І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
үстеу деп отырғаны – орыстың «наречиесі»
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| үстеу деп отырғаны – орыстың «наречиесі», ғылым тілімен айтқанда – адвербиум
дейтін категория сияқты. Олай болса, бұл сөйлем мүшесі бола алатын сөз табы. Мысалы, орыс тіліндегі (очень), (точно) сияқты формалар осындай наречие болады да, өзі сөйлем мүшесі болады. «Тіл құралдың» да үстеу деп атаған сөздерінің көпшілігі, мысалы, «жақсы», «екі», «мана», «шалқасынан» деген сияқтылардың бәрі де сөйлем мүшесі бола алатын сөздер. Ал, мына нықтаулық үстеу деп аталып отырған «тым», «ең», «нақ» сияқтылар сөйлемде өз алдына мүше бола алмайтын, тек басқа бір түбір сөзге, онсыз да мүше болып тұрған сөзге қосылып қана жүре алатын нәрселер. Сөйлемге мүше бола алмайтын сөз мүшелерін сөйлемге мүше бола алатын сөз таптарымен теңестіруге болмайды. Бұлар басқа сөздерге қосақталып қана жүре алатын «Тіл құралдың» өзінде де қосалқы деп аталған, тапқа тиісті нәрселер болып шығады. Сондықтан, үстеу категориясынан бұлар да шығып қалды. «Тіл құралдың» үстеу деп атаған сөздерінің бірқатары, мәселен, «сайын», «таман», «есе», «арқылы» сияқтылар әуелі-ақ «Тіл құралдың» өзінде бір жерде үстеуге қосылса, екінші жерде жалғаулықтарға, үшінші жерде демеулерге қосылған. Cөйтіп, бұларды қандай категорияға қосқанын «Тіл құралдың» өзі де біле алмай, шатасқан. Сондықтан, бұларды бірде үстеу, бірде жалғаулық, бірде демеу деген. Әрине, бұлай болуының мүмкіншілігі жоқ. Бұлар не үстеу, не жалғаулық, не демеу, немесе басқа бір нәрсе ғана бола алады. Бұлар тұрған орны жағынан да, атқаратын қызметі жағынан да, қай жағынан да бізде жалғауыш, үстеуіш деп аталған. «Тіл құралда» әр жерде әр түрлі аталып жүрген топқа жататын сөздер екен. Солай болғансын, үстеу табынан бұлар да шығарылады. А. Байтұрсыновтың үстеу деп атаған сөздердің бірқатары – көсемшелер де, енді бірқатары – септеулі есімдер. Әрине, бұларды да өз үйіріне қосу керек болды. Сонымен, үстеу қатарынан бұлар да шығып, өзінің дағдылы қалыбынша, бірде жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|