Елді мекендердің су тұтынуды және су бұруды пайдалану нормаларлын (хспн) анықтау әдістемесі

8.3. №3 мысал (Астана қаласы)

Әртүрлі дәрежеде абаттандырылған ғимараттар бойынша су тарату осы үйлерде тұратын тұрғындар саны бойынша бар деректердің негізінде анықталған. Әр абаттандыру дәрежесі бойынша тұрғындар саны мынадай бөлінген (1-кесте):

Тұрғын үй қоры бойынша су тарату туралы ақпарат 2-кестеде берілген.

1және 2 кестелердің деректерін талдау толық дәрежеде абаттандырылған ғимараттарда тұратын халық үшін нақты су тұтынуды пайдалануын анықтаудың орындылығы туралы қорытындыларын береді, себебі тұтынылатын судың негізгі бөлігі соған келеді. Басқа абаттандыру дәрежелер үшін нақты су тұтыну қайта есептеумен анықталады.

Ұсынылған таңдаманы қалыптастыру үшін қаланың әртүрлі аудандарында орналасқан, өзара қабаттылық, халық саны мен кірмедегі арыны айрықша 60 әртүрлі толық абаттандырылған ғимараттар іріктеліп алынған. Қалған объектілердің ішінен соңғы таңдамаға 26 объект кірген. Объектілер таңдамасы кездейсоқ түрде жүргізілген. Өлшеу жүргізген сәтте барлық тұрғын үй қоры үйге ортақ және жеке суды есепке алу аспаптарымен 90 % жабдықталған. Әр объектіде суды есепке алу аспаптарының калибрі талапқа сәйкестілігі тексерілген. Бұл ретте, орташа тәулік шығын q_{тәулік..max}шекті жүктемеден аспауы, ал есептелетін түнгі меншікті су шығыны q_{т.шекті} төмен болмау шарты сақталған. Барлық таңдалған объектілердің кірмесінде су қысымын бақылау үшін манометрлер орнатылған болатын. Таңдаманың сегіз үйінде «Itron France»комраниясының «Ever Blu» суық және ыстық су жүйесінің суды есепке алу аспаптары орнатылған. 540 пәтерде радиомодулі бар «Unimag Standart» типті D_е = 15 мм Вклассты есепке алу аспаптары орнатылған. «Ever Blu» жүйесінің аралық қондырғылары арқылы (коллектор, қол жетімді тораптар, бағдарламалық қамтамасыз ету және т.б.) пәтерлердің есепке алу аспаптары мен ортақ үй есепке алу аспаптарының көрсеткіштері «Астана Су Арнасы» МКК серверіне сағат сайын беріледі және мұрағатталады.

8.3.2. Деректер жинағы мен өлшеулер жүргізу.Табиғи өлшеулер, есептер мен ақпараттық-өлшеу жүйесінің (АӨЖ) деректеріне талдау жүргізу үшін әр үй бойынша үйде тұратын тұрғындар саны, пәтер, қабаттар саны, қабат биіктігі, абаттандыру дәрежесі, талап етілетін су арынының шамасы туралы мынадай мәліметтер жинақталған. Мәліметтер Қызмет көрсетушінің ж»не тұрғын үйді пайдаланатын ұйымдардағы наұты деректер бойынша жинақталған. Жүйелеу үшін барлық деректер 3 кестеде келтірілген.
3 кесте. Тұрғын үй ғимараттары бойынша деректер

№ р/с	Тұрғын үй мекенжайы	Тұрғындар саны	Пәтер саны	Тұрғындар санының орташа коэффициенті, 1 пәтерге шаққанда адам	Қабаттар саны	Қабата биіктігі Высота этажа	ҚНжЕ бойынша талап етілетін арын, м	Тұрғын үй ғимараттарының абаттандыру әрежесі Степень благоустройства	Есепке алу аспабының калибрі, мм	ЕА дәлділік калссы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	Абылайхан даңғ., 3/6	157	40	3,9	5	2,8	26	1	40	С
2	Абылайхан даңғ., 3/2	159	48	3,3	6	2,8	30	1	32	С
3	Абылайхан даңғ., ¾	198	48	4,1	3	2,8	18	1	40	С
4	Абылайхан даңғ., 3/3	383	120	3,2	5	2,8	26	1	32	С
5	Құдайбердіұлы көш., 2/1	253	97	2,6	9	2,8	42	1	40	С
6	Абылайхан даңғ., 5/2	36	17	2,1	5	2,8	26	1	25	С
7	Абылайхан даңғ., 9/2	239	80	3,0	9	2,8	42	1	40	С
8	Абылайхан даңғ., 3/1	237	90	2,6	5	2,8	26	1	50	С
9	Сарыарқа көш., 2	41	36	1,1	9	2,8	42	1	25	С
10	Абай көш., 3	228	80	2,9	5	2,8	26	1	40	С
11	Сейфулин көш, 2/1	139	54	2,6	5	2,8	26	1	32	С
12	Сейфулин көш, 9/1	144	74	1,9	9	2,8	42	1	32	С
13	Бигелдинов көш., 45/1	33	10	3,3	5	2,8	26	1	32	С
14	Республика даңғ., 5/2	86	36	2,4	9	2,8	42	1	32	С
15	Агроқалашығы, 25	43	16	2,7	3	2,8	18	1	25	С
16	Агроқалашығы, 18	263	72	3,7	4	2,8	22	1	40	С
17	Кемеңгерұлы көш., 17/1	171	60	2,9	5	2,8	26	1	32	С
18	Кемеңгерұлы көш., 17/2	54	20	2,7	5	2,8	26	1	25	С
19	Солтүстік шоссе, 25	318	120	2,7	5	2,8	26	1	40	С
20	Солтүстікшоссе, 27/1	200	59	3,4	5	2,8	26	1	40	С
21	Абай көш., 101/1	75	24	3,1	3	2,8	18	1	25	С
22	Целинный ш.а., 16	222	80	2,8	5	2,8	26	1	32	С
23	Целинный ш.а, 2	228	80	2,9	5	2,8	26	1	40	С
24	Целинный ш.а., 3	227	80	2,8	5	2,8	26	1	40	С
25	Целинный ш.а., 10	228	80	2,9	5	2,8	26	1	40	С
26	5шағын ауданы, д.5	223	75	3,0	5	2,8	26	1	40	С

Ескертпе:өлшеуге іріктеліп алынған ғимараттарда суық және ыстық сулар үзіліссіз берілген.
Тұрғын үйлерде қысым ғимаратты тексеру үшін дайындалған барлық су өлшеу тораптарында орнатылған манометрлер көмегімен күндіз және түнгі уақытта тексеріп қарау кезінде өлшенген. Бұл үшін барлық су өлшеу тораптарындаманометр орнату үшін штуцер ойылып орнатылған. Тексеру барысында есепке алу аспаптарының көрсеткіштері әртүрлі тәулік мерзімінде алу шарты орындалған.

Табиғи өлшеулер, «Астана Су Арнасы» МКК қызметтері ұсынған және «БЕО – Астана» ЖШС жүргізген есептер деректерінің негізінде ғимаратқа кірмедегі тиімді арын шамасы алынған.

Әр ғимаратқа кірмедегі тиімді арынды есептеу мынадай түрде жүргізілген:

- әр ғимаратқа кірмедегі орташа қысымды есептеу мына формула бойынша табиғи өлшеулердің деректері бойынша анықталған:

Н_{кірме орт.} = ⅀Н / n , м ,

мұнда: ⅀Н – өлшемдер кезеңінде кірмедегі арын мәндерінің сомасы, м;

n –өлшемдер саны.

Н_тиім-әр ғимаратқа кірмедегі тиімді арын мына формула бойынша есептелген:

Н_тиім = Н_{кірме орт}– 0,5 × Н_ғим , м.

Ғимаратқа кірмедегі арын (қысым) өлшемдерінің қорытындылары бойынша мұндай есептеу тұрғын үй таңдамасын зерттеу үшін қабылданған әр тұрғын үй бойынша орындалған. Әр үй бойынша және барлық үй таңдамасы бойынша барлық тіркелген көрсеткіштер кесте нысанында тіркелген, өңделген және талдау жасалған.

Әр түрғын үй үшін Н_{орт.кірме}және Н_тиімесептеу мәндері 6-кестеде жинақталған.

Нақты су тұтыну, түнгі су ысырап көрсеткіштері әр трғын үй бойынша ішінара алдын ала бекітілген кесте бойынша есепке алу аспаптарынан табиғи өлшемдер алу жүргізу арқылы, ішінара «Астана Су Арнасы» МКК серверіндегі мұрағатталған көрсеткіштерді алу жолымен Әдістеменің талаптарына сәйкес тіркелген. Алынған қорытындыларды есептеу мен талдау «БЕО – Астана» ЖШС жүзеге асырған.

Ғимараттағы меншікті түнгі су шығыны (л/сағ∙адам) мына формула бойынша анықталған:

Q_{түн.нақты} = 1000 × ⅀q_түн/ ⅀t_түн × N ,

мұнда: ⅀q_түн – барлық өлшеу циклі ішінде сағат 1-ден 4-ке дейінгі кезеңде түнгі сушығынының сомасы, м³;

⅀t_түн – барлық өлшеу циклі ішінде 1-ден 4-ке дейінгісағатаралығындадәлдігіт1 минутке дейін сағаттың жалпы саны;

N – үйдегі тұрғындардың жалпы саны, адам.

1 адамға шаққанда үйдегі орташа тәулік су шығыны (л/тәул∙адам) мына формула бойынша анықталған:

q_{тәул. нақты}= 1000 × ⅀Q / Т × N,

мұнда: ⅀Q – барлық өлшеу циклі ішінде тұрғын үйдегі сомалық су шығыны, м³;

Т – өлшеу циклінің ұзақтығы, тәул.;

N – үйдегі тұрғындардың саны, адам.

Тәулік ішінде судың жалпы ысырабы шамасының мөлшері эмпириялық тәуелділігі бойынша анықталған:

q_{ысыр.тәул.}= 21 × (q_{түн. нақты} – q_{түн. пайд.}) × N,

мұнда: q_{түн. нақты}– сағат 1-ден таңғы 4-ке дейін нақты меншікті түнгі шығын, л/сағ.∙адам;

q_{түн. пайд.}– меншікті пайдалы түнгі шығын (q_{түн. пайд..}= 0,2 л/сағ∙адам);

N – үйдегі тұрғындардың саны, адам.

Бір тұрғынға шаққанда үйдегі нақты пайдалы су шығыны мынадай формула бойынша анықталған:

Q_{накт.пайдал.} = q_{тәул.накт} – 21q_{түн.пайд},

мұнда: q_{тәул. нақты.}- бір тұрғынға шаққанда ғимараттағы орташа тәулік су шығыны, л/тәул∙адам;

q_н.пайд. – пайдалыменшікті су шығыны, 0,2 л/тәул∙адамға тең.

Сондай-ақ әр ғимарат бойынша жойылатын су ысыраптарын есептеу жүргізілген:

q_{ысыр.тәул.жойыл}= 21 (q_{түн. нақты} - q_{түн.норм} ) ×N ,

мұнда: q_{түн. нақты}– сағат 1-ден 4-ке дейіннақты меншікті түнгі шығын, л/сағ∙адам;

q_{түн.пайд}– ғимаратты іс жүзінде қолжетімді деңгейде техникалық пайдалану кезінде түнгі шығындардың нормаланған мәні;

N – үйдегі тұрғындардың саны, адам.

Маңызды дәрежеде тұрғын үйдегі ысыраптар мөлшерін анықтайтын түнгі кезеңдегі су шығыны сумен жабдықтау мен су бұрудың ішкі үйдегі жүйелерін қалыптасқан техникалық пайдалану деңгейінде қаралып отырған кездейсоқ таңдамадағы ғимаратта 0,84-тен 3,15 л/сағ∙адамға дейінгі шекте (орташа мәні - 2,29 л/сағ∙адам) болады. Орташа нақты ысырап нормалау үшін ұсынылатыннан онша айрықша емес (1,5 – 2,0 л/сағ∙адам). Мұның бәрі, түнгі су ысыраптары пайда болуының жиілігін таратудың интегралды кестесін құрмай-ақ, осы мысал үшін q_{түн.норм} = 2,0 л/сағ∙адам қабылдауға мүмкіндік береді (№1 және №2 мысалдарда қабылданғандай).

4 және 5-кестелерде Абылайхан даңғылы, 3/3 мекенжайында орналасқан үйде бір тұрғынға шаққанда нақты су шығынын анықтау үшін деректердің ұсыныс мысалдары берілген.
5-кесте. Тұрғын үйде су тұтынуды өлшеу қорытындылары

Суды есепке алу аспаптарының көрсеткіштері			Түнгі кезеңдегі су шығыны, м3	Ғимаратта жалпы су шығыны, м3/тәул
күні	Тіркеу уақыты	есеп
01.06.2011	01.00 02.00 03.00 03.04	20208,91 20210,2 20211,41 20212,59	1,29 1,21 1,18	48,97
02.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20267,67 20268,53 20269,37 20270,18	0,87 0,84 0,81	46,86
03.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20324,91 20325,45 20325,73 20326,15	0,54 0,28 0,42	41,12
04.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20374,82 20375,36 20375,71 20376,13	0,54 0,35 0,42	43,9
05.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20432,71 20433,55 20434,13 20434,69	0,84 0,58 0,56	56,94
06.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20495,06 20495,52 20495,89 20496,2	0,46 0,37 0,31	46,28
07.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20550,39 20550,99 20551,29 20551,69	0,6 0,3 0,4	43,3
08.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20603,0 20603,57 206,03,89 20604,32	0,57 0,32 0,43	45,49
09.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20657,44 20657,88 20658,26 20658,66	0,44 0,38 0,4	45,06
10.06.2011	01.00 02.00 03.00 04.00	20711,33 20711,8 20712,28 20713,14	0,47 0,48 0,86	44,5
Бақылау кезеңінде судың сомалық шығыны			18,52	555,71
Бақылау кезеңінде судың орташа тәулік шығыны			1,85	55,57
1тұрғынға шаққанда есептегі су шығыны			1,61 л/сағ∙адам	145,09 л/тәул∙адам
1 тұрғынға шаққанда нақты ысырап: q.ысыр.тәул = 21 × (1,61 – 0,2) = 29,61 л/тәул∙адам; Тұрғын үй бойынша тәулік ысырап: Qсут.ут = 29,61 × 383 = 11340 л/тәул = 11, 34 м3/тәул; qтүн.норм.= 2,0 лл/сағ∙адамболғанда 1 тұрғынға шаққанда жойылатын ысыраптар белгіленген нормадан төмен (1,61л/тәул∙адам)

8.3.3. Пайдалану деректерді, нақты өлшеулер мен есептерді жүйелеу.Осы үй үшін мынадай негізгі көрсеткіштер алынған:

• осы үй тұрғындарының нақты су тұтынуыq_нақты = 145,09 л/тәул∙адам құрған;

• меншікті түнгі нақты су шығыны – q_{түн. нақты} = 1,61 л/сағ∙адам;

• тәулік ішіндегі су ысырабы бір адамға q_{ысыр. тәул.} = 21× (1,6 – 0,2) = 29,61 л/тәул∙адам құрған;

• тұрғын үй бойынша тәулік ысырап Q_{тәул.ысыр} = (29,61 × 383) / 1000 = 11,34 м³құрған.

Барлық тексерілген тұрғын үй алабы бойынша суды пайдалану шығындары мен ысыраптары туралы деректер 6-кестеде жүйеленген.

6-кестеде келтірілген орташа мәндер b₀коэффициентін есептеу үшін қолданылады. b_1, b₂, b₃ коэффициенттері осы Әдістеменің 5.10-тармағының есептеулері мен ұсыныстарына сәйкес қабылданған.

b_{1 ,} b_{2 ,} b₃ регрессия коэффициенттерінің шамасы нақты меншікті су тұтыну мәндерін таңдау бойынша орташаға байланысты және мынадай түрде анықталады:

b₁ = 20,5 – 0,007q_тәул^нақты = 20,5 – 0,007×180,15 = 20,5 – 1,26 = 19,24;
b₂ = 0,0065 q_тәул^нақты = 0,0065×180,15 = 1,17;
b₃ = −(5+0,02 q_тәул^нақты) = −5 − 0,02×180,15 = − 8,6;
b₀ = q_тәул^нақты – (b₁× q_түн^нақты + b₂×Н_тиім^нақты + b₃×П^нақты =180,15 – (19,24×2,0 + 1,17×35,7 – 8,6×2,9) = 180,15 – 38,48 − 41,8 + 24,9 = 124,77.
8.3.4. Халықтың су тұтынуды пайдалану нормасы1-дәрежеде абаттандырылған тұрғын үйлерде мынадай теңдеу бойынша анықталады:

Q_хспн = b₀+ b₁×q_{түн.норм.} + b₂×H_тиім^нақты + b₃×П^нақты = 124,77 + 19,24×2,0 + 1,17×35,7 – 8,6×2,9 = 180,08 л/тәул∙адам

Қалған дәрежеде абаттандырылған тұрғын үй қоры үшін q_хспншамасы осы мысалдың 1-кестесінде келтірілген түзету коэффициенттерін қолданып, қайта есептеу арқылы алынған.

Астана қаласының тұрғын үй қоры үшін q_хспнесептік мәндері 7-кестеде берілген.
7-кесте. Астана қаласының тұрғын үй қоры үшінХСПН

№ р/с	Үйдегі пәтерлердің абаттандыру дәрежесі	Меншікті су тұтынудың түзету коэффициенті	Qхспн , л/тәул.адам
1 2 3 4 5 6	Су құбыры, кәріз, орталықтандырылған ыстық сумен жабдықтау Су құбыры, кәріз, ванналар, газбен су жылытқыштары бар ыстық сумен жабдықтау Қатты отында жұмыс істейтін су жылытқыштары бар сол сияқтылар Су құбыры, ванналары жоқ кәріз, газбен су жылытқыштары бар ыстық сумен жабдықтау Суық сумен жабдықтау, кәріз Көше құдықтарынан су тарату	1,0 0,8 0,65 0,55 0,45 0,2	180,08 144,06 117,05 99,04 81,04 36,02

Тұрғын ғимараттарында ішкі сумен жабдықтау жүйелерінде белгіленген ХСПН қол жеткізу, су шығынын төмендету үшін «Астана Су Арнасы» МКК кондоминиум объектісін басқару органдарымен бірлесіп осы кезеңге арналған ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешенін әзірлеу ұсынылған. Мұндай ұйымдық-техникалық іс-шаралардың үлгі жоспары Әдістеменің 4-қосымшасында берілген.

5-сурет.Таңдаманың тұрғын ғимараттарында нақты меншікті тәулік су тұтыну мен тәулік су ысыраптар диаграммасы