру күшін коэффициенті) ае(себ) - онда рұқсат етілетін әсер ету бұрышына (көтеру күшін коэффициенті) ае (себ) табиғи немесе жасанды жасалған ескерту белгілері туындайтын әсер етудің бұрышы (көтермелі күштің коэффициенті); 48) nуmах Ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген ең жоғары пайдалану жүктелімі - қаралып отырған ұшу салмағында және ӘК конфигурациясы кезінде координаттардың байланысқан жүйесінде айқындалатын маневрлеу кезінде ӘК салмағының ортасында конструкцияның беріктігі бойынша барынша рұқсат етілетін қалыпты жүктелімнің мәні; 49) орнықтылық - ӘК ұшқыш араласпай оқыс емес қозғалыстың кинематикалық параметрлерін қалыпқа келтіру мен ӘК оқыс әрекеттері аяқталғаннан кейін бастапқы режиміне қайту сипаты; 50) басқарылу - ӘК кеңістікте басқару (штурвал мен басқыштардың) иінтіректерін ауытқуына тиісті желілік және бұрышты ауыспалылығымен жауап беру сипаты; 51) қысқа кезеңді қозғалыс - ӘК ұшудың нақты тұрақты жылдамдығы V кезінде ӘК айналуының кинематикалық параметрлерін салыстырмалы тез тербелісті өзгерісімен сипатталатын салмақтарының орталығына қатысты өзіндік бойлық қозғалысының түрі; 52) ұзын кезеңді қозғалысы - ӘК әсер етудің нақты тұрақты бұрышы кезінде ұшу жылдамдығында, биіктігінде салыстырмалы баяу тербелісті өзгерісімен сипатталатын ұшудың бастапқы траекториясына қатысты өзіндік бойлық қозғалысының түрі; 53) шиыршықты қозғалыс - ӘК осы қозғалыстың тұрақтылығы немесе тұрақсыздығының дәрежесіне қарай өздігімен оның қисықтығы мен қисаю бұрышын кеміте немесе ұлғайта отырып, оның үдерісі кезінде ӘК шиыршықты түрдегі траектория бойынша жүретін өзіндік бүйірлі апериодтты қозғалысының (әдетте баяу ететін) түрі; 54) ӘК теңгеру - әрбір конфигурация үшін рульдердің тиісті ауытқуларымен қамтамасыз ететін ұшудың белгіленген режимінде ӘК барлық іс-қимыл жасаушы сәттердің тепе-теңдік жай-күйі. ӘК теңгеруді қамтамасыз ететін басқару рульдері мен иінтіректерінің жағдайлары теңгермелік деп аталады. Босатылған басқарумен ӘК теңгерілуі деп басқару иінтіректердегі күштер триммерлік құрылғылар арқылы іс-жүзінде нөлге дейін азаюын теңгерілу деп атайды. Босатылған басқарумен ӘК теңгеру басқару иінтіректеріндегі күштер триммер құрылғылары арқылы іс жүзінде нөлге дейін азаюын теңгеру деп аталады. Күштер бойынша теңгерілген ӘК басқару иінтіректерін босату қалдық теңгерімсіздіктің ықпал етуімен олардың жүрісіне әкелмейді - қалдық теңгерімсіздікке тек қана басқарудағы үйкеліс күштерінің шегінде жол беріледі; 55) қайта жүктелім n - нәтиже беруші күштің R (Р тартым мен RА аэродинамалық күштің жиынтығы) еркін құлаудың жылдамдатуға g ӘК массасының m туындысына қатысты. Екпіннің, қонудың және жүгірістің жағдайлары үшін n жүктелімді айқындаған кезде қосымша жердің реакциясы ескеріледі. nх = Rx/mg бойлық қайта жүктелім. ny= Ry/mg қалыпты қайта жүктелім. nz = Rz/mg көлденең қайта жүктелім. Rx, Ry, Rz - тиісінше бойлық, қалыпты және көлденең күш (координаттар байланысқан жүйесінің остері бойынша нәтиже беруші күштің R құрамалары). nxA = RxA/mg - тангендік жүктелім. nуа = RyA/mg қалыпты жылдамдық жүктелімі. nzA = RzA/mg - бүйірлі жүктелім, Rxa, RyA, Rza - тиісінше тангендік күш, көтермелі күш және бүйірлі күш (координаттар байланысқан жүйесінің остері бойынша нәтиже беруші күштің R құрамалары); 56) ӘК орнықтылығы мен басқарылу сипаттамасын қарау кезінде пайдаланылатын шартты белгілер: ф, бв, бэ, бH - стабилизаторға, биіктік руліне, элерондарға, бағыттау руліне тиісінше басқару органдарының аэродинамалық ауытқу бұрыштары (бұдан әрі - басқару органы); фш.э - бейтарап жағдайынан штурвалдың бұрыштық ауытқуы; Хв, Хэ, ХH - өзінің бейтарап жағдайларына қатысты басқару штурвалы мен басқыштары (ұшқыш күш салған орында) иінтіректерінің желілік ауыспалығы; Рв, Рэ - бойлық пен көлденең бағыттарында тиісінше штурвалдағы күштер; Ри = Рн оң - Рн сол - басқыштардағы күштің әртүрлігі (4-сурет); tв tэ, tH - биіктік руль триммерлерінің, элерондардың және бағыт рулінің (өзінің бейтарап жағдайына сәйкес) ауытқу бұрыштары; dPеdPэdPH dxBdxэdxH - олардың жүруі бойынша штурвалда және басқыштарда күштер өзгерісінің градиенттері; wx, wy, wz z - координаттар байланысқан жүйесінде қисаюының, жалтарудың және тангаждың жылдамдығы (4-сурет); dPB dxB PnB =___, XnB =___, - тиісінше штурвалда күштердің өзгеруі dny dny мен қалыпты жүктелімнің бірлігіне штурвалдың ауысуы;  биіктік рулінің (стабилизатордың) кезеңді
ауытқу кезінде салыстырмалы қалыпты жүктелімді тастау (орнықтырылған үстелімге қатысы бойынша); tср - биіктік рулінің (стабилизатордың) кезеңді ауытқуы кезінде қалыпты жүктелімнің белгіленген үстелімінің 95% жету үшін қажетті уақыт аралығы ретінде анықталатын іске қосылу уақыты; 57) ӘК орнықтылығы мен басқарылуын қарау кезінде қабылдаған координаттардың байланысқан (OXYZ) және жылдамдық (ОХа YaZa) жүйелері мен белгілердің ережесі 4-суретінде келтірілген. Жүйе координаталарының басталуы ӘК салмағының ортасында болады. ОХ бойлық осі симметрия жазықтығында жатады және ӘК соңынан тұмсық жағына қарай бағытталады. Бойлық осьтің бағыты ӘК, қанаттың немесе фюзеляждің базалық остері бойынша да, екпіннің бас остері бойынша да бағытталуы мүмкін. ОХҮ қалыпты осі ӘК симметрия жазықтығында орналасқан және оның жоғарғы бөлігіне бағытталған. OZ көлденең осі ӘК симметрия жазықтығына перпендикуляр және қанаттың оң жағына қарай бағытталған. Vmin эр (VMCG) - екпіннің ең аз эволютивтік жылдамдығы. Vmin эв (VMCA) - ұшудың ең аз эволютивтік жылдамдығы. Vmin көтеріл (VMU) - көтерілудің ең аз жылдамдығы. Vi.ш (Vef) - қозғалтқыш істен шыққан кездегі жылдамдық. V1 - шешім қабылдау жылдамдылығы, онымен ұшуды қауіпсіз тоқтатуға да және қауіпсіз жалғастыруға да мүмкін ӘК екпінінің жылдамдығы. Vалд.тірек (VR) - шассидің алдыңғы тірегінің көтерілу сәтіндегі жылдамдық, екпінде тангаж бұрышын ұлғайту үшін "өзіне қарай" бағытта штурвалдық ауытқуының басталу жылдамдығы. 
Vотр (VLof) - көтерілу жылдамдығы, шарықтау жағдайында екпін аяқталғаннан кейін ШҚЖ-ның бетінен шассидің негізгі тіректерінің көтерілу сәтіндегі ӘК жылдамдығы. V2 - ұшып көтерілудің қауіпсіз жылдамдығы. V2n - барлық жұмыс істейтін қозғалтқыштармен бастапқы биіктікті алу жылдамдығы. V3 - ұшып көтерілу арықтау да тетіктемені жинай бастау сәтіндегі жылдамдық. V4 - ұшып көтерілу ұшу конфигурациясы кезіндегі жылдамдық. Vmin эп (VMGL) - қонуға кірудің минималды эволютивтік жылдамдығы. Vmin эп-1 (VMGL) - жұмыс істемейтін бір қозғалтқышпен қонуға кірудің ең аз эволютивтік жылдамдығы. Vmin эп-2 (VMGL-2) - жұмыс істемейтін екі қозғалтқышпен қонуға кірудің минималды эволютивтік жылдамдығы. Ескертпе: Жақшалар ішінде ИКАО қабылдаған жылдамдықтар келтірілген. VЗПДmin - қонуға кірудің минималды көрсетімді жылдамдығы. VЗПmax - қонуға кірудің максимальді көрсетімді жылдамдығы. VЗП (VREF) - қонуға кірудің жылдамдығы. VЗП_n-1 (VREF-1) - жұмыс істемейтін бір қозғалтқышпен қонуға кірудің жылдамдығы. nх>0 - жылдамдық артады (ұшқышты отырғыштың арқасына ығыстырады); nх<0 - жылдамдық кемиді (ұшқышты отырғыштың арқасынан босатады); nу>0 - ұшқышты отырғышқа ығыстырады; nу<0 - ұшқышты отырғыштан босатады; nz>0 - ұшқышты солжақ бортқа ығыстырады; nyz<0 - ұшқышты оң жақ бортқа ығыстырады; х - басқару иінтірегінің сызықтық орнына ауысуы; d - басқару органдарының ауытқуы; Р - басқару иінтірегіндегі күш. 
5-сурет. Биіктік рулінің кезеңді ауытқуы кезіндегі қалыпты жүктелімнің өзгерісі Vзп_n-і (V ref-i ) - жұмыс істемейтін бір қозғалтқышпен қонуға кірудің жылдамдығы. Vзп_n-2 (V ref-i ) - жұмыс істемейтін екі қозғалтқышпен қонуға кірудің жылдамдығы. Vc (Vs) - құлау жылдамдығы немесе әсер ету бұрышына дейін тежеу үдерісінде жеткен апред координаттардың байланысқан жүйесінде көтермелі күш коэффициентінің ең үлкен мәніне немесе, егер nya= 1 келтірілген жағдайлар кезінде құлау бойынша апред тағайындалса ас сәйкес келетін ӘК ең аз жылдамдығы. Vcl (Vsl) - ұшудың кіші газына сәйкес келетін ӘК салмағының, орталықтаудың және қозғалтқыштар жұмысы режимдерінің қаралып отырған мәндері үшін қаралып отырған конфигурацияда шығарып тастаудың жылдамдығы немесе ӘК ең аз жылдамдығы. Va доп (Vc у доп), nyа = 1 келтірілген әсер етудің рұқсат етілетін бұрышы (көтеру күшін коэффициенті) кезіндегі жылдамдығы. Vnn nyа = 1; келтірілген ескертуші белгілердің туындауына сәйкес келетін жылдамдық. Vmaх э - ең жоғары пайдалану жылдамдығы. Vmax max - есептік шекті жылдамдық. Жылдамдықтарды қысқа белгілеу үшін мынадай қысқартулар пайдалану қажет: ПЖ (JAS) - аспаптық жылдамдық; ИЖ (CAS) - индикаторлық жер жылдамдығы; ГОК (EAS) - индикаторлық жылдамдық; ШЖ (TAS) - ақиқат жылдамдық. Көрсетілген қысқартулар мөлшері бар сандық мәнінен кейін қойылады. Мысалы, 200 км/с тең келетін қонуға кірудің приборлық жылдамдығы Vзп = 200 км/с ПЖ көрсетіледі. Аспаптық жылдамдық - стандарттық жағдайларда теңіз деңгейінде ауаның қысымы кезінде қысылуын шегере отырып, ауаның толық және статикалық қысым арасындағы әр түрлігі бойынша градусталған жылдамдықтың көрсеткіші көрсететін жылдамдық VПР --> Рполн - Рст, мұндағы Рполн ауаның қысылғанын ескере отырып, алынды. Индикаторлық жерлік жылдамдық - аспаптың қателікке және аэродинамалық дұрыстауға түзетілген аспаптық жылдамдық VИЗ = VHP + 6Vnp + 6Va Индикаторлық жылдамдық - теңіз деңгейінде стандарттық қысымнан ауа қысымының айырмашылығымен байланысты қысымдылыққа түзетілген индикаторлық жерлік жылдамдық: VИЗ = VПР + бVпр Ақиқат жылдамдық - мынадай арақатынаспен индикаторлық жылдамдықпен байланысты оқыс емес ағысқа қатысты ӘК жылдамдығы. жүктеу/скачать 2.68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|