Дәріс курсы Инклюзивті білім беру
Инклюзивті білім беру: халықаралық тәжірибе, заманауи тенденциялар
жүктеу/скачать 268.51 Kb.
|
| 3.Инклюзивті білім беру: халықаралық тәжірибе, заманауи тенденциялар
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдардың проблемаларымен айналысатын жалпы және арнайы білім беру жүйесінің мамандары мен педагогтары авторлар кейбір жағдайларда синонимдік, ал басқаларында «интеграция», «интеграцияланған оқыту», «инклюзия» және оларға ұқсас «инклюзивті білім беру», «интеграцияланған тәсіл» және т.б. терминдер мен ұғымдарды қарама - қайшылықта қолданатын жағдайға тап болады. Терминологиялық айырмашылықтар қандай болса да, барлық жағдайларда біз ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарды әртүрлі байланыстар мен қатынастарға, белсенді өзара әрекеттесу процестеріне және олардың негізгі құқықтары мен бостандықтарын ерте жастан сақтауға бағытталған білім беру жүйелеріндегі әлеуметтік құбылыстар туралы айтып отырмыз. Білім беру жүйесінде мүмкіндігі шектеулі адамдардың тең құқықтарын іске асырудың бастамашысы Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) болып табылады. Өзінің құрылған күнінен бастап (1945 ж.) БҰҰ мемлекеттер мен үкіметтердің назарын мүмкіндіктері шектеулі адамдардың сапалы және қолжетімді білім алу құқықтарын қамтамасыз ету мәселелеріне аударады, олар БҰҰ-ның бірқатар құжаттарында: адам құқықтары декларациясында (1948 ж.), білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы күрес Конвенциясында (1960 ж.), Бала құқықтары декларациясында (1959 ж.), ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы Декларацияда (1971 ж.), Мүгедектердің құқықтары туралы Декларацияда (1975 ж.) көрініс тапқан. «Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы» (1982 ж.) «Баршаға арналған білім» қағидатын дамытуды жалғастыруда. Осы құжаттың 120-тармағында мүгедектерге білім беру мүмкіндігінше жалпы мектеп жүйесі аясында жүргізілуі керек делінген. Бұл ретте 124-тармақта егер қандай да бір себептермен жалпы мектеп жүйесінің мүмкіндіктері кейбір мүгедек адамдар үшін жеткіліксіз болса, бұл адамдар тиісті уақыт ішінде арнайы мекемелерде оқуға тиіс екендігіне назар аударылады. Зерттеулер көрсеткендей (В. В. Коркунов, Н. Н.Малофеев, Н.М. Назарова және т. б.) ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарды әлемнің әртүрлі елдеріндегі жалпы білім беру жүйесіне қосу процесі нақты әлеуметтік-мәдени жағдайлар мен басшылықтың саяси ерік-жігерін ескере отырып жүреді. Сонымен, АҚШ-тағы арнайы білім беру жүйесінің құрылысы мен жұмыс істеуі «аномалиясы бар жеке тұлғаларды тәрбиелеу туралы заңмен» (1990 ж.) байланысты болды, онда арнайы білім беру саласындағы негізгі даулар адамдарға білім беру және қызмет көрсету орны төңірегінде жүргізілді. [9] Қазіргі американдық саясат жалпы және арнайы білім беруді біріктіру болып табылады. В. В. Коркуновтың айтуынша, қазіргі уақытта АҚШ-та үш тұжырымдама немесе біріктіру түрі бар: негізгі бағыт, жаппай білім беру бастамасы және қосылу. Олардың әрқайсысына қысқаша тоқталайық. Негізгі бағыт жалпы білім беретін оқу орындары жанынан арнайы оқу орынын ашуды және қалыпты дамып келе жатқан білім алушылармен бірлескен іс-шаралар өткізуді көздейді. Көптеген студенттер үшін осы бағыттағы мекемелерге орналастыру үлкен сәтсіздікке айналуы мүмкін, сондықтан қазіргі уақытта ерекше қажеттіліктері бар адамдардың 25,2% - ы негізгі бағытқа ие. Бұқаралық білім беру бастамасын (IMO) АҚШ білім департаменті (1986) ұсынды, оның жақтаушысы С.Рейнольдс оның пікірінше, аномалиясы бар адамдарды оқыту әдеттегі жаппай мектеп оқу орындарында мүмкін. Алайда, бұл оқытудың белгілі бір жағдайларын жасауда тиімді болады: оқу орынымен аз толуы, жеке оқу бағдарламасы, оқытылған мұғалімдер мен басқа мамандардың болуы, оқу процесінің тиісті жабдықтары, оңалту бөлмесіндегі қосымша сабақтар және т. б. Осы бағытпен қамтылған адамдар саны мектеп жасындағы барлық аномалды адамдардың 35,5% - ын құрайды. ХХ ғасырдың соңында АҚШ-тың бірқатар мектептерінде кеңінен сыналған әкімшілік орналастырудың үшінші моделі «қосу» (инклюзия) деп аталды. Толық қосудың мақсаты-барлық адамдарды тұрғылықты жеріндегі оқу орындарында ақаулықтың ауырлығына қарамастан орналастыру және осылайша арнайы білім беру жүйесін жоюды аяқтау. Үшінші модельді әзірлеуге арналған зерттеулерде бірқатар талаптар қойылады: қалыпты дамып келе жатқан және енгізілген студенттер арасындағы белгілі бір арақатынасты сақтау; соңғылардың аз саны; мұғалімдердің тиісті дайындығы; мектепте әр білім алушыға арналған жеке бағдарламаларды құрайтын қажетті мамандардың (команданың) болуы. Жеке оқыту бағдарламаларының мазмұны қызығушылық тудырады, онда келесі компоненттер ұсынылады: - қазіргі уақытта адамдың оқу қызметінің деңгейі туралы толық анықтама; - бағдарламаның бір жылға және қысқа мерзімге арналған мақсаттарын тұжырымдау; - білім алушыға ұсынылатын нақты білім беру және онымен байланысты қызметтердің тізімі және оның жалпы мектептік бағдарламаларға қаншалықты қатыса алатындығын көрсету; - қызмет көрсету үшін белгіленген күндер және осы қызметтердің күтілетін ұзақтығы; - адамды бағалаудың тиісті объективті критерийлері, аттестаттау рәсімдері және қысқа мерзімді оқу мақсаттарына қаншалықты сәтті қол жеткізілгенін анықтау жоспарлары. [10] Тіпті қарапайым талдау көрсеткендей, енгізілген білім айтарлықтай материалдық ресурстарды және мақсаттар мен міндеттерді басқаша көруді, демек мамандарды даярлаудың басқа тәсілдерін қажет етеді. «Мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережелері» (1993 ж.) адамдарға, жастарға және мүгедектігі бар ересектерге арналған мектеп, орта және жоғары білім беру саласындағы тең мүмкіндіктерді анықтауда үлкен маңызға ие болды. Бұл ережелер барлық мүгедектердің жалпы мектептегі білім беру жүйесіндегі білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігін қарастырады. Бұл құжат арнайы білім берудегі бар жетістіктерді сақтауға және оларды жалпы қолжетімді білім беру процесі бағытында дамытуға шақыратынын атап өткен жөн. Бұл арнайы мектепте оқытудың сапасы жалпы мектеп жүйесіндегі оқу сапасына тең болуы керек және осы екі білім беру жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты болуы керек. Саламанк декларациясы (1994) «инклюзияны» білім беруді дамытудың басты бағыты ретінде жариялады. 1994 жылғы 1-10 маусым аралығында Испанияның Саламанка қаласында 92 Үкімет пен 25 халықаралық ұйымның атынан үш жүзден астам қатысушы барлығына арналған білім беру мақсаттарына қол жеткізуге жәрдемдесу және инклюзивті білім берудегі тәсілді көтермелеу үшін талап етілетін саясаттың негізгі бағыттары саласында жүзеге асырылуы қажет өзгерістерді қарау мақсатында жиналды, атап айтқанда: мектептердің барлық балаларға, әсіресе ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға ашық болуын қамтамасыз ету. Испания үкіметі ЮНЕСКО-мен ынтымақтастықта ұйымдастырған конференция жұмысына білім беру мәселелерімен айналысатын жоғары лауазымды тұлғалар, әкімшілер, басшылар мен мамандар, сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымы мен мамандандырылған мекемелердің, басқа да халықаралық үкіметтік ұйымдардың, үкіметтік емес ұйымдардың және донор-мекемелердің өкілдері қатысты. Конференция ерекше қажеттіліктері бар адамдардың білім беру саласындағы қағидаттары, саясаты және практикалық қызметі және іс-қимыл шеңбері туралы Саламанк декларациясын қабылдады. Бұл құжаттар «Барлығына арналған мектептер» – барлығын біріктіретін, айырмашылықтарды ескеретін, оқу процесіне ықпал ететін және жеке қажеттіліктерге сәйкес келетін мекемелер құру бағытында әрекет ету қажеттілігін мойындау арқылы қосылу принципіне негізделген. Бұл мектептер барлығына білім беру мақсаттарын қамтамасыз етуге және оқыту тұрғысынан мектептердің тиімділігін арттыруға маңызды үлес қосады. Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға білім беру сияқты маңызды саланы қалыптастыру көбінесе әр нақты елдің дәстүрлері мен даму деңгейіне байланысты. Сондықтан бұл құжаттарда БҰҰ-ға мүше елдердегі білім беру жүйесін жетілдірудің жалпы бағыттары мен принциптері ғана анықталған. Осылайша, жоғарыда аталған халықаралық құжаттарды іске асыру нәтижесінде өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарында білім беру саласындағы бағыт дами бастады, ол мүгедектіктің жаңа идеологиясымен байланысты болды және «инклюзия», «инклюзивті білім беру», «инклюзивті тәсіл» ұғымдарында жинақталды. Инклюзивті тәсіл адамдардың әртүрлі білім беру қажеттіліктерін түсінуді және білім беру процесіне толық қатысу, қоғамды тарту және білім берудегі дискриминацияны жою арқылы осы қажеттіліктерге сәйкес қызмет көрсетуді қамтиды. Айта кету керек, «инклюзивті білім беру» ұғымы көп жағдайда жаңа, ал инклюзивті білім беру тұжырымдамасы (Барлығына арналған мектептер) күмән мен алаңдаушылық тудырады. Инклюзивті білім берудің құндылығын мойындай отырып, жаппай оқу орындарында инклюзивті білім беру идеяларын жүзеге асыруға кедергі келтіретін бірқатар факторларды атап өткен жөн. Даму ерекшеліктері бар адамдардың ата-аналары келеке-мазақтан, оқу орыны мен таныстарымен және мұғалімдерімен жанжалдан, адамдардың ерекше қажеттіліктерін түсінбеуден және ерекше қажеттіліктерге жеткіліксіз реакциядан, үй-жайлар мен оқу процесінің адамдардың ерекше қажеттіліктеріне қабілетсіздігінен және т.б. қорқып, балаларын кәдімгі мектепке бергісі келмейді. Өз кезегінде қарапайым адамдардың ата-аналары даму ерекшеліктері бар бала (әсіресе ауыр бұзылулары бар) мұғалімдер мен адамдарды алаңдатады, бұл бүкіл оқу орынымен білім деңгейін төмендетеді. Қазіргі уақытта күмән мен қорқыныштың толық негізделгенін мойындау керек; инклюзивті білім беру тұжырымдамасы тек орта білім жүйесінде ғана емес (барлығына арналған мектеп ретінде), сонымен қатар кәсіби және қосымша білім беруде түбегейлі өзгерістерді қажет етеді. Инклюзивтік білім беру жүйесінің өзі инклюзивтік қоғамды дамытудың тиімді тетігі болып табылады, яғни инклюзивтік білім беру жүйесін дамыта отырып, біз инклюзивтік баршаға арналған қоғамды, дамытуға ықпал етеміз. Инклюзивтік білім берудің басты мәні де нақ осында. Инклюзивті білім беру барлығына қол жетімді физикалық, интеллектуалдық, әлеуметтік, эмоционалды, тілдік немесе басқа да ерекшеліктерге қарамастан, жалпы білім беру және тәрбиелеу процесіне (даму және әлеуметтену) қатысуға мүмкіндік беретін білім, содан кейін өсіп келе жатқан адамға қоғамның тең мүшесі болуға мүмкіндік береді, оның бөліну және оқшаулану қаупін азайтады. Бірге өсіп, адамдар өз ерекшеліктерін қабылдауға және басқа адамдардың ерекшеліктерін ескеруге үйренеді. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, инклюзивті білім беру – бұл барлық адамдардың әртүрлі қажеттіліктеріне бейімделу тұрғысынан барлығына қол жетімділіктің гуманистік принципін жүзеге асыруды көздейтін жалпы білім беруді дамыту процесі деген әдіснамалық қорытынды жасаймыз. Мұндай әдіснамалық тәсіл ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін де білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз етеді. [11] жүктеу/скачать 268.51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|