Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлігі қаз мма жоғары және жоо-нан кейінгі мамандықтар бойынша білім беру оқу-әдістемелік секциясы

2.2. ОЙЫҚ ЖАРАЛЫ АУРУДЫҢ АСҚЫНУЛАРЫ

1) Ойық жарадан қан ағу - аурудың ауыр және қауіпті асқынуларының бірі. Қан ағуына себеп ойық жара тұсындағы асқазанның қан тамырының жыртылуы болады. Қан тамырының түріне сәйкес қансырау ауыр немесе жеңіл өтеді. Қарын ойық жарасында ұйыған қанмен кұсық байқалса, ұлтабар ішегінің ойық жарасында ойық жарадан аққан қан ішекке өтіп нәжістің түсін өзгертеді. Нәжіс шайыр кара майдай қарайады. Мұндай нәжіс "мелена" деп аталады. Қансырау кейде ойық жара ауруының ең алғашқы көрінісі болады.

Аурудың қан қысымы төмендейді, әлсірейді, басы айналады, лоқсиды, денесі бозарады, кейбір аурулар талықсып есін жоғалтады. Қан тамыры шапшаңданады, әлсізденеді.

Кейбір аурулар қансырауды "жеңіл", аяғында өткізеді.

Әрқашанда дәрігердің есінде болатын жағдай - қанды құсық тек ойық жаралы ауруда ғана кездеспейтіндігі. Қанды құсықты қарын рагінде, өңеш тамырлары созылғанда, қан ауруларында, мұрын - жұтқыншақтың жарақаттарында кездестіруге болады.

Диагнозды айыру үшін ауру анамнезін толық анықтау қажет.

Қансыраудың себебін толық анықтауға қажетті басқа тексерістерді қолдануға дейін қан ағуын бәсендету, тіпті толық тоқтату шаралары орындалады. Бұл үшін ауру жедел керуетке жатқызыладыда оның төменгі аяғы көтеріледі. Ауруға - тыныштық беріледі. Оның айналасындағы бос жүгіріс, сасқалақтану ауру жағдайын ауырландырады. Дәрігердің қимылдары сенім және ауруға күш беруі қажет. Ауру айналасында тек оған көмек көрсететін мамандар қалдырылады. Аурудың ішіне мұз салынған қапшық қойылады. Ауызбен сұйық ішкізу тоқтатылады. Қажетті дәрілер, ерітінділер қан тамырына егіледі. Қанның ұйуын (гемостаз) шапшандату үшін 10% -10 мл. қальций хлориды егіледі, қан, плазма, желатиноль, викасол (витамин К) кұйылады. Қан күніне 2-3 рет 100 мл.-ден кұйылады .

Өте көп қан жоғалтып, ауыр қансырауға ұшырағандарға құйылатын қан мөлшері жоғары. Қан ағуын күшейтпес үшін қан құю тамшылату тәсілімен орындалады және қан қысымын көтеретін дәрілер пайдаланылмайды.

Стабилизатор қосылмаған қан пайдалану және қанды тікелей құю өте жақсы гемостатикалық нәтиже береді. 40%-40 мл. глюкоза күніне 3 рет, инсулин қосылған 5% глюкозаның 1-2 литрі егіледі.

Қан ағуы толық тоқтағаннан соң III - күннен бастап су ішуге, ал VІ-VII күннен соң сұйық тағамдар - сүт, қаймақ, сұйық көже , сары май, сүт қосқан шай, ботқа, кептірілген нан қабылдауға рұқсат беріледі. Бірақ мұндай режимді қейбір мамандар қолдамайды. Әлсіз тағамдар, ұзақ ашыну организм күшін азайтады, қанның ұю процессін нашарландырады, регенераторлы үрдісті бәсеңдендіреді, қарын қышқылын көбейтеді деп санап, қан ағу тоқтаған күннен бастап әр түрлі және калориясы мол тағамдарды ішуге рұқсат береді (жұмыртқа, котлета, піскен ет, сұлыдан ботқа, май жаққан нан, сүт қосқан шай, пісірілген жемістер, көже, компот, сүт, балық).

Қан ағуы тоқтамай аурудың қансырауы күшейе тускенде не істеу керек деген сұрақ туады? Бүндай ауруды операцияға алу қажет. Бірақта алдымен дәрігер қан ағуы басқа ауру салдарынан емес қарын ойық жарасынан екендігін анықтауға тиісті. Өйткені қан мұрыннан, өкпеден, өңештен ағуы мұмкін.

Өкпеден аққан қан қызыл және көпіршікті болады, ауру анамнезінде туберкулез, рентгенмен тексергенде - өкпе кавернасы анықталады. Қарыннан аққан қан қара-қоңыр, ұйыған.

Сары ауруда, холециститте қанның ұю қасиеті бұзылуы, қан тамырларының жұқаруы холемиялық қан ағуына әкеліп соғады.

Қансыраудың бұл түрі сирек кездеседі және оған диагноз қою қиын емес, ал дененің сарғаюы диагнозды толықтырады.

Өңеш және кардияның созылған қан тамырларынан қан ағуын анықтау қиын. Бұл жағдай бауыр циррозында байқалатындақтан іш терісінде "медузаның басы" деп аталатын кеңіген коллатеральды қан тамырлары анықталады.

Жыртылған қолқа (аорта) аневризмасы өңешке құйылып жедел өлімге әкелуі мүмкін.

Өңеш пен қарынның қатерлі ісік аурулары рентгенмен тексергенде оңай анықталады.

Тромбопения ( тромбоциттер кемістігі )ауруы, қанның ұю үрдісін нашарлатады. Оның диагнозын қан тексеруі шешеді.

Кейде қарынның басқа аурулары – ісік ауруы, эрозивті гастриті, полипозы қан ағуына себеп болады.

Профузды гастродуоденальды қан ағуының себептерін айыру олардың жалпы симптомдарының көптігінен кейде әдәуір қиындыққа соғады. Портальды қан тасуы, эрозивті гастрит, қарын қатерлі ісігі т.б. қарыннан қан ағуына әкелетін аурулар қарын ойық жарасына ұқсас клиникалық көріністер беруі де диагнозды ажыратуды қиындатады.

Ішінен қан ағатын науқастардың 72-85% жуығын бұрын қарыны ауыратын адамдар құрады.Ал қарыннан қан ағатындардың 82% - ның себебі ойық жара, 12,5% - рак, 4,5-9% - эрозивті гастрит, 1% - басқа аурулар саналады.

Қарынның қатерлі ісігі салдарынан қан ағуы көбінесе аурудың ақырғы іріп-шіріген кезеңінде байқалады. Бұнымен қатар ісікті геморрагияда төс шеміршегі аймағының сыздап, созылып ауыруы байқалады.

Эрозивті гастритте (геморрагиялы) қан ағуына метаболизмдік үрдістің бұзылуы, бауырдың протромбин шығару қасиетінің нашарлауы, ұзаққа созылған инфекция, улану, қарынның қатты тағаммен жарақаттануы т.б. өзгерістер себеп болады. Бұл науқаста ұзақ ойық жаралы анамнез жоқ.

Қарын полипозынан қан ағуы - барлық қарыннан қан ағуының 0,2-0,3% кұрайды. Диагнозды тез анықтауға жедел рентгендік және фиброгастроскопиялық тексерістер көмектеседі.

Портальды гипертониямен байланысты гастродуоденальды қан ағуы - өңештің варикозданып созылған көк тамырларынан қан ағуы бауыр циррозы, Банти синдромы, портальды көк тамырдың облитерациясы, қысылуы, тромбозы, көк бауырдың, бауырдың көк тамырларының тромбозы салдарынан байқалады. Әлбетте қақпа көк тамырындағы қысым 100-120 мм. су бағанасына тең. Аталған аурулар салдарынан портальды жүйеде қан айналысы бұзылып, венозды қысым 300-500 мм. жетеді (портальды гипертензия). Алғашқыда қан айналысының бұзылуы қосымша компенсаторлы қан тамырлары ашылып қан кақпа көк тамырымен бауырға соқпай қуыс көк тамырына қүйылады. Уақыт өте келе мүндай портальды анастомоз әлсіреп өңештің, одан соң қарынның көк тамырларының варикозды кеңеюіне ұшыратып, олардан қан ағуына әкеліп соғады.

Портальды гипертензияда жиі байқалатын симптомдарға спленомегалия, асцит, лейкопения, геморроидальдық және іштің тері асты көк тамырларының кеңеюі, өңеш көк тамырының варикоздануы жатады. Арудың екі кезеңі бар - асциттен бұрынғы және асцитті.

Геморрагиялық васкулиттің себебі анықталмаған. Мамандардың көпшілігі бұл аурудың себебін нейроэндокриндік бұзылыстар салдарынан, капиллярлар өткізгіштігінің. күшейюімен байланыстырады.

Ішек-қарыннан қан ағуының анық немесе сыртқы және жасырын, тек арнайы химиялық реақция немесе радиологиялық зерттеумен анықталатын түрлерін бөледі.

Меллори-Вейс синдромы- өңештің төменгі бөлігінің және қарынның кардиальды бөлімінің кілегейлі қабатының ұзыннан жыртылуымен байланысты симптомокомплекс. Бұның себептері – қатты құсу, эпилепсия, астма, қатты жөтел.

Рандю-Ослер ауруы - тұқым қуалаушы геморрагиялы ангиоматоз. Көптеген телеангиэктазия және ангиомалардан қан ағуымен сипаттанады. Олар көбінесе, мұрын, ауыз қуысы, өңеш, қарын, кейде ішекте орналасады.

Гемобилия - өт өзектеріне қан ағуы. Кұсықпен немесе қара түсті нәжіспен ерекшеленеді. Гемобилия бауырдың зақымдануында да байқалып келесі үштікпен (Оуэн триадасы) - оң қабырғалар астының ауырғыштығы, дене сарғаюы және ішек- қарыннан қан ағуымен сипаттанады.

Ішек-қарыннан қан ағуының 3 дәрежесі бар:

I) Аққан қанның мөлшері 300-350 мл. аспаған. Субъективті құбылыстар жоқ. Қанның құрамы тез түзеледі.

2) Жедел анемия көріністері - лоқсу, терлеу, құлақ шыңылдауы, бас айналуы, әлсіздену, талып қалу байқалады. Тері бозарған, суық термен жабылған, тахикардия, қан қысымы төмендеген.

3) Геморрагиялық шок.

Қансыраудың барлық түрлерінде келесі өзгерістер байқалады:

I ) Эритроциттер ғұмыры қысқарады (негізінде 120 тәулік).

2) Азғана гипербилирубинемия.

3) Уробилин дәретпен (50-200 мг) және зәрмен (1-2 мг) қалыптан мол шығады.

4) Қан сарысуында темір көбейеді.

5) Сүйек миының қозу көріністері - ретикулоцитоз және сүйек миының гиперплазиясы байқалады

6) Көк бауырдың ісініп үлкеюі анықталады

Карын жарасынан қан ағуын хирургиялық тәсілмен емдеу тек консервативті ем нәтиже бермегенде қолданылады. Операциямен тек қарынның басты қан тамырларын байлау қан ағуын тоқтатпауы мүмкін. Өйткені қарын қан тамырларының көптеген анастомоздары бар. Кейде ойық жарадағы жыртылған қан тамырын электрокоагулятормен күйдіреді (Вальфур).

Кейбір ауруларда операция үстінде асқазанның ойық жарасы табылмайды. Тіпті қарынды тіліп оның ішін тексергенде де жараның табылмауы мүмкін. Мұндай ойық жараны тігу, байлау, кесіп алып тастау өте сирек қолданылады. Өйткені олар қажетті нәтиже бермейді.

Сондықтан хирургтердің көпшілігі қан акқан қарын ойық жарасын емдеуде қарын резекцияның қажеттігін қолдайды. Бұл үшін 500-800 мл. қанның даярлығы қажет. Қан кемістігі толтырылмай орындалатын резекциялар науқастардың өлімін жиілетеді.

Сондықтан кейбір хирургтер қан ағуының соңын күтпей операцияны ерте орындау қажет деп санайды. Өте ауыр қансырағандарға жасалатын резекция 20-30% дейін өлімге ікеледі.

1835 ж. Крювелъе (Cruvielhier) "Қарынның созылмалы ойық жарасы" атты жұмысында науқастың клиникасын жазумен қатар оның асқынулары (қан ағуы, тесілуі) туралы да жазған.

XIX ғасырдың ақырына дейін асқазанның ойық жаралы ауруын тек консервативті шаралармен (тыныштық, денені сылау, тері астына эфир егу, шарап ішкізу т.б.) емдейтін. Сондықтан науқастардың асқынған аурудан өлімі жиі кездесетін. Бұл ауруды емдеудің жаңа түрлерін іздестіруді күшейтті.

Ван Клеф (Van Klef, 1882 ж.) асқазан ойық жарасынан қан ағуынан өлім қаліне ұшыраған ауруға пилорэктомия және жараны кесіп алуды орындап, ауруды аман сақтап қалған.

1887 ж. Микулич (Mikulicz) ойық жарадан қан ағуын пилоропластикамен және ойық жараны күйдірумен емдеген.

1889 ж. Селзе (Selze) гастроэнтеростомия жасаған.

1893 ж. Ру (Rоux) - 3 науқасты қарын артериясын байлаумен және ойық жараны кесіп алумен емдеп жазған.

1903 ж. С.П.Федоров, И.К.Спижарный, В.И.Добротворский ойық жарасынан қан акқан ауруларды жедел операциямен емдеу қажеттігін атаған.

Сонымен, ХХ-ғасырдың басында асқазанның ойық жаралы ауруларының асқынуларын емдеудің консервативті тәсілдері ғана емес, оларды хирургиялық операциямен емдеу тәсілдері анықтала бастаған. Бұл операциялардың паллиативтілігіне қарамай, олар науқастың өмірін сақтауда әдәуір нәтиже беретін.

Ойық жарадан қан ағуын қарын резекциясымен емдеудің артықшылығын 1918 ж. Финстерер (Finsterer) толық дәлелдеген. Ол жарадан қан ағуы әсерінен паренхиматозды мүшелерде басталатын дегенеративті өзгерістеріден бұрын жедел қарын резекциясын орындау қажет деп санаған.

Сонда да бұл ұсыныста барлық хирургтер қабылдамаған. Мәселен 1931 ж. Майленграхт (Meulengracnt) қарын ойық жарасынан қан ағатын науқасты белсенді тамақтандыру тәсілімен емдеуді ұсынған. Ауруды төсекке жатқызып оны сапалы тағамдармен (таңертең - шай, май қосылған ақ нан, сулы ботқасы, какао, туралған ет; түсте және кеште - котлета, омлет, балық, буда пісірілген көкөністер, піскен ет, картофельді, овощты пюре, көже). Барлығы 2300-2500 қалория. Қажет болса аз мөлшерлі қан құйылады. Өкінішке орай бұл тәсіл науқасты жазбайды, ойық жарадан қайталанып қан ағуынан сақтамайды. Және бұл тәсілді ауыр қан ағуында қолдануға болмайды. Бүдан соң ауру өлімі 10-24% жетеді.

1938 ж. С.И.Спасокукоцкий - асқазан ойық жарасынан қан ағуынан геморрагиялық коллапска ұшырағын ауруға мол мөлшерлі қан құйып дайындағаннан кейін жедел операциямен емдеу ең пайдалы тәсіл саналуы қажет деп жазған. Резекциядан соң (операция үстелінде) зонд арқылы ащы ішекке арнайы қөрек (Спасокукоцкийдің қоректендіргіш қоспасы) жіберілетін.

С.С.Юдин, А.А.Богораз, Б.С.Розанов т.б. хирургтар консервативті тәсілдердің тек уақытша гемодинамикалық түзелістер беретіндігін, компенсаторлық түзелістер азғана уақыттан соң қайта бұзылатындығын дәлелдеген. Сондықтан ойық жарадан қан ағуы ұшыраған науқастарға консервативті еммен жедел радикальды операцияға даярлап оған қарын резекциясын орындау қажет деп санаған. Мұндай тактика емнің алғашқы және қейінгі нәтижелерін жақсартатындығын дәлелдеген.

2. Ойық жараның тесілуі - жиі кездесетін асқыну.

Әр авторлардың мәліметтері бойынше ойық жараның тесілуі аурудың 5-24% кездеседі. Жараның тесілуі адам өмірінде қездесетін ауыр жағдайларда жиілейді. Көбінесе ұлтабар ішегінің ойық жарасының тесілуін береді (Мейо- 28%, С.С.Юдин - 90%).

Көбінесе перфорация еркек адамдарда байқалады (операциямен емделген 1000 еркектер арасында 14 әйелдерде байқалған С.С.Юдин). Ойық жараның тесілуі көбінесе қарынның пилорус тұсында, кіші иінде, дуоденальды бөлімінде байқалады.

Тағамды көп мөлшерде қабылдау, іш бетінің тырысуы, түшкіру, күшену, кұсу, барий ішкізіп тексеру сияқты себептер ойық жараның тесілуіне әкеліп соғуы мүмкін. Кейде ойық жара ұйықтап жатқанда тесілуі мүмкін. Дегенмен, көбінесе жараның тесілуі тағам ішкеннен соң, 16-20 сағаттар арасында кездеседі. Оған тағамды көп қабылдау себепкер болады. Көктемде және қыста ойық жаралар тесілуі жиілейді.

Француздың белгілі хирургі Мондор перфорация көріністерін екі топқа - негізгі және қосалқыға бөледі. Ең маңызды симптомдар – іштің қатты ауырсынуы, іш бетінің қатаюы және " ойық жаралы анамнез". Ауырсыну өте күшті, жедел пайда болады, науқасты "ішке пышақ салғандай"қатты қыйнайды.

Әлбетте ауру адам екі аяғын ішіне тартып, қолдарымен ішін басып бір қырындап жатады, бет пішіні бұзылған "қиналу пішіні", кейбір ауруларда талықсу, шок байқалады. Ауру сезімі әрқашанда кеуде шеміршегі тұсында басталып төменге - оң жамбас, мықын тұсына жайылады. Бұл қарыннан шыққан қышқылдың іштің оң каналымен төмен ағуымен байланысты. Ауырудың төмен жайылуы кейде аппендицит туралы ойландырады. Бірақта көк ет жүйесінің қозуы әсерінен ауырудың оң иыққа, жауырынға берілуі перфорация болғанын дәлелдейді.

Іш бетінің қатаюы - іш нашар қозғалады, ішке дем тарту қиын, іштің беті төмен, тегіс, қатайған, қозғалыссыз "тақтайдай қатты". Іш бетінің мұндай өзгерісін басқа ешқандай ауру бермейді. Ішті басқанда оның ауыруымен қатаюы одан әрі күшейеді. Бірақта 12 сағат өткеннен соң іштің қатаюы оның кебуіне ауысады - жалпы перитонит басталады.

Аурудың тыныс алуы ауыр, оның пішіні, көз қарасы қорқынышты, ол дәрігердің ішін тексеруінен қатты сескенеді, қорқады.

Диспепсиялы бұзылыстар - кекіру, лоқсу, құсу байқалады. Анамнезінде бұрын емханада емделгендігі, қанды құсық, "мелена" байқалғандығы анықталса диагноз оңайланады.

Кейбір аурулардың ойық жарасының тесілуі ешқандай анамнездік хабарсыз кездеседі. Бұндай ойық жаралар "мылқау" аталады. Жараның тесілуі ойық жара ауруының ең алғашқы көрінісі болады да диагнозды қиындатады.

Ішке сұйықтың жиналуы тек қарын тесігінен аққан затпен байланысты емес, ол іште қабыну экссудаты пайда болуымен байланысты. Клиникалык тексерістермен ішке жиналған бос сұйықтың мөлшері 500 мл.-ден асқанда ғана анықталатындығын хирург ұмытпағаны дұрыс.

Перкуссиямен іштен шығатын дыбыстың өзгергенін анықтағаннан соң ауруды бір қырына аударып қайталап перкуссия жасағанда алғашқы анықталған жуан дыбыс тимпонитпен алмасады. Бұның себебі - іш бүиірініде жиналған экссудат төмен ағып ауысып кетеді. Ауруды арқасына жатқызып қайта перкуссия жасағанда іш бүйірініде және жамбас ойшығында қайтадан жуан дыбыс естіледі.

Ауруды рентгенмен тексергенде - көк ет астына жиналған газдың көлеңкесі көрінеді.

Аталған объективті көріністерме қоса перфорацияның келесі жалпы симптомдары анықталады. Перфорациядан соңғы алғашқы сағаттарда –шок дамиды. Науқастың терісі бозарған, дымқыл, суық, аурудың есі ауысқан. Дене қызуы қалыпты, қан тамыры нашар анықталады, кейде қиын, немесе тіпті анықталмайды.

1-2 сағат өткеннен соң аурудың жағдайы "жақсарады" алдамыш жақсару байқалады. Іш ауыруы бәсеңдейді. Бірақта қарын тесігінен ішке сүйық ағу салдарынан перитонит дами бастайды. Мұндай "жалған жазылу" дәрігерді алдап қажетті операцияны жедел орындаудан бас тарттыруы мүмкін.

Шок кезеңі өткеннен соң қан тамыры толықтанады, сиректенеді. Тамыр сиректенуі кезбе жүйенің қозуымен байланысты. Жүрек соғуының сиректенуі де.

Перфорация дене қызуын көтермейді, дене қызуы тек перитонит басталғанда жоғарылайды (38-39градус С).

Сонымен, қарын ойық жарасының тесілуі ағымында шок және жалған жазылу және перитонит кезеңдерін бөлуге болады. Перитонит кезеңінде аталған белгіге жалпы және жергілікті өгерісмен қоса Гиппократ пішіні (перитонит пішіні) пайда болады. Оған іш кебуі, жел шықпауы (метеоризм), құсық қосылады.

Алғашқыда ішілген тағамдар құсылса, кейінір өт қосылған, одан қейін нәжісті құсық басталады. Құсық жиі - тоқтаусыз, сасық иісті, көкшіл қара түсті, көп мөлшерде. Егер қажетті операция орындалмаса ауру 24-48 сағат арасында қайтыс болады.

Кейде аурудың операциясыз жазылуы мүмкін. Бұл ойық жара тесігінің шарбымен немесе ішекпен бітелуінде кездеседі. Ал кейде қарыннан аққан сұйық шарбымен т.б. іш мүшелерімен қоршалып абсцесс немесе шектелген перитонит береді. Болашақта абсцесстің ағзаға жайылуы немесе іріңдік ішекті тесіп оған ағуы мүмкін.

Перфорацияны алғашқы 6 сағат ішінде операциямен емдегенде аурулар өлімі байқалмайды. Егер хирург ауруға морфий егіп консервативті ем қолданса әр бір - 4 науқастың 3-і қайтыс болады (Мондор).

Сондықтан, қарын мен ұлтабар ішегінің перфорациясын анықтау өте жедел орындалуға тиіс. Әр бір кешіккен сағат операцияның нәтижесін өте төмендетеді.

Айырудың ең негізгі көріністері - тамыр соғуының сиректенуі, дене қызуының көтерілмеуі, құсықтың жоқтығы, тілдің дымқылдығы.

Әрине бүның бәрі перфорацияның алғашқы кезеңіндегі көріністер. Перитонит бастала келе бұның бәрі өзгереді.

Жедел аппендицитте дене қызуы көтеріледі, тамыр соғуы жиілейді, тілі құрғайды, шырышпен жабылады. Перфорацияның аппендицитпен ұқсастығына қарыннан аққан сұйықтың бүйір каналымен оң жамбас тұсына жиналып осы аймақтың ауырсынуымен білінеді. Осыған байланысты диагнозды қате анықтау байқалады.

Перфорациядан айыруды талап етуші келесі ауру жедел холецистит, өйткені холециститте де іштің оң бөлімі ауырады. Бірақта холециститтің өзіне тән қөріністері бар. Холециститпен көбінесе толық қарт әйелдер ауырса, перфорация жас ер адамдарда жиі кездеседі. Холецистит майлы тағамдар қабылдағаннан соң жиі басталады.

Перфорацияланған ойық жаралар теқ операциямен емделеді. Консервативті емнің кемістігі - оның перитониттің алдын ала алмайтындығында. Дегенмен ақырғы жылдары батыс елдерінде Тейлор тәсілімен консервативті ем қолданылып жүр.

Бұл тәсілде мұрын арқылы асқазанға енгізілген зондпен 5-6 тәулік бойы қарын сөлі сорылып түрады. Бірақта бұл тәсілмен емделгендердің біразында перитонит бәрі бір басталады да ауру өледі. Сондықтан бұл тәсілді біздің хирургтер қолданбайды.

Қарынның жарасын тігу өтқен ғасырдың ақырынан бастап қолданыла бастаған. Бұл операциялардың жақсы аяқталуы ойық жара перфорациясын операциямен емдеудің мүмкіндігі мен қажеттілігін дәлелдейді.

Асқазан ойық жарасының тесілуі туралы бірінші хабарды І695 ж. Гроссиус (Grossius) жариялаған. І839 ж. Крювелье (Cruvielhier) ойық жараны жеке нозологиялық ауру санауды ұсынып, оны қарынның созылмалы зақымдануы деп атаған.

1842 ж. Рокитанский (Rokitansky) бұл ауруды тесілмелі ойық жара, ал Шеметов 1861 ж. дөңгелек ойық жара деп атаған. Бұл маман ойық жарасының тесілуіне ұшыраған адам туралы ресейде бірінші хабарды жариялаған.

Микулич (Mikulicz) 1880 жылы жыртылған ойық жарасын тігуді орындаған.

Михай (Michaux 1890) жараны кесіп алуды, Браун (Braun) 1893 ж. асқазанның тесігін тіккеннен соң, ішек арасының анастомозын орындаған.

Тесілген ойық жараны резекциямен емдеуді 1902 ж. Керли (Keerly), ал тесікті тігуге қоса анастомозды Ресейде бірінші орындаған Добротворский (1903 ж.) болатын. 1902-191З жж. арасында Обухов емханасында ойық жара тесілуінен 56 науқас операциямен емделген (36 тігу, 17 тігумен қоса анастомоз, З-тампонада).

Резекцияны қолдаушылар арасындағы ең, атақты хирург С.С.Юдин болатын.

1951 ж. «Хирургия» журналы дискуссия өткізіп келесі шешімге келеді:

1. Тесілген ойық жараны емдеуде радикальды резекцияны қолдануға қарсылық жоқ.

2. Ойық жара тесілуі көбінесе түнде кездесетіндіктен, ал кезекшілік ететін хирургтар жас болғандықтан, емнің нәтижесі жаман болады. Сондықтан операцияның түрі келесі жағдайлармен байланысты: хирургтің тәжірибесі, науқастың жағдайы және перфорациядан соң өткен уақыт, перитонит ауырлығымен.

3. Бұл жағдайларда резекция емес жараның тігуі орындалады.

1882 ж. Ван Клеф (Van Klef)/ қанаған ойық жараны кесіп алып тастаған.

1887 ж. Микулич (Mikulicz) пилоропластиканы және жараны күйдіруді орындаған.

1889 ж.Селз (Selze) гастроэнтеростомияны, 1893 ж. Ру (Roux) ойық жараны кесіп алумен қоса асқазан артериясын байлауды орыңдаған.

1903ж. Федоров, Спижарный - Добротворский т.б. ойық жарадан қан ағуын жедел операциямен емдеу қажеттігін жазған.

Ресейде ең бірінші асқазан тесігін тігу операциясы 1897 жылы орындалған. Алғашқыда тесікті жібек жібін қарынның барлық қабатынан өткізіл тігетін. Мұндай тігін тек жұмсақ, жақында пайда болған ойық жарада мүмкін. Тәжірибеде көбінесе каллезды (ескірген, жиектері қатты, шеміршектенген) ойық жаралар жыртылады. Бұларды тігу киын, жіпті тартқанда жара жыртылады, оның жиектері жақындамайды. Сондықтан тігінге қоса тесікті шарбымен тығындайды. Кейде бұл операцияда асқыныс береді. Шарбы еріп қарын тесігі қайта ашылады, тесіктен аққан қарын сөлі перитонитке соғады. Осыған байланысты В.А.Оппель кесілмеген шарбы пайдалануды ұсынды (1896 ж.). Шарбының жара тесігінен шығып кетпесі үшін оның ұшын кетгут жібімен тігіп, жіпті тесіктен қарынның бетіне өткізіп бекітеді. Бұған қоса шарбыны тесік қабырғасына тігеді. Кейінде бұл тәсіл П.Н.Поликарповпен жақсартылғандықтан Оппель-Поликарпов тәсілі деп аталады.

Өте ауыр жағдайда бұрынғы кезде Нейман тәсілі ұсынылған. Бұл операцияның нәтижесі неғайбыл. Максимович перфорациялық тесікті дәкелі тампонмен тығындауды қолданған. Бұл тәсілдердің өте маңызды кемістіктері - олардың ауруды жоймауы, перфорацияның қайтадан ашылуы мүмкіндігі.

Осыған байланысты тесілген ойық жараны қарын резекциясымен алып тастау қажеттілігі дәлелденеді. Резекцияда ойық жара ғана емес қарынның жартысынан астамы алынып, қарын қышқылының мөлшері азаяды. Кышқылдың азаюы қайталанып ойық жара пайда болуына жол бермейді. Тесілген ойық жараны резекциямен емдеу 1928-1942 жж. С.С.Юдин мен ұсынылған. Осы тәсілмен емделген 1119 аурудың 7% ғана қайтыс болған.

Негізінде тесілген ойық жараны резекциямен емдеу келесі жағдайларда қолданылады: ұзаққа созылған ойық жара ауруы, науқастың жақсы жалпы жағдайында, перфорациядан соңғы 6 сағатқа дейін, егер ойық жара қарын деформациялануына немесе тарылуына әкелсе. Әрине бұл үшін хирургтің резекция жасау қабілеті болса (Д.П.Чухриенко).

Ойық жараның тесігін тігудің нәтижесі қандай? Егер ойық жаралар жақында пайда болса операция 70% -дейін жақсы нәтиже береді.

Тағыда жақсы нәтиже аурулардың перфорацияланған "мылқау - белгісіз" ойық жаралардың тесігін тіккенде (96%) байқалады,

Ойық жараны тігу ұзақ ауырған, жасы қартайған ауруларда жақсы нәтиже бермейді және аурудың қайталануына әкеледі (№ 10 сурет).

Ойық жараның тыртықтанып жазылуы қарынның деформациялануына себеп болады.

1912 ж. Ресей хирургтерінің XII съезінде ойық жараның жыртылуын емдеу нәтижесі қаралып съезд төре ағасы Ф.А.Рейн өзінің қорытынды сөзінде - орыс хирургиясы өте жоғары деңгейге көтерілді және бұдан жақсы жетістіктерге жету үшін әлеуметтік жағдай туғызу кажеттігін атаған.

Дегенмен ұзақ уақыт кейбір хирургтар ойық жара тесілуін тек тампонадамен емдесе (Н.Н.Петров), басқалары – жараны тігу және тігумен қоса гастроэнтероанастомоз қолдану қажет санаған.

С.И.Спасокукоций және С.С.Юдин резекция кажет деп санаған. Бұл проблема туралы өткізілген дискуссия келесі шешімге келген (1951 ж):

1. 
   Қарын ойық жарасының тесілуін радикальды резекциямен емдеуге еш қарсылық жоқ.
   
2. 
   Ойық жара тесілуін көбінесе жедел түрде, түнгі кезекші жас мамандар емдейтіндігінен келесі шарттармен санасу қажет:
   

б) Наукастың жағдайының қанағаттанарлығы және перфорациядан соңғы уақыттың 6-10 сағаттан аспауы.

3. Аталған шарттардан басқа жағадайлардағы науқастарға резекция жасауға болмайды, оларға-жараны тігу, кейде оған қоса гастроэнтероанастомоз жасалуы қажет.

Казіргі уақыттың өзінде хирургтер арасында резекцияны немесе тігін салуды қолдайтын хирургтер тобы бар. Дегенмен қажетті операция түрін шешкенде - аурудың жасымен, оның жалпы жағдайымен, жараның тесілуінен соң өткен уақытпен, перфорацияның орнымен, жарадағы бұзылыстармен, іштегі және іш мүшелеріндегі өзгерістермен және операция жасайтын бригаданың, емхананың қабілетімен санасады.

Резекцияны келесі жағдайларда орындау қажет:

1) Қарынның бірнеше тесіктерінде.

2) Каллезденген жара және қарынның ауыр қабынуында.

3) Асқазан немесе ұлтабар ішегінің тесігін тіккенде стеноз пайда болуы қаупінде.

4) Аурудың қанағатты жағдайы және перитониттің жоқтығы.

Басқа жағдайларда перфорациялаған ойық жараны тігу орындалады.

Л.В.Поташов (2005 ж.) тесілген ойық жараны тігумен қоса шипалы антацидті (гистодил, циметидин) және асқазан секрециясын бәсеңдететін препараттарды (5-фторурацил, фторафур, циклогексамид, 5-азацитадин) пайдалану науқастардың 70% өте жақсы және жақсы нәтиже береді деп жазады.

Операциядан соңғы кезеңде Н-2 блокаторлар, ингибиторлар және антихеликобактериальды препараттар пайдаланылады.

Тейлор (Taylor) қарын тесілуін операциясыз емдеу тәсілін ұсынған. Бұл үшін қарынға өткізілген зонд арқылы ұзақ уақыт қарындағы сұйықты сорылады. Қарын тесігіне іштің басқа бір мүшесі жабысып тесік бітеліп ауру жазылады деп саналады. Зонд арқылы қарынға жиналған сүйықты соруға болады, бір қарыннан ішке аққан сұйықты жоя алмаймыз. Сондықтан ішке инфекция тарап перитонит басталады.

Тейлор 476 аурудың 40 (8,4%) жоғалтса, ССРО-де 857 аурудын 98 (11,4%) перитониттен өлген.

Су кемістігі терінің құрғауына, қатаюына әкеледі. Іштің бетін қарағанда созылып ұлкейген қарынның жиырылуы (перистальтиқа және антиперистальтика) көрінеді. Бұл Валь симптомы деп аталады. Осындай созылған қарынды басып тексергенде ондағы көп жиналған сұықтың шайқалуы естіледі.

Қарындағы сұйықты зондпен алып тексергенде оның иісі сасық, қышқылы көптігі анықталады. Бұл сұйықта бос қышқыл азайса қарынның қатерлі ісік ауруы стеноздың себебі болуы мүмкін.

Рентгенді тексеріспен - созылған, төменге салбыраған қарын көрінеді. Қарынның қабырғалары тегіс, оларда ісік немесе қуыс (ниша) жоқ. Ішкізілген контраст қарыннан ішекке ұзақ уақыт өтпей 2-3 күн бойы сақталады.

Операцияда бұндай ауруларда қарынның пилорусты бөлімі тарылғандығы - ол тек сіріңке басы өтетіндей тарылған.

Бұндай ауруларға аштықтан өлім қаупі туады.

Пилорустың стенозы тек операциямен - гастроэнтероанастомоз немесе қарын резекциясымен емделеді.

"8" немесе ұлу тәрізді деформацияларды да операциямен емдеу қажет. Ұзаққа созылған ойық жараның асқазанның қатерлі ісігіне айналуы мүмкін . Бұндай асқынудың алғашқы белгісі қарын сөлінде бос тұзды қышқылдың азаюы немесе жоғалуы.

Ахилия және іш ауыруының тұрақты байқалуы хирургті ісік өсуі туралы хабарлайтын алғашқы ескерту болуы керек. Әсіресе қарт адамның қарынының кіші иінінің аумағы 2 см. асқан ойық жаралар қатерлі ісікке жиі және тез айналады.

Ойық жараның қатерлі ісікке ауысуы мүмкін түрлері резекциямен емделуі тиіс. Бұндай ауруларға қажетті резекция кешіктірілмей орындалуы қажет. Операцияның кешігуі аурудың асқынып кетуінен операция нәтижесізденуіне соғуы мүмкін.

Бұдан 5 күн бұрын тұзды қиар жегеннен соң іштің ауыруы күшейіп содан бері басылмай отыр. Ауыздан қабылданған тағамдар іле - шала құсылады. Науқас отырғанда, жүргенде ішін жұдырығымен басыл отырады.

Іші симметриялы, жұмсақ, тыныс алуға дұрыс қатысады. Іштің жарығы жоқ. Бауыр, көк бауыр ісінбеген - өзгермеген. Мендель және Боас симптомдары анық. D-Х-ХІІ зоналарының гиперестезиясы бар. Қарын қышқылығының - жалпысы 70-85; бос қышқылы 30-50; нәжісте -қан қалдығы. Рентгенде - кардиодуоденальды аймақтың ойық жарасы және тарылғаны көрінеді.

7-ші наукас- 26 жасар жүргізушы. Клиникаға келесі шағымдармен жатқызылған: әлсізденуі, бас айналуы, іштің эпигастральды бөлігінің ауырсынуы және нәжіс түсінің қараюы.

Ең алғашқыда бұдан 12 жыл бұрын 14 жасында ішінің ауырсынуынан басталған, ал 17 жасында қанды кұсық байқалған, ауруының салдарынан әскер қатарынан қайтарылған.

Екі жыл бұрын асқазанның ойық жарасының перфорациясы тігілген. Осы жылдың басынан әлсіреуі, іштің қатты ауыруы, қара дәрет байқалады.

Науқастың басы айналады, ол жүдеу, терісі құрғақ, бозарған дене қызуы көтерілмеген, Іші жұмсақ, шеміршек тұсын және оң қабырға астын басқанда ауырсыну күшейеді.

Қан анализінде - гемоглобин - 45%, эритроциттер 2,8 млн., лейкоциттер 10700, ЭТЖ - 38 мм/сағатта.

Диагноз – қарынның ойық жаралы ауруы. Жарадан қан ағуы.

Шағымы: іштің төс шеміршегі айналасының өте қатты ауырсынуы. Арақ- шарап ішкеннен кейін мас. Аталған шағымдары көп тамақ және арақ ішкеннен соң түн ішінде пайда болды. Іштің шамалы ауырсынуы, кекіру, құсу бұдан бұрында байқалатын. Тілі құрғақ, кірленген, дене қызуы 36,8 градус, қан тамыры соғуы 68-1 минутта. Аурудың терісі бозарған, бір қырымен ішін екі қолымен басып жатады. Іштің беті жазық, тақтайдай қатты, өте ауырғыш, Щеткин-Блюмберг симптомы анық. Іш перкуссиясымен бауыр дыбысының жоғалғандығы анықталады. Ішті рентгенмен текергенде көк ет астында бос ауа жиналғандығы көрінеді.

Қарын ойық жарасының жыртылуы деген диагнозбен науқас операцияға алынған. Интратрахеальды наркозбен жасалған операцияда іште мол мөлшірлі қабыну сұйығы және пилорус аймағының алдынғы бетінде қабыну инфильтраты; ал оның ортасында 0,5 см. тесік анықталады. Тесіктен ішке қарын суы ағады. Тесік көлденең бағытпен тігіліп. тігін шарбы майымен қүшейтілген. Іште жиналған қабыну суы сорғышпен сорылып, операия жарасы қабаттанып тігілген.

9-шы науқас- 43 жасар жұмыссыз әйел. Клиникаға 28/ІХ-түскен. Шағымдары: эпигастральды аймақтың ауырсынуы, лоқсу, құсу. Кұсықта әрқашан бұдан 1-2 тәулік бұрын қабылданылған тағамдар қалдығы анықталмаған. Ауру бұдан 3 жыл бұрын сезіле бастаған - ас қабылдағаннан соң іш кебуі, кекіру, 20-30 минуттен соң кейде 1 сағаттан соң құрсақ ауырсынуы. Бұдан соң жиі-жиі тағам қалдығымен құсу, нәжістің түсі өзгеріп қараюы, нәжіс сирек шығуы қосылды. Ақырғы бірнеше ай ішінде науқас ауыр жүдеп 20 кг. салмағын жоғалтты. әлсізденді, басы айналатын болды. Науқастың бойы 157 см., салмағы 45 кг., терісі созылған, қыртыстанған, бозарған.

Карын созылған, кеңейген, оның төменгі жиегі кіндіктен 4-5 см. төмен, қарында су шалпылы және Валь симптомы анықталады.Қарынның қышқылы жоғары, онда қан қалдығы байқалады.

Рентгенмен тексергенде - қарын созылған, кеңейген, төмендеген. Ішкізілген барий ұзақ уақыт қарында сақаталады. Диагноз – асқазанның ойық жаралы ауруы. Қарын тарылуы. Атониясы және созылуы.

10-шы науқас- 42 жасар сантехник, клиникаға 1984 ж. 14 қарашада түскен. Шағымдары: -эпигастральды аймақтың ауырсынуы. лоқсу, кұсу, әлсіреу, шаршау, ішектің желмен толуы. 1980 ж. қарынның ойық жарасына Бильрот-ІІ тәсілімен резекция жасалынған. Бүдан 5 ай бұрын аш қарында құсық, эпигастралъды аймақтың ауырғыштығы басталды. Сол уақыттан кұсық тоқталмай науқастың жағдайы ауырлана түсті. Кейде құсықты науқастың өзі әдейілеп шақырады. Аз уақытта қатты жүдеді. 10 кг. арықтады. Тәтті тағамды қабылдай алмайды. Олардан соң әлсіреу, дене қалтырауы, лоқсу пайда болады. Тағамдар қабылдағаннан соң өте ауыр әлсіреу басталатындығынан шалқасынан жата қалады. Күніне 2-3 рет іш өтеді, сүйық. Іші кебеді, іштің оң бөлшегі қатты ауырсынады.

Әлсіреу, лоқсу, құсу, іш өтуі, тәтті тағамды көтере алмау және анамнезден бұрын Билърот -II тәсілімен қарын резекциясының орындалғандығы негізінде науқасқа "қарынның резекциядан соңғы ауруы" деген диагноз қоюға болады. Диагнозды анықтау үшін жалпы және биохимиялық қан, зәр анализдері және қарынды рентгенмен тексеру қажет.

Науқас өте жүдеу. Бойы 159, салмағы 35 кг. Бет пішіні сұрғылт - боз, аздап ісінген. Аяқтарының бастары, тірсектері ісінген. Тілі кірленген. Іші кепкен, ауырсынады. Іштің қатты ауыратын орны операциядан соңғы ортаңғы тыртық бойында. Рентгенмен тексергенде - артқы гастроэнтероанастомоз және ащы ішекпен көлденең тоқ ішек арасының жыланкөзі анықталады. Қанын тексергенде - НВ-13,2%, ЭР 4,5 мл., Л- 8400, РОЭ - 20 мм/час.

Қан, плазма, витаминдер т.б. даярлықтан кейін ауру операцияға алынған. Алғашқы диагноздың дұрыстығы анықталады. Қарын мен ащы ішек анасомозы аумақты резекциямен алынып тасталынған.

Сурет № 9. Қарын резекциясынан кейін пайда болған "әкелуші ішек иірімі синдромы"

Сурет 10. Тесілген ойық жараны тігу техникасы:

а) тесілген жараны кесіп алу

б) операциядан соңғы жараны қарынға көлденең бағытта тігу (Гейнеке-Микулич операциясы).

Ең бірінші қарын резекциясын орындауға талаптанған Меррем болды. Ол өзінің ауру жолдасын емдеу үшін резекция техникасын экспериментте иттерге жасаған. Бірақта оған науқас адамды қарын резекциясымен емдеуге рұқсат берілмеген. 50 жыл бойы Мерремнің экспериментін еш хирург қолдамай авторды сықаққа айналдырған. Мәселен, Диффенбах бұл тәжірибені автордың сандырағы деп атайды. Мұндай операция науқастың өлімін жақындатады деп есептеледі, сондықтан оны орындауға болмайды деп 1850-1860 жылдарының өзінде саналатын.

1842 ж. В.А.Басов қарын жыланкөзіне резекция жасап, келешекте кездесетін көптеген сұрақтарды шешкен.

Хирургиялық тәжірибеге асептика мен антисептика шараларының енгізілуі операциялық тәсілдердің дамуына кең жол ашты.

Көптеген операциялардың орындалу техникасы экспериментте жүргізіліп, олардың нәтижесі хирургтарға көрсетілді.

1872 ж. Пеан (Реаn) бірінші болып қарын пилорусының резекциясын жасады. 1880 ж. поляк хирургі Ридигер қарынның резекциясын орындады, бірақ науқас операциядан қайтыс болды.

Осы жылы немістің ұлы хирургі Теодор Бильрот қарын резекциясын үш рет жасады. Бильрот орындаған резекцияның техникасы мынадай еді - пилорусы алынып тасталынған қарын қалдығына ұлтабар ішегі жалғанған (гастродуоденостомия). Кейінде бұл тәсіл қарын резекциясының бірінші түрі (Бильрот - I) деп аталды.

Кейінірек Бильрот қарын резекциясының екінші тәсілін ұсынды. Бұл тәсілде қарынның қалдығымен ащы ішек жалғанып, ұлтабар ішегінің тұқылы тігіліп толық жабылады. Бұл тәсіл қарын резекциясының екінші түрі немесе Бильрот-2 әдісі бойынша қарын резекциясы (Б II -гастроеюностомия) деп аталады.

Қарын ойық жарасын операциямен емдеуде неге гастроэнтероанастомоз немесе баска операциялар емес резекция бұрын қолданылған деген сұраққа С.С. Юдин келесі жауап береді. Алғашқы гастроэнтероанастомоз (Вельфлер) резекция операциясы кең қолданыла басталғаннан соң орындалған. Николадони қарын ісігінде орындалған резекция операциясына қатысып тұрып - резекция орнына ісіктен жоғарыда қарынмен ащы ішек арасында анастомоз мүмкіндігін ойлаған.

Бұдан соң алдыңғы гастроэнтероанастомоз орындала бастайды. Бірақ бұл операциядан соң теріс, қатерлі шеңбер пайда болатындығы анықталады. Бұған қарсы (Браун) қосымша энтеро-энтероанастомоз орындалуы қажеттілігін анықтаған.

Кейінірек Бильроттың көмекшісі Хакер (Hacker) артқы гастроэнтероанастомоз техникасын ұсынады.

20 ғасырдың алғашқы 25 жылдарында қарын ойық жарасын емдеудің негізгі түрі гастроэнтероанастомоз саналды. 1925-40 жылдары арасында гастроэнтероанастомоз қөптеген асқынуларға (пептикалы ойық жара, қан ағуы, ойық жараның қатерлі ісікке айналуы) соғатындығы анықталып хирургтардың көпшілігі резекция жасалуын қолдайды. Бұдан соң гастроэнтероанастомозды немесе резекцияны қолданушылар арасында ұзақ уақытқа созылған керіауыздық басталады. Ақыры (1946ж.) резекцияның дұрыстығы дәлелденіп, одан соң асқынулардың сирек байқалатындығы анықталды. Дегенмен, қазіргі уақытқа дейін ойық жара ауруын операциямен емдеудің жақсы нәтижелі тәсілдері іздестіріліп отыр. Қазір қарын резекциясының бірнеше түрлері (тиімді, сатылы, Бильрот 1-2, гастроэнтеростомия іш аралық анастомозымен қоса, резекцияға қоса ішектен құрақ жалғау, ваготомия) қолданылады.

Бірақ операцияның ақырғы талабы қарын қышқылын төмендету болатындығынан резекция радикальды (қарынның 3/2 алынуы) болуы қажет.

Резекция эндотрахеальды наркозбен орындалады. Бұрынғы уақыттарда С.С.Юдин, А.Г.Савиных жұлын жансыздандыруын қолданатын.

Операциядан соң алғашқы қүндері (1-2-3) ауыздан тағам ішкізілмейді. Ерітінділер көк тамыр арқылы (парентеральды жолымен) жіберіледі. Олардың жалпы мөлшері 2-3 литрден кем болмайды. 24 сағаттан соң жылы тәтті шай жұтқызуға, ал 2-3 күннен бастап 2 жұмыртқа, жеміс-жидектер шырындары, 4 күннен -сорпа, көже, компот, сары май, ботқа, жұмыртқа, айран ішкізіледі. 7-8-күннен бірінші (арнайы ойық жаралық) диетаға көшіріледі.
Операциядан кейінгі кезеңде келесі асқынулар кездесуі мүмкін:

а) Ішекке немесе ішке қан ағуы . Бұның алдын алу операция устінде кесілген тамырларды жақсылап байлау немесе электрокоагуляциялау.

б) Перитонит - ұлтабар ішегі тұқылы тігінінің немесе қарын мен ішек арасының анастомозының сапасыздығынан ішке инфекция жайылуы себебінен басталады. Бұл аскынуларды азайту үшін ұлтабар ішегінің тұқылын жабудың көптеген тәсілдері ұсынылған (кисетті, 2-3 қабатты тігін, тігінді шарбымен, ұйқы безі қапшығымен бекіту). Ішектің немесе анастомоздың тігін кемістігінен басталатын перитониттің алғашқы көріністері анықталысымен ауру қайта операцияға алынып қосымша тігу және іш тазартылып жуылуы және тампондалуы орындалады. Кешікпей орындалған операция науқастың өмірін сақтайды.

Өкінішке орай қатерлі ісіктен соңғы перитонит өте ауыр және бұндай ауруларда қайталанып жасалатын операция (релапаротомия) жақсы нәтиже бермейді, өйткені қатерлі ісікте қарын қышқылының төмендігі іште бактериялардың тез өсіп - өнуіне, жайылуына жол ашады да аз уақытта ауыр перитонитке ұшыратады.

в) Пневмония. Оның алдын алу үшін жараның ауыруын басу, тыныс жаттығулары, ингаяция, қыша (горчичник), арқаны уқалау, ауруды қозғау, антибиотиктер пайдаланылады.

г) Зәр шығарудың қиындануы, іш кебуі. Бұлардың алдын алу үшін операциядан бұрынғы даярлық және операциядан соң ауруды төсекте ұзақ жатқызбай тез қозғау және аяғына тұрғызу қажет.

Гастроэнтероанастомоз операциясынан соң әр түрлі асқынулар (пептикалы ойық жара, қайта пайда болған ойық жара, гастрит) жиі байкалуына байланысты асқазанға жалғанатын ішек бөлшегі ұзын және олардың өзара (Брауынша) анастомозы орындалады.

Бильроттың екінші тәсілімен орындалатын резекциядан сон да көптеген асқынулар мүмкін (лоқсу, құсу, тәтті, сүт қосылған тағамдарды қабылдай алмау, жүдеу). Бұл асқынуларды агастральды астения немесе демпинг - синдромы (dumping syndrome), резекциядан соңғы ауруды атайды. Бұл аурудың себебі ұлтабар ішегінің ас қорытуға қатынаспауы. Бильрот 2-де тағам ұлтабар ішегіне енбей, оны айналып өтеді. Демпинг - синдромында екі түрлі (механикалық және функциональдық) асқынулар байқалады. Қарын тұқылында резервуарлық және моторлық жағдай нашарлайды. Ішектегі эвакуация шапшанданады да ол іш өтуіне, тағам сіңбеуіне, аурудың жүдеуіне ұшыратады. Көмірсулы алмасу процессі бұзылады. Аталған асқынулардың алдын алу үшін резеқцияны Билъроттың бірінші тәсілімен орындау қажет деп есептеледі. Бірақта Бильрот I ұлтабар ішегінің ойық жарасында, кіші иіннің жоғары орналасқан жараларында қолдану қиын.

Сондықтан ұлтабар ішегінің төмен орналасқан, алынуы қиын жараларында қарынның паллиативті резекциясы (жараны ас қорытуға қатынастармау) жасалады. Ойық жара ұлтабар ішегінің тұқылында қалады. Бұл операция 1918 ж. Финстерермен ұсынған. 3/2 бөлігі алынған қарыннан қышқыл аз шығатындығы және ұлтабар ішегінен тағам өтпеуі химиялық және механикалық әсерлерді жойып жараның жазылуына қажетті жағдай туғызады. Бірақта орнында қалдырылған жарадан қан ағуы қаупі сақталады.

Бұдан 40-50 жыл бұрын ойық жара ауруын кезбе жүйесін кесумен емдеу ұсынылған. Жүйені кесу қарын сөлінің қышқылдылығын азайтады. Дрегстедпен (Dregstedt) ұсынылған бұл операция ваготомия аталады. Ваготомия қарын қышқылын азайтумен қатар ішектер және қарын жұмысын бұзады (атония), аурудың қайталануына соғады. Сондықтан ваготомияны аурудың барлық түрінде шипалы операция деп санауға болмайды.

Кейінгі жылдары жалпы оқпанды ваготомия орнына селективті (кезбе жүйенің қарынға кіретін жеке бұтақтарын кесу) ваготомиясы қолданылады.

Көбінесе селективті ваготомияны өткізгіш операциямен (пилоропластика, гастроэнтеростомия) қоса орындайды. Кейде селективті ваготомияға қоса антрумэктомия жасалады. Қарын кышкылының азаюы әсерінен бұл операциядан соң ойық жараның қайталануы сирек кездеседі. Кейбір хирургтар қарын резекциясын да селективті ваготомиямен аяқтайды.

Резекциямен алынған қарынды ішек жалғап үлкейту санасы ертеден белгілі болатын.

Шумакер (Schoemaker, 1911 ж.) экспериментте қарынды оның иінінен даярланатын түтікшемен алмастыруды, ал П.А.Куприянов (1924 ж.) қан тамыры сақталынған ішекпен қарын кемістігін толықтандыруды ұсынған. Қарынның кесіліп алынған бөлшегінің орнына ащы немесе тоқ ішектен даярланған "құрақ" арқылы қарынмен ұлтабар ішегі жалғанылып ішек-қарынның "үзіліссіздігі" сақталады. Тағам "құрақ" арқылы қарыннан ұлтабар ішегіне еніп онда өтпен, ұйқы безінің шырынымен араласып толық қорытылады.

1938 ж. Е.И.Захаров (Симферополь) Мәскеуде хирургтар ұжымына осындай ішек "құрақтарын" пайдаланумен орындалған операциядан кейінгі ауруларды көрсеткенде Ю.Ю.Джанелидзе, В.А.Шаақ, А.М.Заблудовский бұл тәсілді қатаң сынап бұндай операцияны орындауға болмайды деп шешкен. Захаров хирургтар алдында бұл проблеманы қайта көтереді. Оған дейін ол осы тәсілмен барлығы 13 ауруды емдеген. Хирургтардың көпшілігі бұдан кейін де аталған операцияға қарсы болды.

1962 ж. Вангенстен (Wangensteen) қарынға өткізілген түтікше арқылы мұздатқыш сұйық (су қосылған спирт) жіберіп физикалы гастроэктомия орындауды ұсынады. Қарынды ұзақ уақыт мұздату қарын қышқылын азайтады, пепсиннің әсерін бәсеңдетеді, қарында қан айналысы бәсенденеді, іштің ауырсынуы басылады, кекірік, қыжыл жоғалады. Бұл тәсіл ойық жарадан қан ағуын тоқтатуғада пайдаланылады.

Сонымен, қорыта айтқанда қарынның ойық жаралы ауруын операциямен емдеудің негізгісі болып Бильроттың бірінші және екінші тәсілі, селективті ваготомияға қоса орындалатын пилоропластика, гастроэнтеростомия немесе аз көлемді резекция саналады.

а) Ауырсыну тұрақты, күшті, түнгі ауырсыну, ауырсынудың арқаға шабуы.

б) Іш қабырғасының қатаюы.

в) Лейкоцитоз, ЭТЖ шапшандалған, диастаза, қанда билирубин көтерілген.

г) Аумақты ойық жара қуыс («ниша»).

д) Консервативті емнің шипасыздығы.

а) Ауырсыну сезімінің өзгеруі: ауырсыну тұрақты және оның күші бәсенделген, ауырсыну тағам қабылдауымен байланыссыз.

б) Тәбет нашарлаған, науқас жүдеген, «жасырын» қан ағуы, ЭТЖ шапшаңдаған, асқазан секрециясы төмендеген, асқазанның толу кемістігі, жара жиектері қатайып ісінген.

в) Биопсияда- атипиялы торшалардың анықталуы.

• 
  Эпигастральды аймақтың сыздап ауырсынуы тұрақты.
  
• 
  Бұрын қабылданған тағаммен құсу.
  

• 
  Су- электролиттер кемістігін толтыру.
  
• 
  Қышқыл- сілті теңдестігін қалыптастыру.
  
• 
  Наурыз кемістігін толықтандыру.
  
• 
  Асқазан тонусын дұрыстау.
  
• 
  Асқазан кілегейлі қабатының және ойық жара айналысының қабынуын басу.
  

Шок, эйфория кезеңі. Перитонит кезеңі

1. 
   Жедел рентгенді немесе эндоскопиялы тексеріс.
   
2. 
   Аяқтарын көтеріп төсекке жатқызу.
   
3. 
   Әрбір 30 минут сайын қан қысымын және тамыр соғысын өлшеу.
   
4. 
   Қан анализі: қан тобы, резус факторы, гемаглобин, гематокрит, мочевина, креатинин, электролиттер, қышқыл- сілті жағдайын анықтау.
   
5. 
   Тері астына I%-1 мл. морфий егу.
   
6. 
   Асқазанға зонд енгізу қан ағуын бақылау үшін, қайталап аспирациялау, 1:1000-20 мг. адреналин қосылған физиология ерітіндісімен жуу.
   
7. 
   Эпигастральды аймаққа салқын қойып асқазанды мұздату.
   
8. 
   Аққан қан мөлшерін толықтандыру (қан, плазма, алмастырғыштар).
   
9. 
   Питуитрин 15-20 бірлік көк тамырға
   
10. 
    Асқазан секрециясын басу.
    
11. 
    Сақтандыру диетасы.
    
12. 
    От тегімен тыныс алдыру.
    
13. 
    Қуыққа катетер енгізу (зәрдің көлемін бақылау үшін).
    
14. 
    Клизма (ішекті жуу арқылы улануды бәсеңдендіру).
    
15. 
    Аталған консервативті емге көнбеген қан ағуында- операция. Ішек- қарыннан тоқтамай қан ағуының ағзаға әсері:
    

• 
  Шок.
  
• 
  Бүйрек кемістігі.
  
• 
  Бауыр кемістігі.
  
• 
  Миокард инфаркті.
  
• 
  Ми ісінуі.
  
• 
  Ішекке төгілген қанның наурыздары гидролизденуінен улану.
  

1. 
   Ақиқат қажеттілік: перфорация, тоқтамай қан ағуы, ойық жараның ісікке айналуы, асқазанның стеноздануы.
   
2. 
   Бір шамалы қажеттілік - консервативті емнің нәтижесіздігі, аурудың жиі күшеюі, каллезді және пенетрациялы, аумақты, көптеген, қайталап қанағыш ойық жаралар.
   

1. 
   Қышқылды фактордың әсерін жою.
   
2. 
   Ойық жараны жою.
   
3. 
   Асқазаннан эвакуацияны дұрыстау.