«Қазақстан Республикасының қоғам қайраткерлерінің бейнесі» пәні бойынша

Оқытушы Досымбекова Э.К.

Телефон: - 229.

Кафедрада болу уақыты: 9.00-18.00
Өткізу уақыты және орны

№	Аты-жөні	Сабақты өткізу, орны		Байланыстырушы мәлімет
		Аудиториялық сабақтар	СӨЖ
1	Досымбекова Эльмира Қазақбайқызы	Уақыты __________ Ауд ______________	Уақыты _______ Ауд _________	Тел:___________ Каб:___________ Корпус:________

3. Пәнді оқытудың мақсаты

Курстың мақсаты – студенттерді Қазақстан тарихындағы нақтылы оқиғалармен, қазақ халқы және басқа да халықтардың тарихымен таныстыру. Қазақ халқының ғасырлар бойы өз дербестігі, қоғамда демократиялық құрылысты құру, осы міндеттерді мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде жүзеге асыру жолындағы күресін көрсету.

Бұл курсты оқыту барысында студенттерге нақтылы тарихи материалдарға методологиялық талдауды игеруге нақтылы тарихи процестердің объективті заңдылығын ашуға көмектесу.

Пәнді оқытудың міндеттері:

Курсты оқуда студенттердің таным дүниесін оятып, қалыптастыру:

- адам мен дүниежүзілік ғылымының дамуындағы жалпы тарихи объективті заңдылықтарды;

- қоғам мен жеке адамның дүниеге көзқарасының дамуында білімінің маңыздылығы;

- қоғамдық процестердің дамуындағы негізгі тарихи кезеңдерін оқыту.
4. Курстың пререквизиттері және постреквизиттері

№	Пререквизиттер (пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер)	Постреквизиттер (пәннен кейін өткізілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер)
1	Мектеп бағдарламасына сәйкес Қазақстан тарихы	Әлеуметтану Саясаттану
2	Алғашқы қауымдық құрылыс	Қазақстанның жаңа заман тарихы
		Қазақстанның қазіргі заман тарихы

5. Жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Кредит саны	Жалпы сағат саны	Оның ішінде				Семестр	Қорытынды бақылау
		Лекция	Практика	СӨЖ	ОБСӨЖ
№1кредит	135	10	5	15	15	2 сем	Емтихан
№2кредит		10	5	15	15
№3кредит		10	5	15	15

6. Оқу сабақтарының құрылымы:
Жұмыс бағдарламасында сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, ОБСӨЖ (оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы), СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС-лабораториялық сабақтар.

Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқып меңгеру.

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент СӨЖ тапсырмаларын кестеге сәйкес белгіленген мерзімде оқытушыға тапсыруға міндетті.

Лабораториялық сабақтарда студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.
7. Студентке арналған ережелер (Rules):

1. 
   Сабаққа кешікпеу керек.
   
2. 
   Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.
   
3. 
   Сабаққа іскер киіммен келу керек.
   
4. 
   Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.
   
5. 
   Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
   
6. 
   Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.
   
   
   

«Қазақстан Республикасының қоғам қайраткерлерінің бейнесі» пәні бойынша

Алаш қозғалысының басталуы.

Жоспары:

1. 
   Алаш қозғалысының шығу себептері .
   
2. 
   Қарқаралыдағы метингі қазақ зиялыларының алға қойған мақсаты.
   
3. 
   Ғасыр басындағы қазақ зиялыларының саяси көзқарасы.
   

1.Ғ.Ахметов .Алаш «Алаш» болғанда Естеліктер мен тарихи деректер. А,1996ж.

2.Аманжолова Д.А. Движение Алаш в 1917 г М,1993 ж.

3.Аманжолова Д.А Казахский автономизм и Россия. Историческая наука Казахстана А 1992

4.М..Қозыбаев Ақтаңдақтар ақиқаты. А1992ж 272 б.

5.М..Қозыбаев .Историческая наука Казакстана А 1992ж.

6.Б. Қойшыбаев Жазықсыз жапа шеккендер.

б) қосымша

1.С.Өтениязов .Тарихтың ащы ақиқаттары А.1990

2.М.Қойгелдиев Алашорда II Егемен Қазақстан 1992 ,18 қаңтар

3.К.Н.Нұрпейісов .Алаш һәм Алашорада

4.Подробно о партий (а) А.1995 «Алаш « сборник документов А.1992

5.Ә.Әбдікәкімұлы «Қаз тар» оқу құралы А.1997

6.М.Қойгелдиев ,Т Омарбеков Тарих тағылымы не дейді А.1992 .ж

7.М.Қойгелдиев Алаш қозғалысы.А 1995 ж

8.Қасенов Қ, Ә.Төреханов Қызыл қырғын .37-де опат болғандар А.1994.
Лекцияның мәтіні:
Үнді халқының ұлт-азаттық күресінің идеологы Дж. Неру былай деп жазған: «біз бостандықты жақында ғана жеңіп алдық бірақ біздің күресімізге дем берген үлттық сезім жүргізілген әлде жылатып отыр; ол әрбір азиялықтың жүрегіне жылу үялатады, өйткені өткең кездегі отаршылдық туралы естелік оның ақыл -ойынан әлі өшкен жоқ. Сонымен, үлтшылдық Азияның кез -келген бөлігінде әлі де нақты күш болып отырң

Ұлттық демократияшыл зиялылар ұлт азаттық идеясын

Көрнекті ағартушылар мен демократтар, революциялық

Алаш қозғалысының әлеуметтік негізі даланың бетке үстарлары - билердің, батырладың, жартылай феодал байлардың мүдделерін білдірген, капиталистік даму жолына бағдаор алған зиялылар болды.

Олар сондай - ақ оппозициядағы кең көлемді демократияшыл бұқара - шаруалардың жұмысшылардың, қала демократиясының мүдделері де білдіреді. Қозғалыстың әлеуметтік негізінің ауқымдылығнан азаттық қозғалысының жалпы ұлттық көлемінің, оның деимократиялық және отрашылдыққа қарсы сипатымен түсіндіруге болады. Қазақ халқын отарлық езгіден азат, егеменді автономиялық үлттық мемлдекет құру идеясы қозғалыстың негізгі өзегіне айналды.

Ақпан революциясынан кейін, 1905 жылдан бастап өмір сүрген алаш қозғалысы қапйта жанданды. 1917 жылғы сәуір - мамыр айларында «Алаш партиясының облыстық, ішінара уездік съездері болып өтті.

Мәселен, қазақтардың 1917 жылғы сәуір айында болған Жетісу облыстық съезі жергілікті өзін - өзі басқару орындарының өкілеттігіне жататын мәселелер жиынтығын қарады.

Олардың қатарында азық - түлікпен жабдықтау, жергілікті өзін - өзі басқару, сот ісін жүргізу, салық салу, білім беру және ағарту проблемаларын шешу көзделді. Аграрлық мәселе қызу талқыланды. Атап айтқанда, съезд облысқа сырттан әкеліп қоныстандыруға жол бермеу қажет деп тапты. Қазақтардың орыстармен өзара қатынастарын реттеу әдістері босқөындарды Қытайдан қайтару әдістері арнайы қаралды.

Қазақтардың Семей облыстық съезі (27.ІҮ-7.У.1917) Бүкілқазақ съезіне Қазақстанның болашақ автономиясын қүру туралы өз көзқарасын ұсынды. Съезд Ресейлік бірінші Құрылтай жиналысында Ұлы Ресейді мекендейтін үлыстардың еркіндігі, теңдігі мен туысқандығы баянды етілуі тиіс және оларға өздерінің еаяси өмірін үлттық, түқрмыстық, мәдени, экономикалық тарихи - географиялық ерекшеліктеріне сәйкес

қайта құруға мүмкіндік берілуге тиіс деп санады. Съезд дворян-помещиктер үстемдігі түсында қүрылып, ескі режимнің саясатын қолдап келген, қазіргі кезде күні өткен, халыққа мүлде пайдасы жоқ және зиянды шаруа бастықтарды, становойлық приставтар, урядниктер мен дала генерал-губернаторлығы институттарының таралуын талап етті.

1917 жылғы 21-26 шілдеде Орынборда, Жалпы қазақ съезі болып, оған Ақмола, Семей, Торғай, Орал, Жетісу, Сырдария, Ферғана облыстарымен ішкі Бөкей Ордасының делегаттары қатысты.Съезд мемлекеттік басқару нысаны, қазақ облыстары автономиясын, жері мәселесін халықтық милиция ұйымдастыру, земство, халыққа білім беру, сот, рухани-дін, мәселелерін және т.б. қарады.Көріп отырғанымыздай қазақтың демократиясын жұртшылығын қазақ мемлекеттігі демократиялық реформалар ұлттық саяси өзін-өзі билеуі үшін қажетті алғы шарттар жасау проблемалары толғандырды. Съезд қазақтың "Алаш" саяси партиясын қүру туралы мәселе қарап оның бағдарламасын жасау қажет деп тапты."Мемлекеттік басқару нысаны" мәселесі бойынша съезд "Ресейде демократияшыл федерациялық , парламенттік республика болуға тиіс "-деп жазды.

Съезд қазақ облыстары "облыстық ұлттық - аймақтық

Жетісу казактар мен уақытша үкімет органдары тарапынан кемсітушілік пен қуғындарға үшырағандар жөнінде өз көзқарасын білдірді.

Съезд өлке еңбекшілерін Жетісудың ашыққан қазақ халқын тез арада және шын мәнәнде көмек үйымдастыруға шақырды/

Асп.ан революциясынан кейін Ресейдің ұлт аймақтарында мұсылмандар қозғалысы жандана түсті.1917 жылғы Сәуір айында Түркістан,Башқұстан,Кавказ мұсылмандарының съездері болып өтті.

Түркістанның мұсылмандар съезі федерация құру идеясын батыл қорғады.Жергілікті халықтың мүдделерін қорғауға тиіс болған Түркістан мүсылмандарының Орталық шуросы сайланды Оның төрағасы Мүстафа Шоқай болды.

1917 жылғы мамырда мұсылмандардың Бүкілресейлік съезі болды. Соғысқа көз - қарас мәселесі бойынша съезд өзінің ұраны: Европа, Азия мен Африка халықтарының өзі-өзі билеуі негізінде . Аннексиясыз және контрибуциясыз бітім деп санайтынын мәлімдеді.

Съезд көп әйел алушылық пен қалыңмалға қарсы шықты. Жүмысшы мәселесін тиалқылағаннан кейін съезд өз қарарында былай деп жазды: 18 сағаттық жұмыс күні енгізілсін 2. Апта сайынғы үздіксіз мерекелік демалыс 42 сағат болып белгіленсін. Съезд бастауып мектептерде оқыту түркі халықтарының әрбір тобының ана тілінде жүргізлуге тиіс, міндетті және тегін жалпыға бірдей бастауыш білім беру енгізілсін деп тапты. Мұсылмандардың діни басқармасының міндеттері белгіленді.

Съезде белгілі турколог, Шығыс азаттық қозғалысының қайраткері Зәки Валидов (Тоған) өз сөзінде Ресей дамуына тәуелді болып қалған түрік халықтарының бүдан былайғы тағдыры туралы мәселе қозғап, бүкіл Түркістанның тәуелсіздігі идеясын үсынды. Ресей мүсылмандары Орталық шурасына Қазақстаннан Ж.Дусмухамедов пен Аққазы Досжанова кірді.

Мұсылмандардың 1917 жылғы шілде оқиғаларын кейін болған екінші Бүкілресейлік съезі алдағы Қүрылтай жиналысы сайлау-ғы түжырымдаманы әзірлемеді.

Ақпаннан қазанға дейінгі кезеңде үлттық демократия идеясы қалыптасты. Ресейдің шет аймақтарының 30 миллион халқына ықпалын жүргізген мүсылман қозғалысының қаулап дамуы бірқатар ислам партияларының қүрылуына алып келді.

1917 жылғы қыркүйекте мүсылман үйымдарының Түркістан, Орал, ж/е Торғай облыстарының делегаттары қатысты. Съезд үлемі (1917 жылғы 17-20 қыркүйекте) иттифок-и-муслимин партиясы Ресей Республикасы қүрамындағы аймақтық автономия идеясын үсынды. Съезд Түркістан Федерациялық республикалық Үкімет.

Махама-и-Шария (Заңдар палатасы) органдары-жалпыға бірдей, төте және жасырын дауыс беру негізінде, оған Түркістан өлкесін мекендейтін барлық халықтар өкілдерінің міндетті түрде тең мөлшерде қатысуымен сайланады. Сыртқы шекараны күзету, почта, телешграф, темір жолдар, Ресей республикасы үкіметінің қүзіретіне берілді.

Діни сипатына қарамастан, бүл саяси ағымдар сонымен бірге Түрекістан мен Қазақстан жерінде түратын халықтардың жалпы үлттық мүдделерін де білдірді. Революцияның дамуына, саяси тайталастың өрістеуіне қарай күштердің үлттық негізде топтасуы жүріп жатты. Өлкеде социал-демократиялық топтардың ескілері жанданып, жаңалары қүрыла бастады. 1917 жылғы наурыз айында облыстар мен өлкелердің орталықтарында: Омбыда, Орынборда, Оралда, Ташкент пен Верныйда жария социал-демократиялық үйымдар қүрылды. Сонымен бірге Қазақстанның басқа облыс және уезд орталықтарында да үйымдар қүрылды, бірақ күзге қарай партия үйымдары ара-жігінің алшақтауы күшейе түсті. А.Асылбеков, Б.Серікбаев, С.Сейфуллин, Т.Рысқүлов, Ә.Майкөтов және басқалар ақпан революциясынан кейін большевиктік партияға кірді.

Жүмысшы тобына халықтың небәрі 1?2 проценті болған өлкеде Кеңестердің өкімет билігі жолындағы күресте жергілікті горнизондардың, сондай-ақ майданға жіберілетін роталар әзірлеп жатқан запастағы полктердің солдаттары, қазақ шаруалары мен қоныс аударған шаруалардың ең кедей топтары шешуші роль атқарды.

1917 ж. Әулиеата (қазіргі Жамбыл) мен Меркеде Қазақжастарының революция-р одағы қүрылды. Кейіннен осы үйымдардың көптеген мүшелері (С.Сейфуллин, Т.Рысқүлов) Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату жолында жданқиярлықпен күресті.

Қортындылай келсек Алашорда буржуазияшыл үлтшылдық мемлекет қүрылым.Оны жақтаушылар кейіннен өзінің алдынан Қазақстан территориясында Алаш автономиясы аттас бурж-үлшылдық қорғалысқа бірікті.Ол Алаш партиясына және оған қосылушы феодал,бай әлементтерге арқа сүйеді.Олар Қазақстанда Ресейдің буржуазия қоғамы шеңберінде Алаш автономиясы деп аталатынды негіздеуге тырысты.Алаш партиясының 1917жылы 5-13 декабрьде Орынборда өткен 2 съезінде жарияланды.

Алашорда үкіметін кадет партиясы Орталық комитетінің мүшесі Ә.Бөкейханов басқарды.Алашорда орталғы болып Семей қаласы жарияланды.Ж. және X. Досмүхамедовтар басқарған топ Алашорда ерекше бағыт үстанды.Олар Оралдың ақ казак орыстарымен тығыз бойланыста жүмыс істеген Ойыл уәлаяты деп аталатын батыс бөлемшесін қүрды.Уәлаят үкіметі Орал, Ілбішін, Гурьев және Маңғышылақ уездеріндегі қазақ болыстарына өз билігін жүргізбек болды.

Алаш өзі жарияланған кезден бастап Орынбор,Орал Сібір,Жетісу

Алашордашылар қүрған 3 атты полкі және бірнеше үсақ

Алашордашыларға қарсы белсенді күрес жүргізді.

Ж.Жанкелдиннің А Имановтің отрядтары қазақ атты әскер
бригадасы, қазақтың 1 және 2 - үлгілі атты әскер полктері
ақгвардияшылар мен алашордашыларға қирата соққы берді.
Қазақ халқының даңқты үл-қыздары - комунистер А.Асылбеков,
Ә.Әйтенов,С.Асфендияров,Т.Бокин,С.Сейфуллин, У.Жанибеков,

О.Жандосов, С.Жақыпов, Б.Жәнікешев, А.Оразбаева, т.б. қазақ еңбекшілері арасында лениндік үлт саясатын насихаттады. Алашорданың бет пердесін ашып көрсетті. Бүл ретте РКПП уездік және қалалық комунистерінің мүсылман секциялары мен бюролары елеулі жұмыс атқарды. Партия бүларға Совет өкіметіне шын берілген, неғүрлым әзірлігі зор жүздеген коммунист-қазақтарды жүмысқа жіберген болатын. 1917 ж. декабрьде Алашорда өз өкілдерін Шыгыс майданының 1-және 4-армияларының командованиесімен келіссөз жүргізіп жіберіп, Совет өкіметімен ынтымақ жасамақ болды. Бірақ одан ештеңе шықпады. Азамат соғысының барысында Алашорда қүрамалары толық қиратылды. 1920 ж. Эмартта қырғыз (қазақ) ревкалы Алашорданың және оның барлық мекемелерінің жойылғаны туралы бүйрық берді .