«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның қаржылық көрсеткіштері

2. 
   «Маңғыстаумнайгаз» акционерлік қоғамында еңбекақыны ұйымдастыруды талдау.
   

Жалақы қорын талдауды шығындардың басқа түрлепін талдау сенімді жүргізілді. Яғни, жоспарлы немесе нормативті көрсеткіштермен салыстырады, немесе өткен есептегі, болмаса базалық кезеңмен салысты-рылады. Кәсіпорынның қызметінде маусымдық белгілер айқын болған жағдайда, өткен жылдың осы кезеңімен салытыру тиімді болады. Талдау нәтижесінде жалақының нормативті және жоспардағы көрсеткіштерімен салыстырғанда , жалақы қорының артық жұмсалуы немесе кем жұмсалуы, оның өзгеру тенденциялары мен себептері анықталады. Жалақы қорвына қатысты жұмыс уақытын пайдалануды талдауда әртүрлі индектік көрсеткіштер кеңінен пайдаланылады.

Жалақы қорын талдау-жалпы кәсіпорын көлемінде және жеке жұмысшылар категорияларында жалақы қоры сомасының жоспарының орындалу деңгейін, динамикасын талдаудан басталады. Жалақы қорын талдағанда, кәсіпорын көлемінде және оның бөлімшелерінде жоспардағы көрсеткіштермен салыстырғанда нақты абсолюттік немесе салыстырмалы ауытқуларды анықтайды.

Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастыру мынадай негізгі элементтерден тұрады:

А) Еңбекақы қорын құру

Б) Еңбекті нормалау

В) Тариф жүйесін бекіту

Г) Жалақы жүйелері мен формалапын анықтау

Көптеген кәсіпорындарда еңбекақыны ұйымдастыру төмендегідей қағидаларға сүйенеді:

• 
  Еңбекақыны еңбектің аны мен сапасына қарай төлеу
  
• 
  Жұмысшының біліктілігіне, еңбек жағдайына, кәсіпорынның алалық және аймақтық топқа жатуына қарай-жалақыны диф-циялау
  
• 
  Нақты жалақыны жүйелі түрде өсіріп отыру, яғни инфляциямен салыстырғанда номиналды жалақының өсу қарқынын арттыру
  
• 
  Еңбек өнімділігінің өсу қарқыны жалақының өсу қарқынынан артық болуы;
  
• 
  Әділеттілік, яғни бірдей еңбекке – бірдей жалақы төлеу;
  
• 
  Ауыр дене еңбегін және жұмыстың зияндылығын есепке алу;
  
• 
  Адал еңбек етуді және еңбек сапасын ынталандыру;
  
• 
  Өз міндеттеріне немқұрайлы қарағандар мен кемшілік жібергендерді материалдық жазалау.
  

«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да қолданыстағы еңбекақы жүйесі, кәсіпорын қызметі нәтижесіне жеке жұмысшының еңбек үлесін есепке ала отырып, жалақыны дифференциациялауға мүмкіндік береді, яғни әрбір жұмысшы мұнай өндірісі процесіне біліктілігіне қарай нақты қосқан үлесіне сәйкес жалақы алады.

Кесте 4 көрсетілгендей, 2008 жылы жалақы қоры 2007 жылмен салыстырғанда 645196,0 мың теңгеге (15,4 %) артқан.

Жалақы қорының өсуі негізінен төмендегі себептерге байланысты болған:

• 
  2008 жылдың 1 маусымынан бастап жұмысшылар мен қызметшілердің жалақысы 15% - ға өскен, соның нәтижесінде, өткен жылмен салыстырғанда тариф ставкаларымен төленетін жалақылар, лауазымдық жалақылар сонымен қатар
  
• 
  еңбекақының барлық түрі артқан (түңгі уақытта жасалған жұмыс үшінтөлемақылар, демалыс және мейрамкүндері жасалған жұмыс үшін төлемақылар; өндірістік жұмыс нәтижесінде төленген төлемақылар және т.б.).
  

Жұмысшылардың тарифпен төленетін орташа айлық жалақылары осы кезеңде 113,4%-ға өсіп, 2008 жылы-53203 теңге болған, ал 2007 жылы-46897 теңге болатын. Өндірістік жұмыстар нәтижесіне берілетін сыйақылар 3,6% пунктке артқан, (2008 жылы-38%, ал 2007 жылы-34,4%). Жұмысшылардың тарифпен төленетін орташа айлық жалақылары осы кезеңде 113,4%-ға өсіп, 2008 жылы-53203 теңге болған, ал 2007 жылы-46897 теңге болатын. Өндірістік жұмыстар нәтижесіне берілетін сыйақылар 3,6% пунктке артқан, (2008 жылы-38%, ал 2007 жылы-34,4%).

Компанияның тізімдегі жұмысшылар саны өткен жылмен салыстырғанда 117 адамға артқан. Жұмысшыларының орташа айлық жалақылары 2008 жылы өткен жылмен салыстырғанда 12,8% өсіп, - 81121 теңгеге жеткен, ал 2007 жылы-71912 теңге болған. «Қаламқасмұнайгаз» ӨБ мен «Жетібаймұнайгаз» ӨБ-де алдыңғы қатарлы мамандықтардың орташа айлық жалақылары да (орта есеппен) өсіп, төмендегідей нәтиже берген (Кесте 5):

Енді, еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен орташа айлық жалақының өсу қарқының ара қатынасына талдау жүргізіп, «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның табысты кәсіпорын ба, жоқ әлде өзін-өзі ақтайтын кәсіпорын ба, соны анықтайық.

Кестеде 6 көрсетілгендей, есептегі жылы еңбек өнімділігінің өсуі, өткен жылмен салыстырғанда орташа айлық жалақыдан 9,9% асып түскен, асып түсу (опережение) коэффициенті 1,099 (126,4/115,0), осыдан бұл кәсіпорынды табысты (прибыльный) кәсіпорын деп санауға болады.

2008 жылы еңбек өнімдерінің өсуі бір жұмысшының орташа айлық жалақысының өсуінен 2007 жылмен салыстырғанда 0,029 пунктте артқан (1,099-1,07). Жүргізілген талдау қорытындылары көрсеткендей, кәсіпорында еңбек өнімдерінің өсу қарқыны орташа айлық жалақының өсу қарқынынан асып түсуі қамтамасыз етілген (немесе өнім өндірісі көлемінің өсу қарқыны тұтыну қоры өсу қарқынынан асып түскен).