«БірыЈ“ай кйлік жЇйесі» пшнінен ољу-шдістемелік кешен

5В090100 – «Тасымалдауды, ›оз“алысты ±йымдастыру жЩне кйлікті пайдалану»

маманды“ына арнал“ан


ОљУ-ШДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей

2013

МАЗМ°НЫ

1. 
   ГлоссарийДЩрістерПрактикалы› ж±мыстарСтуденттердіЈ йздік ж±мыстарыныЈ жоспары
   

1.1.љаза›стан РеспубликасыныЈ бірт±тас кйліктік жЇйесі - б±л барлы› транспорт тЇрініЈ жиынты“ы, сферасын ›амтамасыз етеді,т.с йнімді шы“ару пунктынан,т±тыну орнына дейін жеткізуді ›амтамасыз етеді,сондай-а› жолаушыларды тасымалдауды іске асырады. љР Щлеуметті-экономикалы› жалпы транспортты жЇйесі халы›ты-шаруашылы› жоспарды дамыту“а мЇмкіндік беретін барлы› транспорттыЈ тЇрлерін ›о“амды› мемлекеттік жЩне жеке меншік ретінде аны›тайды.

1.2. Жалпы та“айындау жылжымалы ›±рамы ЩртЇрлі транспортты› тасулардыЈ орындалуы Їшін ›ызмет етеді, мамандандырыл“ан - ай›ын транспортты› тасулар“а “ана, ал арнайы - Щр тЇрлі транспортты›сыз ж±мыстардыЈ орындалулары Їшін.

1.3. Гидровликалы› кйлік ›атты материалдарды су ар›ылы тасымалдау тЩсілі. Гидровликалы› кйлік жердегі жЩне тауда“ы гидромеханизация ж±мысы кезінде, ЩртЇрлі материалдарды тасымалдауда жЩне т.б. ›олданылады.

1.4. Пневматикалы› почта (грек сйзі, pneumatikуs – Щуе ) ЩртЇрлі ›±жаттар мен ±са› заттарды су а“ынымен тасымалдауды жЇзеге асыратын пневматикалы› кйлік тЇрі. Пневматикалы› почта ›±жаттарды кЩсіпорындар“а, библиотекалар“а, банктерге жЩне т.б. мекемелерге, ауру тарихын жЩне дЩрілерді ауруханалар“а, йндірістік кЩсіпорындар“а экспресс-лабороториялар Їшін бйлшектерді, ›±ралдарды, т.б. тасымалдауда ›олданылады.

2. ДШРІСТЕР
1 - ДЩріс. Кіріспе. БірыЈ“ай кйліктік жЇйе туралы жалпы тЇсінік. ТМД елдерініЈ бірыЈ“ай кйліктік жЇйесін аны›тайтын факторлар

• 1 БірыЈ“ай кйлік жЇйесініЈ мЩні, негізгі тЇсініктері жЩне аны›тамасы

• 2 Кйлік жЇйесініЈ бірыЈ“айлылы“ын аны›тайтын факторлар.

• 3 Кйлік жЇйесініЈ ›±рамды› бйліктерініЈ жалпыкйліктік сипаттамасы

• 1 БірыЈ“ай кйлік жЇйесініЈ мЩні, негізгі тЇсініктері жЩне аны›тамасы

БКЖ негізінен теміржол, актомобиль, йзен-су, теЈіздік, Щуе, ›±быр-жол кйлігі, газ›±быры, сонымен ›атар кйліктіЈ йнеркЩсіптік жЩне электронды тЇрлерін біріктіреді.

Техникалы› ›±ралдар мен механизмдер – б±л тиеп-тЇсіру машиналары, конвейерлер, бункерлер жЩне т.б.

Бас›ару жЩне байланыс ›±ралдары  – б±л а›паратты жинау, са›тау, йЈдеу жЩне жіберуді ›амтамасыз ететін ›±рыл“ылар кешені.

Барлы› кйлік тЇрініЈ жайластырымы-теміржол станциялары, вокзалдар, аэропорттар, т±ра›тар, ›оймалар, гараждар, жйндеу шеберханалары мен зауыттар, тиеп-тЇсіру пункттері, техникалы› ›ызмет кйрсету станциялары.

Тасымалдау кйлемі– тасымалдау“а жоспарлан“ан немесе тасымалданып ›ой“ан жЇктіЈ тоннасыныЈ саны.

ЖЇк айналымы – б±л тасымалдауды жоспарлау мен орындау“а кеткен тасымалдау ж±мысыныЈ кйрсеткіші.

• Жолаушылар айналымы – б±л жолаушыларды тасымалдауда орындал“ан немесе жоспарлан“ан тасымалдау ж±мысы, ол жолаушылардыЈ санын олардыЈ орташа жолына кйбейткенге сЩйкес келеді.

• БКЖ ›азіргі кезде Їлкен дамушы ішкі жЇйелердіЈ жиынты“ын ›±райды, жЩнеде олардыЈ йзара Щрекеті мЇмкіндік береді: 

•  –халы›шаруашылы“ын тасымалдаумен ›аматамасыз ету сенімділігі мен Їздіксіздігін ›амтамасыз ету;

•  – жЇк пен жолаушылар тасымалын рационалды Їлестіру нЩтижесінде кйлік шы“ындарын ›ыс›арту;

• –жеке жЇйелердіЈ бас›ару, жйндеу, жобалау мен ›±рылыс›а кйЈіл бйліп, ›ызмет кйрсететін персоналдар санын азайту жЩне т.б.

1 сурет. Кйлік жЇйесініЈ сызбасы

1. 
   КйліктіЈ дамуына ба“ыттал“ан капитал салымдары;
   
2. 
   инеркЩсіп пен ауылшаруашылы› салаларын орналастыру;
   
3. 
   ЕліміздіЈ территориясында кйліктіЈ жеке тЇрлерініЈ орналасу ты“ызды“ы;
   
4. 
   Салааралы› жЩне аума›аралы› байланыстардыЈ дамуы;
   
5. 
   СаланыЈ базалы› жа“дайы;
   
6. 
   Сырт›ы сауданыЈ дамуы;
   
7. 
   Жо“ары білікті мамандармен ›амтамасыз ету;
   
8. 
   љалалар, курорттар мен Щкімшілік орталы›тардыЈ орналасуы;
   
9. 
   Экологиялы›;
   
10. 
    индіріс кЇшініЈ даму деЈгейі;
    
11. 
    Таби“и- географиялы› орта;
    
12. 
    ’ылыми-техникалы› орта.
    

Кйлік дамуына ба“ыттал“ан капитал салымы. Шынында да, капитал салымы кйлік дамуында “ана емес, бас›а да салаларда маЈызды рйл ат›арады. љазіргі кезде љаза›стан автопарктері йзін йндіріс ›±ралдарымен толы›тай ›амтамасыз ете алмайды, сонды›тан да салымныЈ орны ерекше.

1. 
   БірыЈ“ай кйліктік жЇйе тЇсінігі.
   
2. 
   љаза›стан РеспубликасыныЈ бірыЈ“ай кйліктік жЇйесі туралы айтыЈыз?
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
2–ДЩріс. КйліктіЈ ел экономикасында жЩне ›о“амды› ймірдегі маЈызы

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   КйліктіЈ ел экономикасында жЩне ›о“амды› ймірдегі орны.
   
2. 
   Кйлік тЇрлері.
   
3. 
   индірістік процесс, кйлік йнімі жЩне оныЈ ерекшелігі.
   
4. 
   Кйлік тЇрлерініЈ даму тарихы.
   

љазіргі кйліктік жЇйені жалпы ›олдансыта“ы транспорттар – темір жол кйлігі, автомобиль кйлігі, теЈіз кйлігі, йзен кйлігі, Щуе кйлігі, ›±быр кйлігі жЩне жалпы ›олданыс›а жатпайтын йндірістік (промышленный) кйлігі ›±райды. Жалпы ›олдансыта“ы кйліктер еЈбек йнімін оныЈ т±тыну орнына жеткізе отырып, йндірістік процесті жал“астырады.

ЖЇк кйлігі йнім санын арттырма“анымен йндірістік процестіЈ жал“асы болып табылады, ол матераилды› йндіріске жатады. индірістік сфера“а жалпы ›олданыста“ы жолаушылар кйлігі де жатады. Б±л кйлік тЇрі

љазіргі заманда“ы транспорт жЇйесіне орта› ›олданыста“ы транспорттар – теміржол транспорты, автомобиль транспорты, теЈіз транспорты, йзен транспорты, Щуе транспорты, ›±бырйткізу транспорты жЩне орта› ›олданыста емес – йндірістік транспорты жатады. Орта› ›олданыста“ы транспорт йнімді т±тыну орындарына жеткізумен ›атар йндірістік процесті жал“астырады.

ЖЇктік транспорт йнімніЈ санын арттырма“анменде, йндірістік процесті жал“астыра отырып, материалды йндіріске жатады. индірістік сала“а орта› ›олданыста“ы транспорт та“ы жолаушыларды тасымалдау жатады. Б±л транспорт тЇрі адамдардыЈ кеЈістікте орын ауыстыруында“ы ›ажеттіліктерін ›ана“аттандырумен байланысты.Б±л тЇрлермен ›атар транспортта жеке ›олданыста“ы транспорт тЇрі бар.

ТранспорттыЈ пайда болуы ежелгі заман“а жатады. Ежелгі љытайда, Персияда, Рим империясында Щскери ма›сатта кйптеген ›уатты жолдар салын“ан. АйырбастаудыЈ дамуына байланысты тенізде жЇзуде ескекті, кейін желкенді кемелер пайда болды. Тауарларды су жолдары ар›ылы тасымалдауда ›±лдар ж±мсалды. Транспорт ›±ралдары, йндіріс ›ажеттіліктері ›±л иеленушініЈ ›олында болды.

ФеодализмніЈ ал“аш›ы кезеЈдерінде сол елде йндірілмейтін жЇктер “ана негізгі тасымалданатын жЇктері болды.ЕуропаныЈ кйптеген йзендеріндегі тасымалдау оларды ›айы›тардыЈ монополиялы› цехтарына айналдырды.Венеция, Генуя сия›ты ›алаларда сауданыЈ дамуына байланысты теЈіз транспорты да жа›сарды. ТеЈізде жЇзу техникасы одан Щрі дамыды, ол Щсіресе а теЈіздерде жЇзуге мол мЇмкіндік берген компастыЈ пайда болуымен байланысты. 15 “. ая“ынан бастап теЈіз кемелері а м±хиттар“а бастады. Ата›ты географиялы› ашулар кезеЈі басталады. СауданыЈ, айырбастыЈ дамуына, капиталдыЈ жиналуына байланысты транспорт йндірісте жеке сала ретінде бйлініп ш. 15-16 ““. кеме иелері тек тасымалдау“а маманданды. Кйптеген елдерде почта жЩне су жолдары ар›ылы жолаушыларды тасымалдау ›алыптасты. Францияда, Германияда, кейіннен Англияда жа›сартыл“ан жолдар салынды. Орта› ›олданыста“ы транспорттыЈ ›±рылуы, я“ни транспорттыЈ жеке сала ретінде ›алыптасуы Батыс Еуропада йндірістік ›айта ›±рулар заманымен сЩйкес келді. ®лкен капиталистік йндірістіЈ дамуы кйп мйлшердегі жЇктерді арзан ба“ада тасымалдауды талап етті. °лыбританияда, Францияда, Германияда каналдар мен теміржолдарды ат кЇшімен сала бастады. 19 “. 1-ші ширегінде механикалы› транспорт ›±рылымына ауысады: бумен жЇзу жЩне бу теміржолдары пайда болды. 19 “. ортасына таман теміржол ›±рылысы Еуропа жЩне АљШ-тыЈ барлы› елдерінде жЇргізілді. 20“. басында ЩлемніЈ теміржол жЇйесі 1114 мыЈ км., йзен жЩне каналдар – 318 мыЈ км., теміржол ар›ылы жЇк тасымалдау – 753 млрд т/км, теЈій жЩне йзен транспорты – 1545 млн. т/км.

Елдер арасында“ы ішкі сауданыЈ дамуы теЈіз транспортыныЈ жедел дамуына Щкелді. Автотранспорт 19“. басында пайда болды. Капиталистік елдерде 20“. 20 жылдары ›ыс›а › жЇктерді, Щсірісе жолаушыларды тасымалдауда теміржолдар жЩне йзен транспорттарымен бЩсекелесе алды. Азаматты› Щуе транспорты 20“. 1-ші ширегінде пайда болды.

1. 
   Жалпы ›олданыс›а жататын кйлік тЇрлерін атаЈыз?
   
2. 
   Кйлік тЇрлерініЈ дамуыныЈ ›ыс›аша тарихы.
   
3. 
   индірістік процесс.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
3–ДЩріс. БірыЈ“ай кйліктік жЇйе жЩне кйліктік ЩртЇрлі тЇрлерініЈ ›ызмет сферасы. Кйлік ж±мысына экономикалы› нары› шарттарыныЈ ы›пал жасауы. Кйлік логистикасы. Кйліктегі бЩсекелестік, Їйлестік жЩне Щрекеттестік

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   Кйлік ›ызметіне экономиканыЈ нары›ты› шарттарыныЈ Щсері.
   
2. 
   Кйліктегі логистика.
   
3. 
   Кйліктегі бЩсекелестік пен координация Щрекестігі.
   

љаза›станда кйліктіЈ негізгі тЇрлері мемлекетке, сонымен ›атар жеке корпорациялар“а тиесілі жЩне бірт±тас кйлік жЇйесін ›±райды. ОныЈ ›±рамына 120 мыЈ км теміржолдар, оныЈ ішінде 80 мыЈ км орта› ›олданыста“ы теміржолдар; 180 мыЈ км астам автожолдар; 118 мыЈ км м±най жЩне йнім ›±бырлары; 75 мыЈ км магистралды газ ›±бырлары кіреді.

љаза›стан экономикасында теЈіз кйлігі де маЈызды рйл ат›арады. Сонымен ›атар ішкі су кйліктерін пайдалану да недЩуір йсті.

Жедел ›ар›ынмен автожолдар да дамып келеді. Ел мен халы›тыЈ жалпы ›ажеттіліктерін ›ана“аттандыратын автомобиль ›±рылысыныЈ йндірістік базасы ›±рылды. Ауыр жЇктерді мен жолаушыларды таситын жЩне оларды ›±растыратын зауыттар салынуда.

АвтожолдардыЈ дамыту мен жа›сарту Їшін кйптеген ж±мыстар ат›арылуда.

Шуе кйлігі Їлкен ›алалар, сонымен ›атар ел ішіндегі кйптеген жергілікті бйлімшелер жЩне шет елдермен байланыс орнату“а арнал“ан.

Кесте 1. – љР-да“ы орта› ›олданыста“ы кйліктердіЈ дамуыныЈ кйрсеткіштері

Кйлік тЇрлеріЖЇйе ±зынды“ы, мыЈ кмЖЇк айналымдары, млрд. т.кмЖолаушы айналымдары, жол. км123Теміржол1207565Автомобиль1807880ТеЈіз1153530изен952010Шуе1351535М±най ›±быры11845-Газ ›±быры7532-

СолтЇстік АмериканыЈ теміржол кйлігі мен Батыс ЕуропаныЈ теміржол транспортыныЈ арасында йзіндік айырмашылы› бар.

Су транспортында да ерекшеліктер бар. Батыс ЕуропаныЈ басты йзендерінде йзі жЇзетін жЇк кемелері бар. издігінен жЇзбейтін кйлік ретінде ±са› ›айы›тар мен ескірген каналдар саналады. АљШ-тыЈ йзендері мен каналдарында, тіпті басты йзендерінде йздігінен жЇзбейтін Їлкен кемелер – баржалар жЇзеді.

1. 
   Кйліктегі кйліктік–экспедициялы› ж±мыстыЈ негізі.
   
2. 
   Кйліктік процестіЈ негізі.
   
3. 
   Негізгі терминдері мен жалпы тЇсінік.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
4–ДЩріс. Кйліктік процестерді техникалы› жабды›тау. Кйліктік процестерді ±йымдастыру жЩне технология туралы жалпы тЇсінік

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   љоз“алмалы ›±рылым санын аны›тау.
   
2. 
   Кйліктік процестерді ±йымдастыру жЩне технология туралы жалпы тЇсінік.
   
3. 
   ТасымалдаудыЈ йздік ›±ны.
   
4. 
   Жолаушыларды жЩне жЇкті жеткізу мерзімі жЩне жылдамды“ы.
   

љажетті кйлік тЇрлеріне ›атысты кйлік бірліктерініЈ саны жарты кЇндік тасымалдаумен жЩне Qот/с бойынша жЇк жіберумен аны›талады.

Qот= Г_от/ Т_пер т/кЇндер

М±нда“ы, Г_от – тасымалданатын жЇктіЈ кйлемі, т;

Теміржолдар мен автомобильдер жыл сайын ж±мыс жасаса, су кйліктері Їшін мезгілдік ж±мыс режимі бойынша ж±мыс ат›арады. Сол Їшін су кйлігінде Тпер жЩне Т нав салыстыру керек. Егер Т_пер > Т_нав болса, онда б±л жа“дайда

Болады.

qфi=qi*yi m;

Онда кйлік бірлігініЈ жарты кЇндік санын былай аны›таймыз:

Nei= Qот/ qфi. шт;

Айналым негізінде мына формуламен аны›талады:

O=Тд+Тпор+Тдоп, час

М±нда“ы, Тпор – жіберілген пунктке жЇктіЈ жетілу уа›ыты, са“., Тдоп – ›осымша операциялар уа›ыты, са“. Шр кйлік тЇрініЈ айналымын жЩне жеткізілу мерзімін аны›тау ›ажет.

1. 
   
   жүктеу/скачать 1.48 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: