Диплом жұмысы тақырыбы: «Бастауыш мектепте қазақ тілінен кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі»

М.О. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: «Бастауыш мектепте қазақ тілінен кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі»

Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Құдайбергенова М.Б.

Орындаған: ЗПО - 04 – 4кс тобының

студенті Тенелова Г.


Мазмұны

Кіріспе

І Тарау БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЖҮРГІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР

2.1. Сыныптан тыс жұмыстардың оқушы тілін ауызша дамытудағы педегогикалық көзқарастар ------------------------

2. 
   Бастауыш сыныпта қазақ тілінен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың негізгі сипаты -----------------------------------
   

Қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан республикасының білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі ұлттық ерекшеліктерді еске алып , жастарға терең білім мен тәрбие беру ісін одан әрі дамыту және жетілдіру .

Жастарға білім мен тәрбие берудің негізі болып саналатын жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жақсарту бірінші кезектегі мәселе болса, бастауыш мектеп - негіздің негізгі түп қазығы.

Бастауыш білімнің мемлекеттік стандартының алғашқы нұсқасы және соған сәйкес оқу бағдарламалары дайындалып, іс жүзіне асып жатуын қазіргі кезеңдегі мектепті дағдарыстан шығаратын тактикалық шешімдердің бірі деп түсінген жөн.

Мектеп өз түлектерін тек ғылымның қазіргі даму деңгейіне сәйкес терең де тиянақты біліммен қаруландырылған жағдайда ғана өзінің әлеуметтік қызметін орындап шығатындығы баршаға аян. Бастауыш білімнің мемлекеттік стандартты және оны мектеп тәжірибесіне ендіруде шешуші орынды мұғалімдер қауымы алатыны анық.

Басталып отырған осы үлкен іс дұрыс бағыт алып , тиянақты қалыптасу үшін, оның ғылыми негізі салыну керек.Қазіргі қолданып жүрген бағдарламалар, оқулықтар , көмекші құралдар болмаса, бастауыш қазақ тілін оқытудың ғылыми әдістемесі жоқ. Көпшілік авторлар бағдарлама, оқулықтар жазуда жалпы қазақ тіл методикасына сүйінген, не орыс, шет тілдерін оқыту методикасын басшылыққа алған . Ал, бастауыш мектептерінде жүргізілетін кластан тыс жұмыстардың бағдарламасы әлі жасалмаған, мүлдем негізі салынбаған деуге болады. Мұндай жағдайлар бағдарламалар мен оқулықтардың сапасына әсер етпеуі мүмкін емес.

Мемлекетіміз көп ұлтты мемлекет болғандықтан , қазақ тілін, халықтық педагогиканы үйрету қажеттілігі барған сайын арта түсетіндігі анық. Сондықтан бастауыш мектепте кластан тыс жұмыстарда халық

педагогикасын пайдалануға үйрету мәселелері, оның әдістемесін ғылыми негізде құру проблемалары, оны зерттеу қазіргі заман талабына қажет болып отыр.

Қазіргі таңда қоғамның даму бағыты оқу тәрбие жұмысының алдында жас ұрпақтың ақыл - ойын, тілін , салт- санасын жетілдіру, жалпы білім деңгейін дамыту өзекті мәселенің бірі болып отыр.

Бастауыш кластарда қазақ тілін оқытумен қатар, кластан тыс жұмыстарды жүргізудің маңызы жас үрпақ үшін қолайлы жұмыстың маңыздысы деп білеміз.

Бірақ бастауыш мектепте, жоғары оқу орындарында қазақ тілін үйретуде аудиториядан , кластан тыс жұмыстың маңызы қандай , қандай кластан тыс жұмыстар жүргізу керек, оны жүргізу әдістемесі қалай болу керек деген мәселе күні бүгінгі күнге дейін ғылыми тұрғыдан алғанда назардан тыс қалып келді. Сондықтан біз зерттеу жұмысымызды бастауыш мектептерінде кластан тыс жүргізілетін жұмыстарға , олардың тіл үйрету мен тіл дамытуда атқаратын қызметіне арнадық. Бұл айтылғандар біздің зертеуміздің проблемалық актуалдылығын көрсете алады.

Зерттеудің мақсаты: Бұл мәселені зерттеуде бастауыш мектептерінде қазақ тілін оқыту және қазақ тіліне байланысты кластан тыс жұмыстардың оқушы тілінің ауызша дамуына тигізетін әсерін анықтау, оны тиімді түрде өткізе білу жолдарын көрсету көзделеді.

• 
  Бастауыш мектепте қазақ тілінен жүргізілетін кластан тыс
  жұмыстардың түрлерін зерттеу ;
  
• 
  Мектепте қазақ тілінен жүргізілетін кластан тыс жұмыстардың
  өзектілеріне ерекше тоқталып, ұйымдастыру әдістерін кеңінен беру ;
  
• 
  Мектепте қазақ тілінен жүргізілетін кластан тыс жұмыстар жайлы
  әдебиеттерді және озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерін зерттеу.
  

• 
  кластан тыс жұмыстардың қазақ тілін үйретуде , тілді дамытуда
  атқаратын қызметін анықтау ;
  
• 
  кластан тыс жұмыстарды жүргізу әдістемесін белгілеу ;
  
• 
  кластан тыс жұмыстардың тілді үйренуге қызығушылығын
  арттыруын дәлелдеу;
  
• 
  тілді үйрету үшін қызықты ойындардың түрлерін таңдау, оны
  ғылыми түрғыда дәлелдеу;
  
• 
  кластан тыс жұмыстардың тиімділігін тәжірибе арқылы дәлелдеу;
  

• 
  тәжірибелік бақылау жүргізу, анкеталар тарату, пікір алмасулар ,
  әнгімелесу;
  
• 
  статистикалық, тест әдістері, салыстырулар , тәжірибелік жұмыс
  нәтижелеріне талдау, қорытындылар жасау.
  

Қазіргі кезеңдегі бастауыш білім беретін қазақ мектептеріндегі білім берудегі бастауыш білім беретін қазақ мектептеріндегі қазақ тілінен білім берудегі ең өзекті проблемалардың бірі - оқушылардың оқуға әрі қазақ тіліне деген сүйіспеншілігін , оқырмандық қызығушылығын

арттыру, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру, оған ықпал ету. Бұл еңбек осы мәселені шешуге бағытталғандықтан, қазақ тілі пәні мұғалімі өз жұмыс тәжірибесіне эдістемелік қүрал ретінде пайдалана алады.
БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЖҮРГІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР.

1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың оқушы тілін ауызша дамытудагы

педагогикалық көзқарастар
Cыныптан тыс оқуды белсенді ұйымдастырушы және оны басқарушы да мұғалім болуға тиіс. Сондықтан мұғалім өз оқушыларынын кітапқа деген ынтасын үнемі арттырумен бірге, олардын. қандай кітап оқуға тиіс екендіктеріне де бағыт беріп отырады. Балалар бастауыш класты бітіргенде, совет ақын-жазушыларының бел-гілі шығармаларымен таныс болулары қажет екенін де үнемі ескертіп отырады.

Қластан тыс оқу жұмысын балалар мектепке келген кезден бастаған жөн. Өйткені сауат ашу кезінде оқушылардьщ ақыл-ойын, тілін дамыту жұмыстары балаларға түрлі- түсті суретті кітапшаларды көрсету арқылы дауыстап, мәнерлеп оқи отырып жүргізіледі.

Екінші кластан бастгп мұғалім балаларға мектеп кітапханасынан алған кігаптарды бере бастайды. Олар-ға кітапты дүрыс үстап, күте білудің ережелерін үйре-теді: кітапты газетпен не қағазбен тыстап қою, оқыған кезде кітап беттерін бүктемеу, кітап беттерін су немесе кір қолмен ұстап парақтамау т. б. Мұғалім бұл ереже-лерді анық етіп жазып, класқа іліп қояды.

Кластан тыс оқу оқушылардың кітапты өздіктерінен оқи алу дағдыларын арттырумен бірге, «Ана тілі» оқу-лықтарындағы шығармалардың мазмұны мен көркемдік ерекшеліктерін түсінуге көмектеседі. Балалар оқыған шығармаларындағы негізгі ойды аңғара білуге, сол оқи-ғаға өзінің қалай қарайтынып айтып, кейіпкерлердің әрекетіне баға бере білуге талаптануы қажет.

Кластағы оқу сабақтарында оқушылар көркем тіл-мен жазылған шығармалардан басқа тарих, табиғатта-ну т. б. пәндерінен мағлұмат беретін материалдармен та-нысады. Осындай, класта алған ұғым кластан тыс оқу кезінде нығая, жетіле түседі.

Кластан тыс оқу сабақтарында мүғалім балалардың қандай кітаптарды оқығандарын біліп отырумен қатар, алдағы уақытта не туралы оқығылары келетінін де есепке алуы қажет.

Бастауыш мектептердегі кластан тыс оқудың мазмұ-ны мен үйымдастыру жолы жөнінде жаңа программа-ның жобасында былай делінген: «Кластан тыс оқудың мақсаты: баланың кластан тыс оқуы арқылы барлық пәннен алған білімін тереңдете түсу, кітаптан өзіне қа-жетті материалды, кітапханадан керекті кітапты іздеп тауып алуға көмектесу ; өз бетімен жүмыс істеу дағды-сын нығайта түсу; оқуға, білуге ынтасын, қүштарлығын арттыра түсу; баланың эстетикалық және дүние тану қүмарлығын арттыру.

Кластан тыс жүргізілетін оқуды үйымдастырудың ең негізгі принципі — оның класта жүргізілетін оқумен ты-ғыз байланыста болуы. Оқушының кластан тыс оқитын кітаптары класта өтілетін сабақтардың жалғасы түрінде үсынылады. Оны мүғалім күнделікті оқу, табиғат тану, сурет, ән, еңбек т. б. сабақтарында және оқу бойынша жүргізілетін қорытынды сабақтарда сүрап, класта оқы-ғандарына байланыстырып отырады ... ».

Сөйтіп, класта оқу сабағы жақсы үйымдастырылса, онда көп мәселелер жөнінде әңгімеленсе, балаларды мү-ғалім осы мәселелер жайында тағы да біле түсуге қы-зықтыра алса, кластан тыс оқу сабағы да нәтижелі өтеді. Оқушыларға қандай кітаптарды оқу керектігі, олардың тізімі беріледі. Мысалы, класта М. Әлімбаевтың «Ұқып-ты бала» және «Үқыпсыз бала» өлеңдері оқылды делік,

оның жалғасы ретінде «Ұқыпты оқушы» өлеңін оқытуға болады. Немесе «Совет Армиясы» бөліміндегі Т. Бигел-диновтың «Қаһарлы күндерде» әңгімесін оқығаннан кей-ін, сөз жоқ, оқушылар Совет Одағының Батыры атағын екі рет алған, ұшқыш Т. Бигелдиновтың балалық шағы жөнінде білгілері келеді. Ол үшін мүғалім С. Бақбер-геновтың «Талғат» атты кітабынан үзінді беруіне бо лады.

Класта оқушылар жазушының бір шығармасынан үзінді оқыса, сол шығарманы толықтыра оқу кластан тыс оқуда іске асырылады. Кейде белгілі ақын-жазушы-лармен балаларды толығырақ таныстыра түсу мақса-тында оның класта оқылғаннан басқа шығармаларымен кластан тыс таныстыруға болады. Мысалы, Ы. Алтын-саринның «Әдептілік» әңгімесін оқығаннан кейін, оның «Баланың айласы», «Аурудан аяған күштірек», «Өтірік-тің залалы» т. б. әңгімелері кластан тыс оқуға беріледі. Қейбір жекелеген шығармаларды кластан тыс оқу сабағында да талдауға болады. Онда талданатын шы-ғармалардың тәрбиелік жағы күшті болуы қажет.

Оқушылардың кітап оқуға қаншалықты ынталы жә-не бейім екендіктерін білу үшін мүғалім олардың әрқай-сысымен оқыған кітаптары жөнінде жеке әңгімелеседі; салған суреттерін, жазып алғандарын қарап, — бүкіл деректермен жеке танысады. Кейде кітапханадағы кар-точкасын қарап көруге де болады. Осындай ыждағатты тексерудің нәтижесінде, балалардың қайсысы қандай тақырыпты жақсы көретіндері байқалады. Кейбір бала ертегілерді, кейбіреулері ерлік жайлы шығармаларды, ал бірсыпырасы қиял-ғажайып ертегілерін т. б. үнатады. Осыдан кейін мүғалім балаларды бір жақтылықтан сақтандыру мақсатымен, оларды басқа тақырыптарға қызықтыру жолдарын іздестіреді.

Балаларға кластан тыс оқуға арналған тартымды кітаптарды іріктеп немесе жаңадан шығып жатқан шы-ғармалардың ішінен іріктеп үсынады, әдемі суреттермен безендірілген кітап жаймаларын, түрлі әдеби ойындар үйымдастырады т. б.

Кластан тыс оқылуға тиісті кітаптардың тізімі бір тоқсанға арналып әр тоқсан сайын үсынылып отырады. Балалардың оқуға ынтасын арттыру мақсатымен мұға-лім ұсынып отырған кітаптарының ішінен кейбір оқи-ғаларды бастап айтып, «одан әрі не болатынын осы кі-тапты оқып білесіңдер» деп аяқтайды. Кейде кітаптың сыртындағы немесе ішіндегі кейбір әдемі суреттердікөрсету арқылы да қызықтыруға болады. Ал енді бір жағдайларда шығарманың, кітаптың атын, авторын ға-на айтып, оның осылайша неге аталғанын білуді тапсы-руға болады.

Бастауыш класс оқушыларын оқуға қызықтыру үшін V—VI класс оқушыларының да көмегі зор. Өздерінің кішкене бауырларына бұрын оқыған кітаптары, әңгіме, ертегілері жөнінде, өздеріне ұнайтын жазушылар жө-нінде әңгімелеп айтып берсе, олар сол кітапты өздері де тауып оқиды.

Оқу жылы аяғында балаларға жазғы демалыс кезін-де оқитын кітаптарының тізімі беріледі де, оқу жылының басында сол көрсетілген кітаптардың қайсысын оқыған-оқымағандарын тексереді. Олардың оқыған кітаптары туралы жазғандарын, әсерлерін, пікірлерін, кейбір үзін-ділерді, кейіпкерлердің аттарын, суреттерін т. б. қарай-ды, оқытады.

Міне, осындай жұмыстардан кейін қосымша оқуға тиісті қітаптардың тізімі беріледі. Мектептерде ана тілі сабақтарының өтілу жайы мен кластан тыс оқудың маз-мұнына сай, бастауыш класс оқушыларымен мынадай жұхмыстар орындауға болады:

1) Көркем шығармаларды (бір шығарманы немесе тақырыбына қарай топталған бірнеше шығарманы), ер-тегілерді, мақалаларды талдау.

2) Күнделікті баспасөздегі («Балдырған», «Ақ жел-кен», «Зерде» журналдары мен «Ұлан» газеті) мақала-ларды оқу.

3) Кітаппен жүмыс істеу дағдысын қалыптастыру. Көркем шығармаларды талдау үшін сюжетті әңгімелер қолайлы.

Оқушылардың өз беттерімен оқитын шығармалары-на сүрау берудің қажеті жоқ, олар өз беттерінше қоры-тынды шығарғандары жөн, яғни әркімнің өз оқығанда-ры жөнінде өз кезқарастары болғаны дұрыс. Кейде оқы-ғандары жөнінде жолдастарынан сүрау, пікір алысу т. с. с. тыйым салынбайды.

Кластан тыс оқу сабақтарында кернекі қүралдар қолданудың да пайдасы мол. Мұнда да шығармада кез-десетін қиын сөздер түсіндіріліп отырғаны жен.

Кластан тыс оқуда бір жазушының шығармасын тал-дауда сол жазушының емірі мен қызметінен толығырақ мағлүмат беруге болады. Мүндай сабақ шамамен былай үйымдастырылады:

а) мұғалім немесе балалардың бірі жазушы жөнінде қысқаша әңгімелеп береді;

ә) жазушының балаларға таныс кітабы я шығарма-сынан үзінді оқылады, кейде бір шығармасынан әдеби монтаж, ойын ұйымдастыруға да болады.

Бірінші сабақта сол жазушының өмірбаяны туралы айтылып, оның балалар оқыған шығармасы жайлы қыс-қаша әңгімеленеді де, басқа бір шығармасы тағы оқуға тапсырылады.

Екінші сабақта оқуға берілген шығарма талқылана-ды, ал үшіншгсабақта қорытындыланады.

Жоғарыда бастауыш кластарда балалар ертегі оқу-ға өте қүмар келеді дедік. II—III кластарда көбіне жа-нуарлар туралы ертегілерді жақсы көреді. Мүндай са-бақтарға көрнекі қүралдарды балалардың өздеріне жа-сатуға болады. Бірқатар ертегілер жөнінде шыққан су-реттер де бар («Түлкі мен бөдене» т. б.), ал көптеген ер-тегілер бойынша диафильмдер жасалды.

II—III кластарда оқу үшін үсынылатын материал-дарды мұғалім өзі іріктейді, ал IV класта балалар езде-рі іріктеп алады.

Оқушыларды газетпен таныстыру сабағын мына си-яқты жүйемен жүргізуге болады:

а) балаларды өздерінің «Үлан» газетіне қызы-ғатындай етіп, газеттегі басылған мақалалардан үзінді келтіре отырып (балалардың мектептегі, үйдегі іс-әре-кеттері мен еңбектері, пионерлердің өз мектебіне, сов-хозына, қаласына, ата-анасына қандай көмек көрсеткен-дері т. б.), әңгіме үйымдастыру (балалар газетті оқи ма, ондағы мақалаларды түсіне ме, қандай мақалалар үнай-ды т. б.).

ә} газетті кімдер шығаратынын, қай жерде, қай күн-дері шығатынын, қай кезден бастап шыға бастағанын айту.

б) «Үлан» атты газетінің кезекті номерінің қүры-лысымен (макетімен) және мазмүнымен таныстыру. Мүндай сабақтарда қажет жерлері болса, географиялық карта, кітап жаймасы т. б. болғаны жөн.

«Балдырған» журналымен таныстыру сабағында журналдың кітаптан айырмашылығы (ай сайын шығып тұратыны, тақырыптарының алуан түрлілігі) айтылады.

Балаларды ез беттерімен кітап оқуға үйреткен кезде мұғалім оларға кітаптың маңызы, оқу мәдениеті, оқу ережелері т. б. жөнінде үнемі ескертіп отыруы қажет.Кластан тыс оқуды есепке алып, тексеріп отыру жө-нінде жоғарыда да айтқанбыз. Оған қосымша, оқыған кітаптары жөнінде оқушыларға күнделік жаздырып үйретудің де орасан зор тәрбиелік мәні бар екенін еске сала кетудің артықтығы болмаса керек. Бұл — балалар-ды ойларын жинақы, өз сөздерімен жаза білуге дағды-ландырады, жазу қабілетін жетілдіреді. Күнделікке кі-таптың аты, авторы, шыққан жылы, оқығаны қандай мақала екені және ол жөніндегі өзінің пікірі жазылуға тиіс.

II—III кластарда балалар оқыған кітаптарының ав-торы мен атын, шыққан жылын жазып, өздеріне үнаған кейбір оқиғаларға сурет салып қояды, ал IV класта осы-ларға қосымша, өз пікірін жазып отыруы керек.

1. Кластан тыс оқудың маңызы мен мақсаты жөнінде айтыңдар.

2. Кластан тыс оқуды үйымдастыру жөнінде не білесіңдер?

3. Кластағы оқу мен кластан тыс оқуды салыстырыңдар, олардың ұқсастық жақтары мен айырмашылықтарын айтыңдар.

4. Кластан тыс оқуды үйымдастыру барысында қандай методикалық ұсыныстарды ескерер едіңдер?

5. Жоғарыдағы айтылғандарға сүйене отырып, А. Асқарбаеваның кластан тыс оқуға арналған кітабын және балаларға арналған көркем шығармаларды пайдаланып, «Туған халқымыздың ерлігі» тақырыбына кластан тыс оқу сабағының конспектісін жазыңдар.

Мұғалімнің басшылығымен жүргізілетін оқу сабақта-ры оқушылардың өздіктерінен орындайтын жүмыстары-мен үштастырылып отырады. Балаларды өздіктерінен жұмыс жасауға үйретуде негізінен екі түрлі мақсат көз-деледі: 1) кітаппен жүмыс жасауға дағдыландыру, 2) тапсырманы өз беттерімен орындауға үйрету, өз ең-бектерінің жемісін көріп, «рахат» сезіміне бөленуге жағ-дай жасау.

Өздігінен орындалатын жүмыстың негізгі мазмүны оқушылардың ой белсенділігін арттыру.

Мүғалім оқу кітабындағы материалды толық оқып шығып, оның қандай бөлігіке басшылық керек, ал қан-дай бөлігін балалардың өздіктерінен орындауларына беруге болатынын анықтайды. Өздіктерінен орындайтын тапсырманың түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілей-ді, мақсатын түсіндіреді, орындау барысын тексереді.

Тапсырманы ауызша да беруге болады, бірақ егер жүмыс бірнеше этаптан түратын болса, онда ол жұмыо тың орындалу тәртібін көрсетіп, тақтаға жазады.

Балалардың өздігінен орындайтын жүмыстарынық түрлері:

1. Кітаптың мазмұнымен (кітаптың ең соңында бе-рілген материалдардың тізімі) таныстыру: оқу кітабын-да қандай бөлімдер бар? Үй жануарлары туралы не оқы-ғандарыңды кітаптың мазмүнынан белгілеңдер.

2. Шығарманы балалардың іштерінен оқуы. Әдетте мүнда сұрақтар ойлап табады, белгілі бір оқиғаны су-реттейтін үзіндіні табады, мәнерлеп оқуға дайындалады т. б.

3. Жоспар жасау жүмысы: текстерді бөлікке бөлу_г қандай суреттер салуға болатынын ойластыру, тексті мүғалімнің қойған аттары бойынша бөлу т. б.

4. Тапсырманы өңдеу. Мақаланың жоспарын жазу, жаңа сөздерді жазу, шығарманың қорытындысын жазу т. б. с. с.

5. Оқушылардың үйден орындайтын жұмыстарына көңіл аудару. Үйге текстің мазмүнын қайта оқып шығу-ды бермей, творчестволық тапсырма беру керек. Мыса-лы «... туралы айтылған жерлерді табыңдар, текске қандай сүрақтар қоюға болатынын ойластырыңдар» т. б.

Оқушылардың өздіктерінен орындайтын жұмыстары-на көңіл бөлу — олардың белсенділігін көтереді.

1. Оқушыларға өздіктерінен жүмыс орындату қандай мақсат көз-дейді?

2. Балалардың өздігінен орындайтын жүмысынын, түрлері қандай?

3. «Ана тілі» кітаптарының біріндегі бір тақырып бойынша оқушы-ларға ездігінен орындауға қандай жүмыстар беруге болатынын анықта.

Сабақтан тыс уақытта жан-жақты ойластырылып істелген кластан тыс жұмыстардың оқушылардың білімін толықтыруда, тілін дамытуда, пәндерге қызығушылғын арттыруда, тәрбиелеу жұмыстарының пәрменділігін арттыруда атқаратын қызметі өте күшті. Оқушылардың сабақтан кейінгі бос уақыттарын дұрыс шешу , ұйымдастыру мәселесінің маңызы өте зор.

Оқушының бос уақытын пайдалы мәнді өткізуіне мұғалім, күшті әсер ете алады. Бүл әсер сабақтан тыс уақытта сыныптан тыс жұмыстар арқылы жүргізіледі. Кластан тыс жұмыстардың зор тәрбиелік мәнін ғалымдар өз еңбектерінде кең дәлелдеген.

Кластан тыс жұмыстар Ю.К. Бабанский мен Победаносцевтің еңбектерінде үлкен мән берілген. Олар бұлай деп ой тұжырымдайды:"Богатые воспитательные возможности внеурочной работы заключаются в том, что здесь в большой мере, чем на уроках, учитываются и удовлетворяются индивидуальные запросы, интересы, потребности ученика и создаются предпосылки для интенсивного развития его способностей ".

Сонымен бірге "соотношение между учебным временем школьников и их свободным временем следует рассматривать не как противопоставление, а как воспитание двух взаймодействующих, взаймодополняющих факторов, способствующих решению одной , общей задачи".

"Таким образом свободное время утверждает, закрепляет, развивает то, что ученик получил в школе, на уроке в процессе учебы".

Демек, сыныптан тыс жұмыстар тәрбие ісімен ғана шектелмейді. Оқушылардың бос уақыттарындағы іс әрекеттерін ойластырып ұйымдастырған кластан тыс жұмыстар олардың бойындағы танымдық күш және қабілеттерін арттыруға, білімін кеңейтуге, білімге деген ынтасын өсіруге зор ықпал етеді.

Осы түрғыдан келгенде, орыс тілді мектепте жүргізілетін кластан тыс жұмыстар қазақ тілі мұғалімімен бірлікте жоспарланса, оқушының қазақ тілін үйренуіне, тілін дамытуға үлкен мүмкіндік туғызады. Кластан тыс жұмыстардың негізінде, оқушылардың сөйлеу тілін дамытуға, олардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік туады. Білімді алу мен оны практикада қолданудың арасында үлкен бір жол жатыр. Бірақ осы жол әрқашан керекті деңгейде қарастырыла бермейді. Бүл жағдайлар тек мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде ғана емес, кейбір методистердің еңбектерінде де жиі кездеседі.

Класс сабағының мазмұны неғүрлым мәнді, анық болса, сонда ғана кластан тыс жұмысты дұрыс ұйымдастыруға, оқу процесін жандандыруға, оқушының жеке басының танымдық күшін дамытуға тәрбиелеуге тәсілдендіреді. Бүл мәселелер эрбір зерттеу жұмысының мазмұнында есепке алынады. (А. Т. Сатылғанова, Т. И. Иванова, П. Л. Васильченко, А. К. Ахметова т. б. 728. 79).

Класс жэне кластан тыс жұмыстардың өзара байланысты екендігін неміс педагогы У. Древс жэне 3. Фурманда қарастырады. Олар былай дейді, "Для эффективной организаций деятельности ученика на уроке необходимо сознательный опыт учащихся, из них внекласные работы и стремление к тому, чтобы процесс обучения давал им импульсы для внекласной деятельности " (63,128)

Ағылшын педагогы Д. Хамблин өзінің "Формированый учебник навыков" жэне "Эффективная внеурочная работа - это дополнительный фактор усвоение учебной программы" деп аталатын еңбегінде, оқушылардың кластан тыс іс-әрекеттері, сабақтағы танымдық іс-әрекеттерінің қалыптасуы деп көрсетеді.

Сонымен бірге Д. Хамблин кластан тыс жұмыстардың мәнін істе ашып береді.Ол кластан тыс жасалған жұмыстар "оқушылардың оқудағы іс-әрекеттерін байыту" деп қарастырады және кластан тыс жұмыстар оқушылардың оқудағы білім сапасын көтеруге көмектесетін маңызды іс деп көрсетеді. (155,160)

Сондықан, кластан тыс жұмыстар педагогтың процестік құрамды, маңызды, қажетті бір бүтін бөлігі:

- кластан тыс жұмыстар оқу процестен бөлінбейтін байланыста
жатады;

• 
  олар жеке басты тәрбиелеуде, оқытуда бірін-бірі толықтырады,
  байытады.
  

Қазақстан жағдайында оқыту мен тәрбие міндеттеріне сәйкес бірқатар педагогикалық мэселелерді көтерген ой-пікірлер «Әдебиет майданы» журналында жарияланып отырды. 1934 жылғы 11-12 санында Ш.Әлжановтың "Абайдың педагогика туралы көзқарасы" - деген мақаласы жарияланды. Ш. Әлжанов сонымен қатар , педагогикалық әдебиет пен халық ағарту ісі жайлы жетекші материалды қазақ тіліне аудару үшін қажетті терминология жасау мәселесін бірінші болып күн тэртібіне қойды.

К. Мұхамбетжанов еңбегінде сабақ процесі мен кластан тыс жұмыстардың тәрбиелік маңызы дәлелденіп, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескерудің психологиялық , педагогиялық негіздері қарастырылған. Қазақ балалары арасына кең тараған ойын, өлең, жыр т.б. ұлттық тәлімге қатысты мәселелерге ғылыми тұрғыдан талдау берді. Бастауыш класс оқушыларын кітап оқуға дағдыландыру мәселесі болған ғылыми -зерттеу институтының ғалымы С. Тілешованың 957 жылы "қазак тілі оқу сабақтарына байланысты кластан тыс оқу" атты шағын кітапша жарық көрді. (25 бет)

Мұнда оқушылардың өздігінен оқуын қадағалап, басшылық етіп отыру міндеті қазақ тілі пәні мұғалімінің үлесіне тиетіні айтылды. Сонымен бірге оқушылардың күнделік дәптері болуын, оқушының нені ұнататынын, неге қызықатындығын анықтауға себебін тигізеді-дей келе, дәлелдер келтірген. Қазақ тілінде аударылып басылып шыққан орыс эдебиеті өкілдерінің шығармаларын кластан тыс оқуға ұсынып, тізімін берген /151/.

Қазақ тілі эдістемесі пәні бойынша жазылған бұл оқулықтарда кластан және мектептен тыс жұмыстар бастауыш класс оқушыларының қазақ тілі сабағында алған білім қорын молайтып, ой-өрісін дамытып, дүние тану қабілетін арттыруына көмектеседі - деп , авторларымыз үлкен мән береді. Бүл жұмыстардың түрлеріне кластан тыс оқу, түрлі үйірмелер, көрмелер, кино, театрға бару т.б. мектеп тәжірибесінде көптен бері қолданылып келе жатқан түрлері сөз болып, 4-5 беттік жалпылама шолу беруімен шектелген.

Бастауыш мектеп мұғалімдерінің практикалық ісіне пайдасын тигізген еңбектердің бірі К.Бозжанованың "Қазақ бастауыш мектептерінде І-ІІІ класс оқушыларының оқу дағдыларын қалыптастыру" /1974/ атты жұмысы. Оқыту проблемасын арнайы қарастырған диссертацияның үшінші тарауында оқушыда кластан тыс оқудың дағдысын қалыптастырудың тиімді жолдары көрсетіліп, оны ұйымдастыру мәселелері сөз болған. Сондай - ақ Т.Сабировтың 1978 жылы "Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары" атты кітапшасы басылды . Бүл еңбекте негізінен оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру түрлері көрсетіліп, оқушыларды кластан тыс жұмыстар арқылы білім алуға баулудың түрлерін бере отырып, арнайы тапсырмалар, жаттығулар үлгісі ұсынылған. Кітаппен жұмыс істеудің кейбір әдіс-амалдары жайында ой-пікір білдірген.

Ашық тәрбие сағаттарының үлгісі ретінде мысалы: "Мәншүк Мәметованың ерлігі, соғыс ардагерлерімен кездесулер, әдеби кештерді өткізуді ұсынады. Бауыржан Момышұлына арналған әдеби кештің өтілу жүйесін көрсетеді. Автор мектеп бағдарламасына енген Ұлы Отан соғысына байланысты материалдар кластан тыс тәрбие жұмыстарыменұштастырылып жүргізілген жағдайда жас ұрпақтарды патриотизм, коллектевизм, интернационализм" рухында тәрбиелеуге болады - деп санайды. Алайда бүл жұмыста елін, жерін сүюге арналған төл әдебиетіміздегі шығармалар іріктеліп көрсетілмеген, ауыз әдебиетінің үлгілері, тіпті қазақ әдебиетінің бағдарламасындағы батырлар жырының үздік үлгілері мүлде сөз болмағанын байқаймыз.

1984 жылы "Мектеп" баспасынан М. И. Баймурзиннің "Внеклассная воспитательная работа в многонациональной сельской школе" деген еңбегі орыс тілінде басылып шықты. Бүл еңбекте автор қазақ кітап оқу ынтасы төмендеп тұрған заманда бүл мэселені зерттеудің қажеттігі күннен-күнге артып отыр. Осы қажеттілікке байланысты әдебиеттен жүргізілетін кластан тыс жұмыстардың мәселесін арнайы зерттеуді автор өзіне мақсат етті.