Сурет 20. Билер қолданған, тұғырлы мөрлер. Жетісу облысы тарихи-өлкетану музейі. Сурет 21

87
Т. Картаева, Е. Даубаев, Э. Алтынбекова Turkic Studies Journal 2 (2023) 67-92
Қорытынды
Мөр – мемлекеттіліктің тарихын айғақтайтын, хандардың жарлығын, қатынас 
хаттарын шынайылығын дәлелдейтін маңызды фактор. Мөрлер тарихи дәуірлерде 
билік басындағылардың куәландыру белгісі ретінде қызмет етсе, екінші жағынан 
зергерлік өнердің нақыштарын да паш етті. Тарихи мөрлерде ою-өрнектердің кездесуі – 
мемлекеттің ұлттық болмысын білдіретін белгі. Атаулы мөрлер мемлекет, қоғам және 
ғылым үшін реликвия болып саналады. Түпнұсқасы сақталмаған билік мөрлерінің 
маңызын анықтауда мұрағаттарда сақталған тарихи дәуірлерге саятын келісім-
шарттар, актілер, хаттардағы хан, сұлтандар қолын айғақтайтын мөр бейнелерінің 
маңызы зор. Архивтік құжаттар хан, сұлтандарға тиесілі мөрлердің құсмұрын типтес 
болғанын, ал би, батыр, старшындар мөрлерінің еркін формада болғанын айғақтайды.
Хан мөрлерінің түрнұсқасын табу ғылымда әзіргі түйіні шешілмеген ашық мәселе.
Әдебиет
Абу-л-Фазл Байхаки, 1969. История Масуда (1030-1041). Перевод с персидского. Введение, 
комментарий и приложения А.К. Арендса. 2-ое дополненное. Москва. 1009 с.
Арғынбаев Х., 1987. Қазақ халқының қолөнері: Ғылыми-зерттеу еңбек. Алматы: «Өнер» 
баспасы. 128 б. 
Дайрабай Т., 2014. Ақ патшаның сарайында болған ақсақалдар, қазақ депутациясы жөнінде 
бірер сөз. Түркістан газеті, 25 желтоқсан.
Джанибеков У., 1982. Культура казахского ремесла. Алма-Ата: Өнер. 144 с.
Ерофеева И.В., 2001. Символы казахской государственности (позднее средневековье и новое 
время). Алматы: ИД «Аркаим». 152 с.
История Древнего Востока. Учебник. 1988. Под ред. В.И. Кузищина. 2-е изд. Москва. 623 с.
Казанцев И., 1867. Описание Киргиз-Кайсак. Санкт Петербург: Типография Товарищества 
«Общественная польза» по Мойке, №5. 231 с. 
Какабаев Б.С., 2004. Должностной знак народного судьи в дореволюционном Казахстане. 
Труды Центрального музея. Алматы: Ғылым. Б. 364-368.
Картаева Т., Даубаев Е., 2019. Мөр және мөрлі жүзіктің тарихи реконструкциясы. Алматы: 
Қазақ университеті. 65 б. 
Коробейников А.В., 2005. Историческая реконструкция по данным археологии. Ижевск. 180 с.+ 
илл.
Қазақ эпосы. 1982. Алматы: Ғылым. 227 б. 
Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. 2017. 
Энциклопедия. 4-том. Алматы: Әлем даму интеграция. 845 б. 
ҚРМОМ археологиялық коллекциясы: сақтар мен үйсіндер мәдениеті. 2011. Ғылыми каталог. 
Алматы: Өнер. 319 б.
Мартынов А.И., Шер Я.А., 2002. Методы археологического исследования. Москва. 240 с.
Масанов Э.А., 1961. Кузнечное и ювелирное ремесло в казахском ауле. Алма-Ата. 200 с.
Махмұд Қашқари, 1997. Түрік тілінің сөздігі (Диуани лұғат-ит-түрік). 3 томдық. Алматы: Хант. 
Мұхаммед Пайғамбарымыз жүзік тақты ма? \ http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/1334 
(Қаралған күні: 10.11.2019).
Омарханов Қ., 2004. Қазақ елінің дәстүрлі құқығы. Астана: Елорда. 280 б.
Прищепова В.А., 2011. Иллюстративные коллекции по народам Центральной Азии второй 
половины ХIX – начало ХХ века в собраниях Кунсткамеры. СПб.: Наука. 452 с. +Ил. 

88
Т. Картаева, Е. Даубаев, Э. Алтынбекова Turkic Studies Journal 2 (2023) 67-92
Сулейман // Мифы народов мира. Энциклопедия. https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/
Mifologia/2286.php. (Қаралған күні: 15.04.2019).
Шаймерденов Е.Ш., 2001. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері. Алматы: Жеті 
жарғы. 248 б.
Шариғаттағы жүзік тағу хикметі / http://mazhab.kz/kk/suraqtar/arturli/sharigattagy-juzik-
tagu-hikmeti-128/ (Қаралған күні: 10.11.2019).
Шойбеков Р.Н., 1991. Қазақ зергерлік өнерінің сөздігі. Алматы: Ғылым. 88 б. 
Янин В.Л., 1970. Актовые печати Древней Руси X-XV вв. Т. 1. Печати X – начала XIII в. Москва: 
Наука. 326 с.
Babayarov G., Asanov E., 2020. Coins of Tokharistan with old Turkic titles // Turkic Studies 
Journal, Nо 3, Volume 2. P. 6-26.

жүктеу/скачать 1.3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: