Клиентпен қатынастарды жəне өзіне тән келісімдерді қабылдау жəне жалғастыру

26.  Фирма оның қатынастарды жəне келісімдерді қабылдағанына жəне жалғастырғанына ақылға қонымды сенімділік беру үшін клиентпен қатынастарды жəне ерекше келісімдерді қабылдау жəне қатынастарды жалғастыру бойынша саясат пен шараларды тек мына жағдайларда ғана жасауы тиіс:

(a)   клиенттің адалдығын зерттегенде жəне клиент жеткілікті түрде адал емес деген пікірге апарып соға алатын ақпаратты алмағанда; келісімді орындауға құзырлы жəне осы мүмкіншілік үшін уақыты жəне қорлары бар болғанда (Сілт: Пар. A18, A23);

(b)   əдептану талаптарын орындай алғанда; және

(c)  клиенттің адалдығын зерттегенде жəне клиент жеткілікті түрде адал емес деген пікірге апарып соға алатын ақпаратты алмағанда (Сілт: Пар. A19-A20, A23).

27. Cаясаттар мен рәсімдер мыналарды қамтиды:

(a)  Фирма қолданыстағы келісімді жалғастыру туралы шешім қабылдаған кезінде жаңа клиентпен келісім қабылдау үшін немесе олай болмаса жəне бар клиентпен жаңа келісім қабылдауды қарау кезінде осы жағдайлардағы қажетті ақпарат алуы тиіс. (Сілт: Пар. A21, A23)

(b) Əлеуетті мүдделер қақтығысын анықтау кезінде фирма келісім қабылдау тұрарлық нəрсе ма, жоқ па деген шешімді қабылдауы тиіс.

(c)  Барлық мəселелер шешілгенде жəне фирма клиентпен қатынастарды қабылдау немесе жалғастыру туралы шешімді немесе ерекше келісімді қабылдағанда, ол барлық мəселелердің қалай шешілгенін құжаттауы тиіс.

28.  Фирма келісімнен бас тартуға соқтыра алатын ақпаратты алғанда, егер осы ақпарат ертеректе қол жетерлік болған болса, клиентпен келісімді жəне қатынастарды жалғастыру бойынша саясат пен шаралар төмендегілерді қамтуы тиіс:

(a)  осы жағдайларға қолдануға болатын кəсіби жəне заңгерлік жауаптылық, фирманың келісімге тағайындаған адамдарына немесе кей жағдайларда реттеуші органдарға есептілікті ұсыну бойынша талаптың бар-жоқтығын зерттеуді қоса алғанда; жəне

(b)  келісімнен немесе клиентпен келісімнен жəне қатынастардан бас тарту мүмкіншілігі. (Сілт: Пар. A22-23)

29. Фирма фирмада лайықты қабілеттіліктер мен жете білушілікке ие жəне қажетті əдептану талаптарының күші қолданылатын қызметкерлердің жеткілікті саны бар екенініне ақылға қонымды сенімділікті ұсынуға арналған саясат пен шараларды жасауы тиіс.

(a)  кəсіби стандарттарға, реттеуші жəне заңгерлік талаптарға сəйкес келісімді орындау; және

(b)  фирма немесе серіктестің жоба бойынша жағдайларға лайықты есептерді шығара алу (Сілт: Пар. A24-A29).

30.  Фирма жоба бойынша серіктеске əр келісім бойынша жауаптылықты белгілеп отыруы тиіс. Фирма мыналарды талап ететін саясат пен шараларды жасауы керек:

(a) Деректер жəне жоба бойынша серіктестің рөлі клиенттің басты басшылығы мүшелеріне жəне басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға хабарлануы тиіс;

(b) Жоба бойынша серіктестің өз рөлін орындауына лайықты қабілеттіліктері, жете білушілігі, өкілеттіктері жəне уақыты бар болуы; жəне

(c) Жоба бойынша серіктестің жауаптылығы анық айқындалуы жəне осы серіктеске хабарлануы. (Сілт: Пар. A30)

31. Фирма қажетті қабілеттіліктері мен жете білушілігі мен уақыты бар лайықты қызметшілерді тағайындауына арналған саясаттар мен рәсімдерді енгізуі тиіс:

(a) кəсіби стандарттарға, реттеуші жəне заңгерлік талаптарға сəйкес келісімді орындауы тиіс;

(b) фирма немесе серіктестің жоба бойынша жағдайларға лайықты есептерді шығара алуы. (Сілт: Пар. A31)

32. Фирма кəсіби стандарттарға, реттеуші жəне заңгерлік талаптарға сəйкес келісімдердің орындалып жатқанына жəне фирма мен жоба бойынша серіктестердің жағдайларға лайықты есептерді шығарғанына ақылға қонымды сенімділік беруге арналған саясат пен шараларды жасауы тиіс:

(a) Келісімнің орындалу сапасының ұдайлығымен қатысты мәселелер; (Сілт: Пар. A32-A33)

(b) Басқаруға лайықты міндеттемелер; және (Сілт: Пар. A34)

(c) Шолуға лайықты міндеттемелер. (Сілт: Пар. A35)

33. Фирманың шолуға қатысты жауапкершілігі бойынша саясат пен шаралары аз тәжірибесі бар жоба бойынша жасақтың мүшелер жұмысын анағұрлым жоба бойынша жасақтың мүшелері шолу жүргізетініне негізінде анықталады.

34. Фирма ақылға қонымды сенімділік беруге арналған саясат пен шараларды жасауы тиіс:

(a) Қиын жəне даулы мəселелер бойынша лайықты кеңестердің берілгеніне;

(b) Лайықты кеңестер алуға жеткілікті ресурстарға қол жетерлік екеніне;

(с) Кеңестің сипаты мен ауқымының құжатталғанына; жəне кеңестерден туындайтын қорытындылардың құжатталатынына жəне орындалатынына; және

(d) Кеңестерден туындайтын қорытындылар орындалуы тиіс. (Сілт: Пар. A36-A40)

35. Фирма белгілі бір келісімдер үшін, жоба бойынша жасақтың жасаған маңызды пікірлерін, есепті қалыптастыру кезінде қол жеткен қорытындыларды объективтік түрде бағалайтын сапа бақылау шолуын өткізуді көздейтін саясат пен шараларды жасауы тиіс. Мұндай саясат жəне шаралар:

(a) Листинг субъектілердің қаржылық есептілігінің барлық аудиттері бойынша сапа бақылау шолуын өткізуді көздеу;

(b) Тарихи қаржылық ақпараттың аудиттері мен шолуы жəне ақпараттың дұрыстығын растау жəне ілеспелі қызметтер көрсету бойынша өзге де келісімдер бойынша сапа бақылау шолуды өткізу қажеттігін анықтау үшін бағалануы тиіс өлшемдерді белгілеу; (Сілт: Пар. A41)

(c) 35 (b) тармағына сəйкес белгіленген өлшемдерге жауап беретін барлық келісімдер бойынша сапаны бақылауды шолуды көздеуі тиіс.

36.  Фирма сапа бақылау келісімнің орындалу шолудың сипатын, мерзімдерін жəне ауқымын белгілейтін саясат пен шараларды жасауы тиіс. Мұндай саясаттар пен шаралар сапа бақылау келісімнің шолу аяқталуынан кейін жоба бойынша есеп күнін көрсетуді талап етеді. (Сілт: Пар. A42-A43)

37. Фирма сапа бақылау келісімді орындау шолу бойынша саясат пен шаралар жасауы тиіс:

(a)   Жоба бойынша серіктеспен маңызды мәселелерді талқылау;

(b)  Қаржылық есептілікті немесе басқа зерттеу пәні бойынша ақпарат пен ұсынылған есепті шолу;

(c)   Маңызды пікірлерге қатысты орындалған жұмысты бейнелейтін жəне жасалған қорытындыларды қуаттайтын жұмыс құжаттары таңдалу;

(d)   Ұсынылған есеп сәйкестігін қарастырғанда мен есеп құрастырғанда қол жеткізген қорытындылар бағалау. (Сілт: Пар. A44)

38. Листинг субъектілерінің қаржылық есептілік аудиттері бойынша сапа бақылау келісімнің шолуы төмендегі зерттеуді қамтиды:

(a) Белгілі бір келісім бойынша фирманың тəуелсіздікке қатысты жоба бойынша жасақты  бағалау;

(b) Пікірдегі келіспеушіліктері бар мəселелер немесе өзге қиын жəне даулы мəселелер бойынша лайықты кеңестер алынды ма, сонымен қатар бұл кеңестердің негізінде жасалған қорытындылар; және

(c) Шолу үшін маңызды пікірлерге қатысты орындалған жұмысты бейнелейтін жəне жасалған қорытындыларды қуаттайтын жұмыс құжаттары таңдалды ма. (Сілт: Пар. A45-A46)

Келісімнің орындалу сапа бақылау тексерушінің сəйкестігі бойынша өлшемдер

39. Фирманың саясаты мен шаралары келісімді орындау сапасын бақылауын шолушы тағайындауды қарауы тиіс жəне оның қолдануға тұратынын төмендегі жолмен белгілеу:

(a)   Қажетті тəжірибе жəне өкілеттіктерді қоса алғанда рөлді орындауға қажетті техникалық біліктілік(Сілт: Пар. A47); жəне

(b)  Сапа бақылау келісімнің тексеруші тексерушінің объективтілігін бұзбай келісім бойынша ала алатын кеңестердің ауқымы. (Сілт: Пар. A48)

40. Фирманың саясаты мен шаралары сапа бақылау келісім тексерушінің объективтілігін қолдау үшін жасалған. (Сілт: Пар. A49- A51)

41. Шыншыл шолу жүргізуге тексерушінің қабілеттігі бұзылғанда фирманың саясаттары мен шаралары бойынша сапа бақылау келісімнің орындалу тексерушіні ауыстыруды көздейді.

Сапа Бақылау Келісімнің шолу құжаттамасы

42. Фирманың келісімнің орындалу сапасын бақылауды шолу құжаттамасы бойынша саясаты мен шаралары мынадай құжаттаманы көздеуі тиіс:

(a) Фирманың келісімнің орындалу сапасын бақылауды шолу бойынша саясатымен көзделген шаралардың орындалуы;

(b)  Есеп шығарылғанға дейін келісімнің орындалу сапасын бақылауды шолудың аяқталуы; және

(c)  Жоба бойынша жасақтың маңызды пікірлерінің жəне қол жеткен қорытындылардың сəйкессіздігі туралы пікірге тексерушіні апарып соға алатын шешілмеген мəселелерді тексерушінің білмеуі.

Пікірдегі келіспеушіліктер

43. Фирма жоба бойынша жасақтың мүшелері арасында, кеңесшілермен жəне қажеттілік кезінде, жоба бойынша серіктеспен жəне келісімнің орындалу сапасын бақылауды тексеретіндердің арасындағы пікірлердегі келіспеушіліктерді жою үшін саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A52-A53)

44. Саясаттар мен шаралар мынадай:

(a) Жасалған қорытындылар құжатталуы жəне орындалуы тиіс; және

(b) Мәселе шешелгеннен кейін есепті шығаруға болады.

Келісімді құжаттау

Келісімнің түпілікті файлын жинаудың аяқталуы

45. Фирма келісім бойынша есептер келісілгеннен кейін келісімнің түпкілікті файлын жинауды дер кезінде аяқтау жөнінде жоба бойынша жасақ үшін саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A54-A55)

Келісім құжаттамасының құпиялылығы, қауіпсіз сақталуы, бүтіндігі, қол жетерлілігі жəне қалпына келтірілуі

46.  Фирма келісім құжаттамасының құпиялылығын, қауіпсіз сақталуын, бүтіндігін, қол жетерлілігін жəне қалпына келтірілуін қамтамасыз етуге арналған саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A56-A59)

Келісім құжаттамасын сақтауды ұзарту

47. Фирма келісім құжаттамасын сақтауды фирма қажеттіліктеріне жеткілікті немесе заңдар немесе нормативтік актілермен анықталатын кезеңге ұзарту бойынша саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A60-A63)

Мониторинг

Фирманың Сапа Бақылау Саясаттары мен Шаралары

48.  Фирма сапа бақылауы жүйесімен ақылға қонымды сенімділікті беруге арналған байланысты саясат пен шараларды жасауы тиіс. Мұндай саясаты мен шаралар келесі қамтуы тиіс:

(a) Кем дегенде, әр бір жоба бойынша мүше бойынша бір орындалған жоба бойынша келісімді периодты түрде инспекциялауды қоса алғандығы, сапаны бақылау бойынша фирманың жүйесін толассыз түрде қарастыру мен бағалау;

(b)  Фирма мониторинг процесі үшін жауаптылықты фирмада осы міндетті жүзеге асыруға жеткілікті жəне лайықты тəжірибесі мен өкілеттіктері бар серіктеске, серіктестерге немесе өзге адамдарға жүктейді; және

(c) Фирманың сапа бақылау жүйесін мониторингілеуді құзырлы адамдар келісімдерді инспекицялауға қатыспауы тиіс. (Сілт: Пар. A64-A68).

Фирма мониторинг нəтижесінде анықталған кемшіліктердің ықпалын бағалау, сонымен қатар анықтауы тиіс

49. Фирма мониторинг нəтижесінде анықталған кемшіліктердің ықпалын бағалау, сонымен қатар анықтауы тиіс:

(a) Олар кəсіби стандарттарға, реттеуші жəне заңгерлік талаптарға сəйкес фирма шығарған есептердің жағдайларға сай келетініне ақылға қонымды сенімділік беру үшін фирманың сапаны бақылау жүйесінің жеткіліксіздігін міндетті түрде көрсетпейтін кемшіліктер болып табыла ма; немесе

(b) Олар кідіртпей түзейтін əрекеттерді талап ететін жүйелі, қайталанатын немесе өзге де маңызды кемшіліктер болып табыла ма.

50.  Фирма жоба бойынша лайықты серіктестерді жəне өзге де лайықты қызметшілерді мониторингі нəтижесінде анықталған кемшіліктер жəне

лайықты түзейтін əрекеттер бойынша кепілдемелер туралы хабардар етуі тиіс. (Сілт: Пар. A69)

51.  Бағалау нəтижелерімен жетіспеушіліктердің əрбірүлгі фирмасымен біреуінемен кепілдемелер тиіс берілген болу немесе көбірек сұрақ, көрсетілгенмен төмен:

1. 
   Жеке келісім немесе қызметкерге қатысты лайықты түзетуші əрекеттердің орындалуы;
   
2. 
   Тренингтер жəне кəсіби дамыту үшін жауапты адамдарды нəтижелер туралы хабардар ету; жəне
   
3. 
   Сапаны бақылау саясаты мен шаралардағы өзгертулер; жəне
   
4. 
   Фирманың саясаты мен шараларының талаптарын орындауға қатысты, əсіресе бұл талаптарды бірінші рет орындамайтын тəртіптік əрекеттер.
   

53. Фирманың аға атқарушы директорларын қоса немесе, қажеттілік кезінде, серіктестердің басқарушы кеңесін қоса алғанда Фирма жоба бойынша серіктестердің жəне фирманың өзге де лайықты қызметшілерін өзінің бақылау жүйесі мониторингінің нəтижелері туралы жылына кемінде бір рет хабардар етуі тиіс. Бұл фирмаға жəне осы адамдарға өздерінің рөлі мен жауаптылығына сəйкес кідіртпей жəне лайықты əрекеттерді жасауына мүмкіндік беруі тиіс. Ақпарат төмендегілерді қамтуы тиіс:

(а) Мониторингтің орындалған шараларын суреттеу.

(b) Мониторинг негізінде жасалған қорытындылар.

(c) Қажеттілік кезінде, жүйелі, қайталанатын немесе қалған маңызды жетіспеушіліктердің суреттеуі, сонымен қатар, сол жетіспеушіліктердi шешiп немесе дұрыстау үшiн таңдаулы əрекеттер.

54.  Кейбір фирмалар фирмалардың желісі бөлігі сияқты жұмыс жасайды жəне желілік нұсқаулыққа сəйкес мониторинг бойынша кейбір немесе барлық шараларды енгізе алады. Егер фирма желіде осы СБХС сəйкестігі үшін жасалған мониторингтің жалпы саясаты мен шаралары бойынша жұмыс істесе, жəне фирма мониторингтің мұндай жүйесіне сенсе, онда:

(a)  Желі фирмалардың желісіндегі адамдарға мониторингтің жалпы ауқымы, көлемдері жəне нəтижелері туралы жылына кем дегенде бір рет хабарлайды; жəне

(b) Қажетті іс-шараларды қабылдау үшін желі дер кезінде сапаны бақылау жүйесіндегі кез-келген кемшіліктер туралы сәйкесті фирма немесе фирмаларының желісі ішіндегі тиісті тұлғаларды хабардар ету керек.

Фирмалар немесе желі басқа талап еткенше, фирмалар желісіндегі жоба бойынша әріптестер желісі шеңберінде орындалған мониторинг үдерісінің нәтижелеріне негіздей алғаны жөн.
Шағымдар жəне арыздар

55.  Фирма өзінің мыналарды дұрыстап шешетініне ақылға қонымды сенімділік беруге арналған саясат пен шараларды жасауы тиіс:

(а) Фирма орындаған жұмыс кəсіби стандарттарға, реттеуші жəне заңгерлік талаптарға сай келмейтіні туралы шағымдар мен арыздардың мəселелері;

(б) Фирманың сапаны бақылау жүйесіне сəйкессіздігі туралы арыздардың мəселелері.

Шағымдар жəне арыздарды қарау барысында фирма жазалаудан одан ары қорықпай жұмыс істей алуы үшін фирма қызметшілерінің шүбəсін тудыру тəсілдерін жіті шектейді. (Сілт: Пар. A70)

56.  Егер зерттеу нəтижелері фирманың сапа бақылау шаралары мен саясатын жасауда немесе олардың жұмыс жасауындағы кемшіліктерін немесе фирмада сапаны бақылау жүйесіне адамның немесе адамдардың сəйкессіздігін көрсетсе, онда фирма 51 параграфқа лайықты əрекеттерді жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A71-A72)

57. Фирма сапаны бақылау жүйесінің əрбір элементінің жұмыс жасауына дəлелдер келтіру үшін лайықты құжаттаманы көздейтін саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A73-A75)

58.  Фирма құжаттаманы фирманың өзінің сапа бақылау жүйесіне сəйкестігін бағалай алуы үшін мониторинг рәсімін орындайтын адамдарға жеткілікті уақыт кезеңі ішінде немесе егер мұны заң немесе нормативтік актілер талап етсе, уақыттың ұзақ кезеңі ішінде сақтайды.

59.  Фирма шағымдар жəне арыздар құжаттамасын көздейтін саясат пен шараларды жасауы тиіс.

***

Қолданбалы Және Басқа Түсіндірме Материал

Байланысты Талаптар Сәйкестігі және Қолданылуы

Шағын кəсіпорындарға арналған талқылаулар (Сілт: Пар. 14)

A1. СБХС жеке тәжірибеленетін бухгалтер қызметкер жоқ болуымен жағдайларға жарамсыз талаптармен сәйкестігі ескеріп етпейді. СБХС талаптары, мысалға, жоба бойынша жасақтың лайықты қазметкерлердің тапсырмасына (31 параграфын қараңыз), жауапкершілікті шолуға (33 параграфын қараңыз), және фирмадағы жоба бойынша әріптестерді мониторингілеу нәтижелері бойынша хабарлауға (53 параграфын қараңыз) арналған саясаттар мен шаралар сияқты қызметкер жоқ болмаса лайықсыз болып табылады.

A2. Сапаны бақылау саясаты мен шаралары құжатталуы тиіс жəне фирма қызметшілері олармен танысуы тиіс. Олар сапаны бақылау саясаты мен шараларын жəне қол жеткізілуі үшін жасалған мақсаттарын суреттеуі тиіс, олар сонымен қатар əрбір қызметкердің сапа үшін жеке жауаптылықты көтеретіні жəне жоғарыда айтылған саясат пен шараларды сақтауы тиіс екені туралы хабарлауы қажет. Бұдан басқа, фирма өз қызметшілерінің сапаны бақылауы жүйесіне қатысты кері жауап алуын маңызды деп тануы тиіс. Оның үстіне фирма өз қызметшілерін ұсыныстар жасайтыны жəне сапаны бақылауы жүйесіндегі проблемалар туралы хабарлайтыны үшін көтермелеуі керек.

A3. Ұсақ фирмалар саясаттары мен шаралары құжаттамасы және хабарлаусы ірі фирмалармен салыстырғанда шамалы формальды және кем көлемді болуы мүмкін.

A4. Фирма басшылығы жəне оның беретін үлгісі фирмада ішкі мəдениетке елеулі əсер етеді. Сапаға бағытталған ішкі мəдениетке дем беру айқын, жүйелі жəне тұрақты əрекеттерге жəне фирманың барлық деңгейдегі басшылығынан саясат жəне сапаны бақылау шараларына ден қоятын жəне төмендегілерді талап ететін хабарларға байланысты болады:

(a) Кəсіби стандарттарға жəне реттеуші жəне заң талаптарына сəйкес жұмысты орындау; жəне

(b) Жағдайларға лайықты есепті шығару.

Мұндай əрекеттер жəне хабарлар жұмыстардың жоғары сапасын мойындайтын жəне мадақтайтын мəдениетті алға жылжытады. Олар тренингтерде, кездесулерде, ресми жəне бейресми келіссөздерде, мақсатты мəлімдеуде, ақпараттық бюллетеньдерде, брифингтерде, меморандумдарда ұсынылуы мүмкін. Олар ішкі құжаттамаға жəне фирма тренингтер бойынша материалдарына, сонымен қатар фирманың назарын сапа маңыздылығына жəне оған қалай қол жеткізуге болатынына аудару үшін серіктестерді жəне қызметшілерді бағалау шараларына қосылады.

A5. Фирма басшылығына фирманың бизнес стратегиясы əрбір келісімнің орындалуы кезінде сапаны сақтауға бағытталған фирманың негізгі талабы екенін мойындау аса маңызды. Дегенмен:

(a)  Фирманың бағалауды орындау саясаты мен шаралары, өзінің қызметшілеріне қатысты ынталандыру мен жоғарылату (ынталандыру жүйелері қоса алғанда) фирма сапа бойынша негізгі талаптарын ескеріліп, жасалады;

(b)   Фирма өзінің басшылығына жауаптылықты пайдалылық мəселесі орындалатын жұмыстардың сапасын елемейтіндей етіп жүктейді; және

(c)  Фирма құжаттаманы жасау, сапаны бақылауы саясаты мен шараларын қолдау үшін айтарлықтай ресурстарды бөледі.

Фирманың Сапа Бақылау Жүйесіне Операциялық Жауапкершілікті Тағайындау (Сілт: Пар. 19)

A6. Жеткілікті жəне лайықты тəжірибе, қабілеттіліктер жауапты адамдарға сапаны бақылау сұрақтарын анықтауға жəне зерттеуге, лайықты саясат пен шараларды жасауға мүмкіндік береді. Қажетті өкілеттіктер оларға бұл саясат шараларлы енгізуге мүмкіндік береді.

A7. ИФАК Əдептану кодексі кəсіби əдептанудың іргелі принциптерін белгілейді, олар мыналарды қамтиды:

(а) адалдық;

(b) объективтілік;

(c) кəсіби жете білушілік жəне лайықты мінез-құлық;

(d) құпиялылық;

(e) кəсіби мінез-құлық.

A8. ИФАК кодексінің В Бөлімі белгілі бір жағдайларда тиісті концептуалды жүйе қолданылуын сүреттейді. Тұғырнамалық қағидалармен сәйкестік сақтауға көп кедергі келтіруі болу мүмкін тиісті сақтық шаралары үлгілері бар және кедергі келтіруі болу мүмкін сақтық шаралары жоқ жағдайлар үлгілері бар.

A9. Тұғырнамалық қағидалар төменгідей күшейтіле алады:

• Фирманың басшылығы;

• Білім беру және тренингтер;

• Мониторинг; және

• Сәйкессіздік бойынша ұдеріс.

«Фирма», «Желі» және «Желілік фирма» терминдері (Сілт: Пар. 20-25)

A10. Лайықты әдептану талаптары «Фирма», «Желі» және «Желілік фирма» терминдері АХС-ында көрсетілген терминдерінен өзгеше болуы мүмкін. Мысалға, ИФАК Кодексі²⁸ «фирма» термині ретінде белгілейді:

(і)   Жалғыз жұмыс істеуші бухгалтер, кəсіби бухгалтерлердің серіктестігі немесе бірлестігі;

(іі)  Меншік, басқару немесе басқа жолдар арқылы осындай тараптарды бақылайтын субъект; және

ііі)  Меншік, басқару немесе басқа жолдар арқылы осындай тараптардың бақылауындағы субъект.

20-25 параграфтарындағы талаптармен салыстырғанда, лайықты әдептану талаптарында қолданылатын дефинициялар бұл әдептану талаптарын түсіндіру қажеттігі себебінен қолданылуы тиіс.

Жазба растаулар (Сілт: Пар. 24)

A11.  Жазба түрде құжат немесе электрондық түрде болуы мүмкін. Фирма растау алу мен сәйкессіздікті анықтайтын ақпарат бойынша лайықты әрекет қолдану арқылы тәуелсіздікті ұстану көздейді мен қызметкері көзге түсетін мен ағымдағы мәселелерді тудырады.

Таныстық қаупі (Сілт: Пар. 25)

A12. ИФАК Кодексі ұзақ кезең ішінде ақпараттың дұрыстығын растау бойынша аға буын қызметкерді пайдаланудан пайда болатын қаупін және сондай қауптерін реттеуге лайықты болуы мүмкін сақтық шараларын талқылайды.

A13. Қауіп келтіруі бойынша лайықты критерийлер мынадай:

• Келісім сипаты, қоғамдық мүдделері пәні ауқымын қоса алғанда;

• Жоба бойынша аға буын қызметкердің қызметтері ұзақтығы.

Сақтық шаралары аға буын қызметкерлерді ауыстыруды немесе сапа бақылау келісімді шолу талап етуді қамтиды.

A14.  ИФАК Кодексі бағаланатын суьбъекттердің мәнмәтіндегі байланысы бар қарым-қатынастарын қарастырады. Бұл аудиттер үшін, ИФАК Кодексі белгіленген кезеңнен кейін әдетте жеті жылда бір рет кем дегенде көкейтесті аудит әріптесін²⁹ ауыстыруды талап етеді және лайықты

стандарттарды мен нұсқаулықты береді. Ұлттық талаптар қысқалау ауыстыру кездері белгілейді.

Мемлекеттік сектордағы аудит ұйымдарына арнаулы талқылаулар.

A15. Заңды шаралар мемлекеттік сектордағы аудиторлардың тәуелсіздігі үшін сақтық шараларын беруі мүмкін. Былайша, тәуелсіздікке қауіптер сақтауға арналған заңды шараларға қарамастан бар болуы мүмкін. Сондай-ақ, 20-25 параграфтармен белгіленген саясат пен шараларды жасау кезінде, мемлекеттік сектор аудиторының мемлекеттік сектор жауапкершілігіне қатысы бар болуы мүмкін, бұл шеңберіндегі тәуелсіздікке кез-келген қауіптерді қарастырады.

A16. Бағалынатын субъектілер 25 және A14 тармақтарында мемлекеттік секторға ортақ емес. Сонымен қатар, мөлшері, қиындығы немесе қоғамдық мүдделер аспектілері және акционерлер үлкен мөлшері себептерінен маңызы бар басқа мемлекеттік сектордағы субъектілер болуы мүмкін. Кеңейтілген сапаны бақылау шаралары мақсаттарына қатысты мемлекеттік сектордағы субъектісінің маңыздылығы бойынша сапаны бақылау саясаттары мен шаралары негізінде фирма шешім қабылдағанда жағдайлар бар болуы мүмкін.

A17. Мемлекеттік секторда, зағнамаға сәйкес жоба бойынша әріптестердің жауапкершілігіне ие аудитордың тағайындалуын мен мерзімін анықталуы қажет. Нәтижелерінде бағаланатын субъектілерді көзделген жоба бойынша әріптес ауыструылуы талаптарымен сай келмеуі мүмкіндігі бар. A16 параграфында толық етіп айтқандай елеулі маңызы бар мемлекеттік сектордағы субъектілер үшін қоғамдық мүдделері мақсаттарында мемлекеттік сектордағы аудит ұйымдары саясат пен шараларын жасауы тиіс.

A18. Фирма жаңа немесе бар болатын клиенттен алынған жаңа келісімді орындау үшін қабілеттікке, құзыретке мен ресурстарға ие болуы мүмкіндігі бойынша пікірлері келісім арнайы талаптары мен барлық лайықты деңгейлердегі қызметкер профильдерін және ағымдағы серіктесті қарастыру қамтиді. Оның ішінде:

• 
  Фирманың қызметкері зерттеу пәндері туралы немесе қатысты индустриялар туралы білген болса екен;
  
• 
  Фирманың қызметкері есептік немесе реттеуші талаптармен байланысты тәжиребі бар болса, немесе керекті икемділіктерді және білігірлікті алуға қабілеттік бар екен;
  
• 
  Фирма керекті қабілеттікке, құзыретке ие болатын қазметкерге жеткілікті қызметкері бар екен;
  
• 
  Керек болғанда, сарапшылар бар екен;
  
• 
  Керек болғанда, сапа бақылау келісімді шолу бойынша беру талаптары және критерийлерге жауап беретін адамдар бар екен; және
  
• 
  Фирма есеп беру мерзімі ішінде келісімді орындай алады.
  

A19. Клиенттің адалдығына қарағанда, қарастырылуы тиісті мәселелер мынадай:

• 
  Клиенттің бас меншік иелерінің, бас басқарманың, және өкілеттік берілген адамдардың іскерлік абыройы мен түпнұсқалылығы.
  
• 
  Клиенттің операциялар сипаты, оның ішінде іскерлік дағдылары.
  
• 
  Бухгалтерлік стандарттарды агрессиялық түсіндіру және ішкі бақылау ортасы бойынша клиенттің бас меншік иелерінің, бас басқарманың, және өкілеттік берілген адамдардың мінез-қүлығы туралы ақпарат
  
• 
  Клиент субъектісі қызметтер бойынша фирманың комиссиялық төлемдерін анағұрлым деңгейде агрессивті түрде сақтап қояды ма, жоқ па.
  
• 
  Жұмыстың ауқымындағы лайықсыз шектеулер айқындағыштары.
  
• 
  Ақша жуумен және басқа криминальдық қызметпен клиенттің қатысы бар болуы екендігі айқындағыштары.
  

• Байланысты тараптар іскерлік абыройы мен түпнұсқалылығы.

Клиенттің адалдығы бойынша фирманың білгірлігі дәрежесі мына клиентпен ұдайы қарым-қатынастар мәнмәтінде өсей береді.

A20. Фирма алған сондай зерттеу пәндері туралы мәліметтер көздері мыналарды қамти алады:

• Лайықты әдептану талаптарыне мен басқа үшінші жақтармен талқылауларға сәйкес кәсіби бухгалтерлік өызметтер бойынша ағымдағы немесе алдағы қызмет көрсетушілер клиентті хабардар етуі қажет.

• Банкирлер, заңгерлік кеңес беруші және индустриялық бәсекелестер сияқты басқы фирманың қызметкері немесе үшінші жақтардың берілген анықтамасы.

• Лайықты дерекқорларды ілеспе іздестіру.

Клиенттің Қарым-Қатынастары Толассыздығы (Сілт: Пар. 27(a))

A21. Шешім қабылдау, яғни клиентпен қарым-қатынастарды жалғыстыруы керек па, ағымдағы немесе алдағы келісімдерді орындау кезінде пайда болуы мүмкін елеулі мәселелерді қарауды және клиентпен қарым-қатынастарды жалғыстыруының салдарын бағалауды қамтиды. Мысалға, клиент фирма тәжәрибесі кем болатын салаға бизнес операцияларын кеңейте бастаған болар.

A22. Келісімнен бас тарту немесе келісіммен бірге клиентпен қарым-қатынастардан бас тарту бойынша саясаттар мен шаралар төменгі қамтитын мәселелерді реттеуі керек:

• Қатысты деректер және жағдайлар негізінде клиенттің басқарушылығының және өкілеттік берілген басшылығының лайықты деңгейімен фирма қабылдауы мүмкін әрекеттерді талқылау

•   Фирма клиенттің басқарушылығының және өкілеттік берілген басшылығының лайықты деңгейімен талқылап келісімнен бас тарту немесе келісіммен бірге клиентпен қарым-қатынастардан бас тарту екендігін, сонымен қатар себептерін анықтай береді.

• Фирмаға нарықта әрекет етуге немесе фирмаға келісімді орындаудан бас тартуға немесе жоба бойынша келісім мен клиент қатынастарына келісімді орындау себептерімен бірге кәсіптік, заңды немесе нормативтік-құқықтық талаптарының бар-жоқтыңын зерттеуі қажет.

• Елеулі мағлұматтар, кеңестер, қорытындалыр мен олардың негіздері құжаттауы.

A23. Мемлекеттік секторда аудиторлар зағнамалық рәсімдермен сәйкес тағайындала алады. Осыған сәйкес, 26-28 параграфтарында және A18-A22 тармақтарында көрсетілген клиент арасындағы қарым-қатынастар қабылдануы мен ұдайылығы және арнайы келісімдер біреулері лайықсыз бола алмайды. Әйткенмен, көрсетілгендей саясаттар мен шаралар құру тәуекел бағалағанда және есеп беру жауапкершіліктерді орындағанда мемлекеттік сектордағы аудиторларға құнды ақпаратты беруі мүмкін.