Бас аумағындағы аурулар бастың жаралары және бас сүйектерінің сынулары жаралар

ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ ХИРУРГИЯ - 3

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

«5В120100» - «ветеринариялық медицина» мамандарына арналған

СЕМЕЙ, 2013

МАЗМҰНЫ

1. 
   ГЛОССАРИЙ
   
2. 
   Дәрістер мен лабораториялық жаттығу сабақтары
   
3. 
   Курстық жұмыс орындау әдістемесі мен тақырыптары
   

Кесілген жараларда көбінесе бастың жүмсак тканьдары — те-рі, шандыр, мускул, тамырлар, нервтер және сүйек кабығы жара-ланады; тесілген жаралар көбінесе ауыз не мұрын куыстарына және жак буындарынын. куысына карай өткен түрде болады; соғыл-ған жоне ок тиген жараларда сүйек кабығы мен бас сүйектері жа-ракаттанады; жыртылған жараларда көбінесе танау, езу, еріндер, қабактар және күлактар жаракаттанады.

Б а р ы с ы. Бастыц терісі мем мускулдарының аз козғалатынды-ғынан жоне каннын жаксы коректендіретіндігінен бастағы жара­лар көбінесе тез жазылады, дегеимен аурудын барысы жаракатта­нудын түріне байланысты болады. Бәрінен де кесілген жаралардың барысы колайлы өтеді, олар көбінесе бірінші өбісу жолымен жазылады, бірак бет нервісі кесілген кезде онын паралич болыи калуы мүмкін. Тесілген жаралар инфекцияланады, сондыктан олар-дын барысы колайсыздау өтеді. Егер сүйек ткані бұзылса, соғыл-ған және ок тиген жаралар да баяу жазылады. Мый жаракаттанған кезде аурудын барысы колайсыз өтеді, ондай жануарларды сояды не етке жарамаса елтіріп, көміп тастайды.

Е м д е у. Аккан канды кан тамырын байлау аркылы не баска тәсілмен токтатады. Содан кейін жараны таза марлямен жабады. Жаранын айналасындағы жүнді кыскартып, кыркады не кырып тастайды. Кыркар алдында жүнді сабынды сумен емес, сабынды спиртпен сулауға болады, өйткені сабынды судан инфекцияның жараға екінші кайтара жұғуы мүмкін. Егер жаранын айналасын-дағы жүнге кір және қан жұкқан болса, оны мұсатыр спиртінін

12 проценттік ертіндісімен не проф. Оливков ұсынған ертіндісіне (liqur Ammonii caustici 4,0; Sol. Hydragenii hypcroxydati¹ 3%—200,0) малынған тампонмен тазартқан дұрыс. Содан кейін, жүнінен тазартылған теріні спиртке (динатуратка) не бензинге малыиған тампонмен сүртіп, майсыздандырады да дезинфекциялау үшін 10 проценттік не екі еселенген 5 проценттік иодтын спиртті ерііндісін жағады, бұдан кейін кесілген не жалбыраған жана жараны түйінді әдіспен тігеді. Жарасы бірінші өбісу жолымен жазылады. Жараның жиектері ісініп, іріңдей бастаған жағдайда тігісін дсреу сөтеді, содан кейін жараны жалпы хирургия тарауында көрсетілген асептикалық .дәрілердің біреуімен тазартады.

Соғылып-жыртылған, кірленгеп және инфекцияланғаң жараны көбінесе байламай, ашық тәсілмен (тікпей) емдейді- Мұпдай жараны, ең әуелі сутегінің аекын тотығымён жұмсатып алып, күрғақ, таза марля тампондарымен әбден тазартады, содан кейін көзге көрінген барлык баска заттарды, опың ішінде өлі тканьды сылып, алып тас-гайды. Эксудаттың сыртка ағуына бегет жасайтын, бітеліп кал­ган, калталанған жерлерді қайтадан кеседі не екінші жараны ио-доформ-эфирмен (1 : 10) шылап, ақ стрептоцидтың үнтағын не ескірмеген құрғақ хлор известін бір бөлегіне бор қышқылынын, 5— 9 бөлегін араластырып себеді, не баска бір антисептикалық дәрі-лерді колданады. Содан кейін жараны күн сайын не жазылуына қарай сирегірек, хлораминның не хлорацидтың 1,5 — 2 проценттік су ертіндісімен тазартып, Вишневскийдің эмульсиясымен (Picis liqui-dae 5,0; Xeroformii 3,0; 01. Ricini 100,0) шылап отыру керек.

Алдын ала сақтық шаралары. Қораның кабырғаларында және астауларда шығып тұрған шегелер, майыскан темірлер, сынған шы-нылар, ілмешектер болмауын бакылау керек. Жылқыны сыммен не арқанмен ауыздықтауға болмайды, ал оларды козғалтпау ша-расын колданған кезде арканбұрауды сактыкпен жасау керек.

Мыйдың сілкінуі. Мыйдыц сілкінуі бас сүйегінің катты соғы-.луынан, жануардыц шұқырға, орға, тік жарға не таудан қүлауынан болады.

Клиникалық белгілері. Жатқан жануардың козғалу-ға шамасы келмейді, кан тамырының соғысы нашарлап, болмашы ғана дем алады, көздері көбінесе ашық жатады, көздің қарашығы жарықты сезбейді (кішіреймейді).

Қатты зақымданған жағдайда жануар өледі.

Емдеу. Басына суланған салкын шүберектер не мүз кояды, терісінің астына 20,0—40,0 дейін камфора майын күяды, шіміркен-діргіш дәрілермен (горчицалы спирт, камфоралы спирт, скипидар) бүкіл денесіне массаж жасайды.

Алдын ала сақтық шаралары. Ойлы-қырлы жерде жүмыс істеген кезде арбаның тормозына, аттың қамыты мен шлея-сына, сондай-ақ аяқтарындағы тағаларын карап, бақылап отыру керек.

Қарақүстың сынуы. Қаракүс сыңар сүйек; ол үш белектен кұ-ралады: негізгі бөлегі бас сүйектің негізгі күралған жағында орна-ласқан, оның ішкі, не мый жағында мыйдың иректеліп түскен орны болады; жслке жақ бөлектерінён (жұп) сопак мый өтетін үлкен желке тесігі кұралады да, жслке сүйектің кабыршак бөлегі болады, онын ішкі, немесе мый жағы және сырткы, не желке жағы болады, желке оған бекінеді. Қарақұс арқі.ілы бірініпі мойын омыртқамен жалғасады.

Қарақұс сирек сынады, өйткені оны жұмсақ тка,ньдар недәуір қорғап тұрады. Бірақ жоғарыдан құлап тускен заттар жануардың ■мойнына катты соғылудан, ок тиюдсп немесе эртурлі кездейсоқ жағдайлардан қарақұстың сынуы да мүмкін.

Желке жотасының (жылқылар мен шошқалардың, ал иттердін желке дөнестерінің) не қаракұстың негізгі бөлшектерініц сынуы да мүмкін. Бірінші жағдайда — аурудың барысы жаманға соқпайды, ейткені сүйектің сынықтарыи хирургиялық тәсілмен алып тастауға болады, содан кейін жануар жазыла бастайды; екінші жағдайда — аурудың барысы қолайсыз өтеді, өйткені сүйектің сынықтары кіш-кене мый мен сопақ мыйды жаралап, жануарды өлімге үшыратады.

Төбе сүйектері оқ тиіп жаракаттанудан және әртүрлі кездей-соқ сырткы жарақаттану салдарынан сынады. Шамалы соғылудан төбе сүйегінің тек шытынай жарылуы не ішіне қарай опырылуы рмүм.кің. Қатты соғылудан сүйегі сынып, мый кабығы жыртылады, кейде мыйдын бұзылуы да мүмкін. Олай болса, тебе сүйектерінің д:ынуы өте кауыпты, біріншіден, мыйы зақымданады (менингит), _джіншіден — жануар өледі. Төбе сүйектері шытынап, жарылған не шіне қарай опырылған кезінде сол жерлерін емдеуге кіріседі, мы-(^ынан закымданған жануарды дереу сою орнына жібереді; итіер-_<<Li дәрімен өлтіреді.

Прогнозы сақтық тілейді, өйткені самай сүйектің сынуынан жақ буыны, орталык және ішкі күлақ органдары қабынады және баска да аскынулар пайда болады.

Емдеу. Сынғанына көп уакыт өтпеген жағдайда сүйек сынық-тарын ептеп кана алып тастайды. Асқынған жағдайда (мысалы жақ буыны кабынса) кітаптің тиісті бөлімдерінде керсетілгендей етіп, асқынулардың клиникалық белгілеріне карай, тиісті жолымен ем-дейді.

Маңдай сүйсктерінін сынуы. Мандай сүйек — тақташа келген кос сүйек, маңдай сүйектері арткы жағынан төбе сүйектерімен ал-дынғы жағынан — кеңсірік, кеуілжір жэне тор сүйектерімен, ал бүйірі мен астыңғы жағынан самай, кеңсірік, танлай сүйектерімен және жоғарғы жақ сүйегімен косылады. Маңдай сүйектері мый және мұрын куыстарының аралығында жатады, бүл сүйектің ас-тында маңдай (жылқыда маңдай, кеуілжір) куыстары мен тор сү-йектің куысы болады.

Мандай сүйектері түрліше жаракаттану салдарынан сынып, әр-дәйім аскынып отырады. аскынудан ренит, менингит болуы, маңдай кабығындағы куыс (фрснит) пен тор сүйек кусынын кабынуы және көз шұкырында флегмона пайда болуы мүмкін (кітаптің тиіс-ті бөлімдерін караныз). Бұл, біріншіден, сүйектердің сынған же-ріне, екіншіден, кешіктіріп кергеткен не бурын көрсеткен жәрдемге байланысты болады. Маңдай сүйектері сынган жануарларға көмекті дереу керсету керек.

Е м деу. Маңдай сүйектері көбінесе ашык сынатындыктан, опе­рация жасалатын жерді жалпы тосіл бойынша тазартып, мүмкіндігі болғанынша сыпған сүйектерді ждне баска текті әртүрлі заттарды калдырмай, алып тастау керек. Куыстардың ішіне кабыну эксуда­ты, сонымен катар ірін жыйналса, оны марля тампондарымен алып тастайды. Операциядан кейінгі жерде іріңнің шығуы әбден, токта-ғанға дейін куысты асептикалык әлсіз сүйык дәрілермен не хлорлы натридін изотониялық (0,85 процент) ертіндгсімен үнемі сулап, та­зартып отыру керек.

Жылкыныц мандай сүйектеріне снарядтың жарыншағы тиіп, жаракаттанғанда мандай сүйектері мен кенсірік сүйектерінін ара-лығында тесік калып, ол тесіктен ауа бір кіріп, бір шығып отырған жағдайлары болған.

Бет сүйегі жоғарыда айтылған себептерден сынадіг' Жылкы мен иттердің сүйектері жиі, баска жануарлардың сүйекте у. сирек сынады. Сынған кезде бет сүйектін сыныктары көзді жар_1ы лап, оны кабындыруы мүмкін. Осыған байланысты көз шүкыры_ғы да флегмона пайда болып, жақ қуысының (гаймор куысы) қаб нуы мүмкін.

Емдеу. Көзін закымдап алмау үшін, жануарды ете мұкыя_ЬІ тыкпен емдеу керек. Аскынған сынықты симптомына (клиникаль түріне байланысты) карай емдейді.

Кеңсірік сүйектерінің сынуы. Кеіісірік сүйек — кос сүйек, ол кеңсірік дөнесінде орналасып, кенсірік куысынын төбе кызметін аткарады. Арткы жағымен ол маңдай және какырык сүйектерімен, бүйір жағымен ол жак сүйек және тіс сүйектерімен жалғаскан.

Себептері. Кеңсірік сүйектерінің сынуы өте жиі және әсі-ресе жылкыда кездеседі: ол тебуден, алда келе жаткан көліктің кенет токтауынан, снаряд жарыншақтары тиіп жаралаудан және басқа да жағдайлардан болады.

рым-жартылай гана козғалады, осыған байланысты үзакка созыл-ған іркілдек артрит, жануарды әбден арықтатады, әдетте өлімге ұшыратады.

П р о г н о з ы—қандай жағдайда болса да сақтык тідейді, не қауыпты болады.

Емдеу. Сарысулы жіті артритты жылылап, орап тастау жольг мен, сазбен және иод-ионтофорезбен емделеді (колдану тәсілін жалпы хирургия белімінен караиыз). Ірінді артритте буынды жа-рып, сарысу соратын банкалар колданады. Ен акырғы ем есебінде, буынды кескілеу шарасына кіріседі (арнаулы кітаптан караңыз). Тканьдарды бүзатын іркілдек артрит ем конбайтын ауру.

А л д ы н ала с а к т ы к ш а р а л а р ы. Жара куысын кара-ран кезде ауыз кергіштің тым үлкенін колдануға жарамайды, стол­бняк болған кезде оны колдануға мүлде болмайды. Тістерінің дү-рыс мүкалмаушылығы байкалса, ауыздыц ішін үнемі қарап, жа-рамсыздык жағдайларын ецдеп отыру керек.

Клин икал ы қ белгілері. Жақ буынындағы жарадан сарысу ағады, катты азык жеген кезінде жактары кыйындыкпен козғалады, ауызын күшпен ашкан кезде ауырымпаздығы байка-лады.

Прогноз ы—сақтық тілейді.

Емдеу. Буын, тек бір буын кабыгьшап закымданса, онда жараныц ернеуін дәрімен тазартады, буынын хлорлы натридіц изо-тониялық (0,85 проценттік) жылы ертіндісімен не 1 : 500 риванол ертіндісімен жуады да, кабығын бітеу тігіп тастайды. Жараны 24— 36 сағаттан кейін де тігуге болады. Терісін тікпейді. Ірінді кабыну процесі пайда болған жағдайда, кабық тігісін сөгеді.

Жак буыны жаракаттанып, буын беткейлері бұзылған жағдай-да ішіндегі сүйек жарыншактарын алып тастап, орнын инфекция-лы жара қатарында емдейді.

Самай аумағындағы тесік (селеушеп ауруы). Бұл ауыру ССРО-нық далалы аудандарында кездеседі. Оныц жергілікті атын «ше^,"^,"^'гіт^,л ;тайт'.

Аурудыц б а р ы с ы үзакка созылады.

Прогноз ы—сақтык тілейді.

Емдеу. Өсімдіктің үсакталған бөлшектерінен аршу макса-тында тесікті сутегі аскын тотығының 1 проценттік ертіндісімен жуады не тегісіне паста күяды. Сондай-ақ селеу шөп үсақтарында хирургия жолымен алып тастайды.

остео

л д 1.1 п ала с акты к ш а р а л а р ы. Жемді нашар жей бастаған бірінші белгілері б;лінсімен-ак жануардың ауызын карап, жарылған, іріндеген және тесілген жерлеріи байкау керек. Жабы-Сып тұрған шөп тікенектерін пинцетпен алып, жараланған жеріне глицерин (1:10) аралас иод тұндырмасын жагу керек.

Астыңғы жақ сүйектің сынуы. Астынғы жак сүйек екі бөлім-нен кұралады. Әрбір бөлегі дене және жак бүтасына бөлінеді. Астыңғы жактың денесі қыйғыш және түпкі бөлек болып, бөлінеді, олардың арасында тіссіз ернеуі болады. Жак бұтасы екі сабакпен бітеді: арткы сабағы бас сүйегінің самай шұққырына енеді, ал буын сабағы буын кұрастыруға катысады.

Жылқылардык астыңғы жағы көбінесе құлаған, ұрған, есінеу ушін ауызын күшпен аіііқаи (талмамен ауырған жылкылар), тіс-терін алған, ок тиген, ірі кара малдык жағына актиномикоз шык-кан кезде сыпады. Жак сүйегінің тісті бөлегі, тіссіз ернеуі, жақ тармағынын түпкі бөлегі, бұтасының арткысы және буын бұтакта-ры сынуға мүмкін. Көбінесе ашык сынады, бірак кейбір жағдайда, сүйек кабыгының астында жабык сынуы да мүмкін.

Клиникалык белгілері сынған сүйекке және сыныктың гүріие байланысты болады. Негізінде сынған жері сытырлап тұра-ды, катты ауырады, ісінеді, температурасы көтеріледі, терісі мен ауыздың кілегей кабығы жыртылады, берген жемді шайнай алмай-ды, не жеміне карамай кояды. Тіссіз ернеуі аркылы сынса астың-ғы жактың салбырап тұратындығын (екі жағы бірдей сынса) бай-кауға болады. Жак тармағынын арткы сабағы сынса көзі жарала-нып, онын кабынуы мүмкін. Буын сабағы сынса, көбінесе артрит пайда болады. Сынған-сынбағаны белгісіз болған жағдайда, рент­ген аркылы зерттейді.

Прогнозы — сактық тілейді, катты жарақаттанса колайсыз өтеді.

Е м д е у. Сынған жерді хирургиялык жалпы тәсіл бойынша (жа-ракаттан караңыз) тазалайды, жарыншак сүйектері мен бөгде зат-тарды алып тастап, сүйектің ұштарын бір-5іріне жакындастырады, егер мүмкіндігі болса, сынған сүйекті металдан жасалған скобамен тігіп, сынған жерді сыммен нығайтады, не 180-суретте кәрсетілген шина колданады. Жылкыға кебектен, ұсакталған овошьтан, сүттен және жұмырткадан жасалған боткаларды мұрыны аркылы өнешіне енгізетін түтік аркылы күніне 4—5 кайтара, 2,5—3 жеті шамасы беріп отырады. Сонымен катар ұсак тураған шөпті бөрттіріп (кол-дан) береді. Жемдегеннен кейін ауызыныц ішін калий пермагана-тының (марганец кышкылды калийдін) әлсіз ертіндісімен жуады. Астыңғы жағының екі сабағы бірдей сынған жылкыныц жазылып кетуі әзірше бірен-саран ғана (Оливков пен Скоробоготовтың жұ-мыстары). Қыйғыш сүйек 2—3 күрек тісімен бірге сынып, жак са-бактарының бірігіп біткен жерінен ауысып кетпесе кауыпты сокпай-ды. Дұрыс емдеген жағдайда, мұндай жаракаттанудан кызмегке кабілеттілік касиетін жоймайды, ез коңын сактайды.

Алдын ала сақтық шаралары. Кек тайғақ мұз­да және жалтыр мұзда жүріп, жұмыс істер алдында, тағанын шип-тарын міндетті түрде карап, тозған және топастанған шиптарын жацарту керек.

Актиномикоз.

Клиникалык б е л г і л е р і. Сый-палағанда қатты, ауырмайтын, ауруға шалдыккан жерінін температурасы көте-рілмейгін, кейде көптеген ірінді тесіктері бар, ісік пайда болады.

Прогноз ы—ем жасалмай аскынған түрі, колайсыз өтеді. Е м д е у — аурудың туріне қарай жүргізіледі. Закымданған же-

олі ткяиьді сылып алып тастайды. Күи СІЙЫН су араласкан 5,0 — 10,0 иоді'м калніілы ішкізеді. Иодид каліііідім. '.'> прицснттік ертіндісі-мсн іюмо-электротерапия қолдануға да боладм (электротерапиядан қарацыз). Ллғашкы сатысына операция жасаған жақсы боладм. Үі.іққ;і еолылған ескі процестеріне ем қопбайды деседі. Бакте-риостатикалық жағынан қарағанда актиномикоз грибоктарына пе­нициллин жақсы эсер етеді (есуін тоқтатады).

Ісіктерді күйдіріп, мықты жіппен тігіп жоне операция жасаіг құртады.

Д-біржақты, £ - екіжақты (Фатькйнше).

Бет нервісінің параличі орталық нерві системасыныц бүзылуы-

Клиника л ы к белгілері. Шеткі тектес параличта —бір жақ күлағы салбырап кетеді, үстіңгі қабағын толык жаппайды, кеңсірік тесігі тарылады, теменгі еріні бір жағына карай кыйсая салбырайды. Мұндай жағдайда жануар азығын тістеп, шайнай алмайды, суды да іше алмайды, сондыктан тез арыктайды. Бет нервініц орталык тектес параличі көбінесе екі жакты 5с-лады, бүл жағдайда кұлактары салбырап, көздері болмашы жұмылады, кең-сірік тесіктері тарылып, демалысы қыйындайды, ал төменгі еріні салбырап тұрады.

Шеткі тектес параличтің прогнозы — сақтық тілейді, орта­лык тектес параличі — қауыпты болады.

Е м д е у. Мүмкіндігі.че карай аурудың себептерін жоюға тіре-леді (абсцесін жарады, елі етінен тазартады және т. с). Жас жа-нуарлар нервініц өткізімпаздык касиетін калпына кайта келтіру максатында шіміркендіргіш дәрілермен (скипидар, горчица спиртін және т. с.) массаж жасауға, 5 минуттен 15 минутка дейін фарадей тогын колдануға және терісінің астына стрихнин (атка 1 процент-тік ертіндіден 5 мл) кұюға боляды. Жануарды боткамон тамактан-дырады. Жануардың 30 — 40 күннен кейін жазылып кетуі мүмкін.

Тарылған кеңсірік тесігін кецейту үшін Фатькин кеңсірік үсті-нен ұзындыгы 15 см және жалпаЧтығы б см теріні сопақ ойып, (бір жағынан болса—сүйірлеу ойып) жараның ернеулерін жақындас-тырып, түйінді әдіспен тігетін, нластинкалық операцияны үсыніаи (183-сурео-).

Алдын ала сақтық шаралары. Жаткызып койған ауру жылкыныц астына калың шөп төсеп, басыныц астына биігірек етіп, сабан тесеген жөн. Жылкыны жаткан күйінде козғалтпастай етіп устайтын болған күнде, басының астына, бүктелген жабу не басқа бір жұмсак нәрсе салу керек.

Үш тармақ нервтіц параличка шалдығу себептері бет нервісінің параличінікіндей болады.

К л и н и к а л ы к б о л г і л е р і. Екі жакты параличте төменгі жағы салбырап кетеді. сол себепті жануардыц ауызы ашылып, жем-ді тістеуге және шайнауға шамасы келмейді. Иттер чумасыныц нервіге байланысты түрінде мускулдары семіп кетеді.

Маңдай-кеуілжір (маңдай) және үстіңгі қойнауының қабы-нуы. Бүл ауру көбінесе жылкыда кездеседі. Оның жіті және ұзакка созылатын түрі болады. Жіті кабынудың әртүрлі себептерден, мысалы: қойнау аумағынын соғылуынан, жауып тұратын сүйектер-дгң сынуынан, тістердің бүзылуынан, басқа текті заттардың енуінен, кеңсірік куыстарындағы кабынудыц жайылуынан және маңка мен сақау сыякты жұкпалы аурулардан болуы мүмкін.

Клиникалық белгілері. Танауының бір не екі тесігінен кілегей не ірің ағады, егер жануар басын салбыратса, ол көбейе түседі. Жак астындағы сөл безлерінін үлкейетіндігі әрдәйім байка-лады деседе сыяды. Закымданған жері іркіліп түрады, саусақпеи соғып қараған кезде әлсіз дыбыс естіледі. Жақтың бір куысы ка-бынған ірі қара мал, басын ауырған жағына қарай кыйсайта ұстайды.

Прогнозы аурудың себептерін жою мүмкіндігіне және кой-наудағы езгерістерге байланысты.

Е м д е у. Қойнауға трепанация жасап, егер эксудаты мен баска текті заттары болса алып тастайды, содан кейін антисептикалық дәрілермен жуады.

Е м д е у, жарасын тігіп, дезинфекциялағыш дәрілерді қолдану (бас жараларының емделуін кара) керек. ,

Кеуілжірдің ауруы. Бұл ауруд%ін кеуілжірдіц узаққа созылған катары және некрозы (шіруі) түрінде өтуі мүмкін.

Ұзакка созылған катарда мұрын куысыныц тарылуы салдары-нан кейде жануарлардың дем алысы кыйындайды, кілегей ірің ағады және жак астындағы сөл бездері аздап ісіисді.

Некрозға шалдыккан кеуілжірінін іріп-шіріп түсетіндігі байка-лады, танауынан өлі тканьдармен араласып, сасык іріц шығады, жак астындағы бездері ісінеді.

Жак астындағы бездері ісініп, жылкынын танауынан іріңаккан кезінде еңалдымен манка ауруынан айыра білу керек, оның үшін маллеинизация жасалады.

Е м д еу. Алғашкы кезінде некрозды жерін кырнап алып, ляпис-пен (күміс нитратымен) күйдіреді, ал куысын танау сүйегіндегі трепанация тесігі аркылы дезинфекциялағыш ертіндімен жуады. Егер некрозды (шіріген) жері үлкен болса, кеуілжірді операция жасап, алып тастайды.

Алдын ала с акты к шаралары. Кеуілжірдіц кіле-гей кабыктарын рефлектормен үнемі карап отыру керек.

Қарамалды козғалтпастай етіп үстайгын болған күнде шемір-шегін тырнакпен кыспай, саусактыц жүмсак еттерімен кысу керек.

Мұрын қуысына пайда болған ісік. Мұнда миксомалар, фибро-малар жиі кездеседі, бірақ саркомалар, остеомалар және т. с. болуы да мүмкін. Олар мұрын куысыныц кабырғаларында орналасады, олардыц беті теп-тегіс болады да, көбінесе олардыц аяктары бола­ды. Ісік көлемінін түрліше болуы мүмкін. Салмағы бір килограмға дейін барған полиптар да кездескен.

Клиііикалык белгілері. Үзакка созылып, жануардын, танауынын бір тесігінен сарысулы ірің, кейде кан аралас іріц ағады. Көлемді ісік танау куысын бітеп кететіндіктен жануардың тынысы тарылады.

Прогнозы. Ісіктің түріне байланысты.

Емдеу тек кана операция — полиптерді мұрын куысы аркы­лы экразер мен (шынжыр ара) кесіп, не трепанация тесігі арқылы өткір касыкпен кырнап алады.