Жамбыл облысы әкімдігі тілдерді дамыту басқармасы «Мемлекеттік тілді оқыту орталығы» Құрастырған: Кенбаева Г. Ж. Алғы сөЗ

Әдістемелік көмекші құралдың негізгі мақсаты – тыңдаушылардың қазақ тілін үйренуге деген қызығушылықтарын ояту, қазақ тілі бойынша білімдерін нығайту, кеңейту және сөйлеу тілін жетілдіру.

Қазіргі кезеңде қазақ тілін оқытудағы міндет – тыңдаушыларды сабаққа ынталандыра білу, сол арқылы тақырыптарды жете түсіндіру, тыңдаушыларды сауатты жазуға және мәдениетті сөйлеуге үйрету, оқығанын жүйелі түрде айтуға жаттықтыру.

Осы мақсатта сабаққа тыңдаушылардың ынтасын арттыру үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Қазақ тілін тыңдаушыларға үйрету кезінде кеңінен тараған әдістің бірі – сабақ барысында ойын элементтерін пайдалану. Ойын әдісін қолданудағы міндет – алдымен тыңдаушының танымдық қызметін арттыру, оқыту үдерісінде тыңдаушылардың қабілеттерін, әсіресе шығармашылық қабілеттерін дамыту. Ойын белгілі бір эмоциялық және ойлау қызметі арқылы шешім қабылдау білігін қалыптастырады. Берілген тапсырмаларды шешуге ұмтылу – ойынға қатысушы тыңдаушылардың ойлау қызметін дамыта түседі.

Дидактикалық ойындар арқылы жүргізілетін жаттығулар мен қайталау тапсырмалары тыңдаушыны жалықтырмайды, өйткені олар біркелкі болмайды. Мұндай ойындар түрлі мақсатта және әр түрлі сипатта жүргізіледі. Тыңдаушылар ойын әрекетін белгілі бір құрылымдық жүйеде орындайды: тыңдаушының ой-ниеті, мазмұны, ойын әрекеттері, ережесі және нәтижесі. Ойынды жүргізуде дидактикалық сипаттың болуы тәрбиелік міндетті алға қояды.Ойынның мазмұны тыңдаушылардың танымын жетілдіруге бағытталады.

Жинақта берілген ойын түрлерін пайдаланумен бірге, оларды сабаққа қызықтыру, ынталандыру мақсатын қажетті тапсырмалар мүмкіндігінше пайдаланылады.

Бұл көмекші құрал мемлекеттік тілді үйренушілерге көмек ретінде ұсынылады.

Тілді ойын элементтері арқылы оқыту әдістемесі

Ойын элементтері қазақ тілін меңгеруде күнделікті жұмыспен бірге тыңдаушылардың шығармашылық - ізденім деңгейіндегі жұмыстарын да қызықты және әсерлі ететін оқытудың тәсілдерінің бір жолы болып табылады.

Ойын әлемінің қызықты шарты қайталау, есте сақтау, алынған мәліметті бекіту мен меңгерудегі бір сарынды қызметке жағымды әсер береді, ал ойын қызметіндегі эмоциялық әсер оқушының барлық психологиялық үдерістермен қызметтерінде

белсенділігін арттырады. Ойынның тағы бір тиімділігі білімді жаңа жағдайда қолдана алу қабілетінің дамуына және тыңдаушылардың меңгерілген оқу материалын өзіндік бір тәжірибеден өткізуіне септігін тигізеді және оқу үдерісін түрлендіреді, тыңдаушыларды қызықтырады.

Ойын әдісінің оқыту мүмкіндігі бай. Тыңдаушылар үшін ойын сергіту тапсырмалары, демалу уақыты болып табылады. Сонымен, ойын сергіту, демалу құралы бола тұрып, оқу қызметіне ауысады, тыңдаушылардың танымы кеңейеді. Тыңдаушы белсенділігі ойын үстінде танылады.Ойынның белгілі бір уақыттарда жүзеге асырылып, сабақ кезеңдеріне нұқсан келтірмей, сабақ барысымен бірігіп кетуіне ерекше назар аударылады.

Ойын – оқыту құралы болып табылады. Оқыту үдерісінде ойынды қолдану кездейсоқ нәрсе емес. Педагогтар мен психологтар білім берудегі дағдарыстарды жеңудегі ойынның аумақты мүмкіншілігі зор екенін атап өтеді.

Ойын тыңдаушының өз бетінше жұмыс жасау қызметінде ғана емес,сол сияқты қоғамның экономика,саясат,басқару,білім беру салаларында да ұйымдастырылады және олардың әмбебап практикалық аспабы ретінде қолданылады.

Ойында барлық тыңдаушылар тең. Оны әр тыңдаушының, тіпті тіл сабағынан берік білімі жоқ тыңдаушы да орындай алады. Сондай-ақ тілден дайындығы нашар тыңдаушы ойында бірінші болуы да мүмкін: кей жағдайда ойынды өткізу кезінде пәндік білімнен гөрі тапқырлық пен зеректік маңыздырақ болуы мүмкін.

Өзара теңдік сезімі, тапсырманы орындай алу сезімі, қуаныш және еліктеушілік атмосферасы – осының бәрі оқушының сенімін арттырады ұялшақтық, жасқаншақтық сезімдерін жеңе білу мүмкіндіктерін қалыптастырады. Ойын әрекеттері арқылы тыңдаушы материалды еркін меңгеріп кетеді және тыңдаушы бойында өзіне, өз ісіне риза болу сезімі қалыптасады.

Оқыту үдерісіндегі ойын қызметі мынадай функцияларды орындайды: оқыту, қарым-қатынастық, релаксациялық, психологиялық, дамытушылық.

Дидактикалық ойындарды сабақта қолдануда жүйелілік, нақтылық, алынған білімді кеңейту ұстанымдары сақталады. Осы арқылы тыңдаушылардың сөйлеу тілі мен ойлау дағдысы дамиды.

Ойынды түрлі мазмұндағы сабақтардың қорытынды бөлімінде, жалпы тексеру кезінде өткізу тиімді.

Ойынның дидактикалық маңызы:

• 
  ойын тыңдаушының логикалық ойлау қабілетін дамытады;
  
• 
  ойын тыңдаушының әр түрлі жағдайларын түсініп, оны шешу жолдарын іздестіруде өз бетінше ізденімпаздық қабілеттерін дамытады;
  
• 
  ойын тыңдаушының оқуға құлшынысын, белсенділігін, қызығушылығын арттырады;
  
• 
  ойын тыңдаушының алуан түрлі дағды, шеберліктерін шыңдайды;
  
• 
  ойын тыңдаушыларды тапқырлыққа, жылдамдыққа, байқағыштыққа баулиды;
  
• 
  ойын тыңдаушының дүниетанымын кеңейтеді;
  
• 
  ойын тыңдаушының шығармашылық қабілетін шыңдайды;
  
• 
  ойын тыңдаушыларға өз пікірін еркін айта білуге үйретеді;
  
• 
  ойын арқылы тыңдаушылар өз шешімін нақты дәлелдермен қорғай білуге үйренеді;
  
• 
  ойын арқылы берілген тапсырманы орындауға өз жауапкершілігін сезінеді;
  
• 
  ойын тыңдаушының ойлау еркіндігі мен тұрақты ойлау қызығушылығын қалыптастырады;
  
• 
  ойын барысында тыңдаушылар өз көзқарасын, өз пікірін қорғауға дайын болады;
  
• 
  ойын оқытушы мен тыңдаушының кең ауқымда тең араласуына, тіл табысуына мүмкіндік жасайды.
  

Ойын элементтерін қазақ тілінен морфологияны оқыту үдерісіне кеңінен пайдалану арқылы оқытудың тиімділігін арттыруға болады.Ол тыңдаушылардың сабаққа ынта – ықыласын арттырып, танымдылық белсенділігін арттыруда ерекше қызмет атқарады.

Жалпы, грамматикалық ойындардың маңызы – тыңдаушының дербестігін, ойлау және сөйлеу белсенділігін дамытатындығында.



Зат есім
Қай топ тез? (Жарыс ойыны)

Ойын шарты: бастаушы тақтаны екіге бөліп сызады да, тақтаның бір бөлігіне жалпы есім, екінші бөлігіне жалқы есім деп жазып қояды. Тыңдаушыларды екі топқа бөліп, олардың әр бөлікке 10 мысалдан жазуы тапсырылады. Әр топтан бір-бір тыңдаушы кезекпен шығып, тиісті мысалдарын тез-тез жазуға тырысады. Қай топ әрі жылдам,әрі дұрыс орындап шықса, сол топ жеңіске жетеді.

Тақтаға немесе алдын-ала қағазға жазып дайындалған зат есім беріледі. Осы сөзден жаңа зат есімдер жазу тапсырылады, ал келесі зат есім жаңа зат есімнің соңғы дыбысынан басталуы керек. Зат есімдер жалғаусыз, жекеше түрде және жалпы зат есім болуы керектігі ескертіледі. Тапсырманы қатар бойынша немесе жеке оқушыларға жүргізуге болады. Белгілі бір уақытта мағыналы көп сөздер жазған қатар не оқушы жеңімпаз болып табылады.

(арман, нан, нағашы, Ырыскүл, Ләззат, тапанша)

Тыңдаушыларға түбір зат есімдер беріледі. Осы түбір сөздердің әрқайсысына белгілі бір уақыт аралығында бірнеше түбірлес зат сөздер ойлап жазу тапсырылады.

Үлгі: Хабар – хабаршы – хабарлама – хабарландыру

Адам, бас, дәрі, кәсіп...

деген сұрақтар жазады.Оқушылар түрлі сын есімдерді қолдана отырып, сұраққа лайық жылдам беріп, көп сын есімдер тауып айту шарт.

Оқушылардың тіл байлығын, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейтін ауызша грамматикалық ойын. Бастаушы айтып тұрады, ойыншылар бір сөзбен жауап береді.Жауаптағы жекелеген сын есімдердің антонимдерін табу.

1.Оңынан да солынан да бірдей оқылатын сын есімдерді тап (ірі,көк,қызық...)

2.Құрамында 3 «а» кездесетін туында сын есімді тап (аласа...)

3.Бір буыннан ғана құралған қандай сын есімдер бар? (көк, боз...)

4.Құрамында 3 «т» әрпі келетін негізгі сын есімі айт (тәтті...)

5.Сөз ішінде қосарлы дауыссыз дыбыстары бар сын есімдерді тап (қатты...)

Мақал-мәтелдер құрамында түсіріліп айтылған сан есімдерді тауып, оларды мағынасына, құрамына қарай талдау.

1.Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдік – есімдіктің қай түрі ? (Біз)

2.Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды. (сұрау)

3.Көпшіл және көңілшек,

Ештемені бөліп жармайды,

Көптік ұғым беріп,

Көпшілікке қарамайды. (жалпылау)

4.Көрсетіп, нұсқап тұрады (сілтеу)

5.Біреулері мәлімсіз есімдердің орнына қолданады.(белгісіздік)

6.Құрамындағы сөздің көбін көршісінен сұрап алыпты. Алдына бір буын қосыпты да, есімдіктің бір түрі боп тұра қалыпты.(болымсыздық есімдігі)

Мұғалім мәтін оқиды.Тыңдаушылар ішінен тұйық етістіктерді қатысты сөздерімен бірге жазып отырады.Жекелеген тыңдаушылар тұйық етістіктердің мағынасына түсінік береді.

Тыңдаушылар екі топқа бөлінеді. Әр топқа тапсырма беріледі. Бірінші топқа мәтін ішінен есімдіктерді, ал екінші топқа мәтін ішінен үстеулерді тауып, мағынасына қарай ажырату тапсырылады.

• 
  Сөйтсе де, айғай, майы құрғырдың исінің жақсысын - ай, жемесем де кішкентай ғана жақындап иіскеуге болады ғой,- деп бірте-бірте жақындап бара жатқанда, қақпан тарс етіп тышқанды жаншып тастады. (Ы. Алтынсарин)
  

Төмендегі үзіндіден кім еліктеуіш сөзді тез табады?

1. 
   Бұл не?
   
2. 
   Неден жасалған?
   
3. 
   Онымен не істеуге болады?
   
4. 
   Қатты ма әлде жұмсақ па?
   
5. 
   Ұзын ба әлде қысқа ма?
   
6. 
   Не үшін пайдалануға болады?
   
7. 
   Жеп көрдіңіз бе?
   
8. 
   Дәмі қандай екен?
   
9. 
   Кімнің кабинетінде бұл зат бар?
   

Тіл үйренушілерге кез келген тақырыптың мазмұнына сәйкес келетін сурет ұсынылады. Топ төмендегідей тапсырмаларды орындайды;

1. 
   сурет мазмұнына қатысты бірнеше зат есімді жазады.
   
2. 
   әр зат есімге қатысты сын есімдермен сан есімдер тізімін береді.
   

3. 
   осы тақырыпқа байланысты етістіктер тізімін де береді
   

1. 
   суретті көріністерге мәтін құру.
   
2. 
   суретте көргенін өзгертіп, дамытып, толықтырып мәтін жазу.
   

Дайындық жұмысы.

Адамның түр сипаты, бет – жүзі бейнеленген суреттер іріктеп алынады, оны ақ қағазға жапсырады, сурет қыздар мен ұлдардың және сәбилердің, адамдардың кескін келбетін салған журналдардан немесе газет қиындыларынан жинақталады.Үйренушінің міндеті: әрбір тіл үйренуші ұсынылған суретті алып, ұзақ, жеке бөлшектерін жеткілікті баяндайды. Жазуға 10 минут уақыт беріледі. Оқытушы суреттерді жинап алып тақтаға іледі.

Әр үйренуші кезекпен өзі жазған мәтінін оқиды, ал бір үйренуші досының жазған мәтіні бойынша оған тақырып не тақырыпша ойлап табады.

Тіл үйренушілер бірін – бірі жақсы тану үшін өзді өзіне портрет жазады. Ол үшін бір үйренуші келесі бір үйренушіден интервью алады.

Мынадай сұрақтар қамтылған:

• 
  әр адамның жеке дара қасиеті,
  
• 
  қызығушылығы
  
• 
  қолынан келетін өнері
  
• 
  өміріндегі жетістіктер мен нәтижелері
  
• 
  талабы мен қабілеті
  
• 
  мінез – құлқы
  

Мысалы: Ол - 19 жаста. Ұзын бойлы, әдемі қыз. Өмірдегі жетістіктері өте көп. Тіл сабақтарын тез меңгереді. Жасынан оны қызықтыратын нәрсе – кітап оқу

Осындай әр түрлі суреттемелер оқылып болғаннан кейін, үйренушілер бір-бірінің қатесін түзейді

Оқыған әңгіме, суреттеме, мақалаға сұхбат құру

Үйренушінің қызығушылығын тудыру үшін өзі оқыған әңгімеге не шағын мәтінге сұхбат жазу тапсырмасы ұсынылады. Ұсынылған әңгіме үйренушінің қажетіне сай қызығушылығын тудыратындай болуы керек. Ол үшін төмендегі түрде нұсқаулар беріледі:

• 
  оқыған әңгімеңіз туралы досыңызбен бірге сұхбат құрыңыз;
  
• 
  сіз оқыған әңгімені ол оқымаған деп санаңыз да оған түсіндіріңіз.
  

Бұл тапсырманы орындау үшін мынаны ескерген жөн:

1. 
   Оқылған әңгіме жайлы сұрақтар тізімін жазу
   
2. 
   Осы сұрақтарға байланысты досыңыз бен сіздің араңыздағы сұхбат
   

Үлгі:

• 
  Мен бір қызықты әңгіме оқыдым
  
• 
  Оны кім жазған?
  
• 
  әңгімені жас жазушы жазған
  
• 
  әңгіменің тақырыбы не?
  
• 
  «Достар»
  

Параққа бір тақырып жазылады, ал үйренуші оны дамытып, мәтін құрайды;

Мысалы;

қаржы, қаржыгер (сөз таңдау)

білімді қаржыгер, жақсы қаржыгер (сөз тіркесі)

Қаржыгерлер банкте жұмыс істейді. (сөйлем)

мәтін, сұхбат, әңгіме.

Сүйікті сөздер

Тақтаға өзіңіз жақсы көретін сөзді жазыңыз. Тыңдаушыларға бұл сөзді неге жақсы көретініңізді, түсіндіріңіз. Сізге бұл сөз неге ұнайды; мүмкін әуезді дыбысталады; мүмкін өте ұнайтын сөз шығар; мүмкін бұл сөз сіздің достарыңызды, қызықты оқиғаны , мезгілді, есте ұзақ сақталып қалған қызықты кезеңді еске түсіретін шығар.

Тақтаға әріптестеріміздің суреті ілінеді. Екі командадан екі тыңдаушы шығып, әріптестерін әңгімелейді.

Шарт: сөйлемдердегі сын есімдерді атау, түрлерін

ажырату. Бір команда сөйлеміндегі сын есімдерді 2- команда тауып отырады.

Сергіту кезеңі: Ұлттық дәстүрлерімізге байланысты әндер немесе халық әндерін орындау.
«Қандай сан?»

Тақтаға бірнеше/ Мысалы:1 2,

11 22

1.Второй, шестой 111 222

11.111 22.222

2. Первый, пятый 111.100 222.200

1989 жыл 1999 жыл.

сан есімдерді жазамыз.

Шарт: Екі командадан екі тыңдаушы шығып,үндемей жылдам сандарды қатесіз жазып , дұрыс оқып береді.

Бұл ойында екі командадан екі тыңдаушы шығады.

Шарт: Олар бір бірінің құлағына «егер» деген сөзден басталатын сөйлем айтады, ал екінші команданың тыңдаушы сы «онда» деген сөзбен жалғастырады.
«Досым қандай?» ойыны.

Тақтаға әріптестерінің суреті ілінеді. Екі командадан екі тыңдаушы шығып, досынның қасиеттерін әңгімелейді.

Екі командадан екі тыңдаушы шығып мақал – мәтелдің бірінші жолын айтып береді.

Бұл ойын «Жуан және жіңішке дыбыс» тақырыбын өткен кезде сөздерде дауысты дыбыстарды дұрыс ажырата білуге төселдіру үшін пайдаланады.

Бастауышы тақтаны екіге бөліп сызады да, тақтаны бір бөлігіне жалпы есім, екінші бөлігіне жалқы есім деп жазып қояды. Тыңдаушыларды екі топқа бөліп, олардың әр бөлікке 10 мысалдан жазуы тапсырылады. Әр топтан бір-бір тыңдаушы кезекпен шығып, тиісті мысалдарын тез-тез жазуға тырысады. Қай топ әрі жылдам, әрі дұрыс орындап шықса, сол топ жеңіске жетеді.

Тақтаға немесе алдын-ала қағазға жазып дайындалған зат есім беріледі. Осы сөзден жаңа зат есімдер жазу тапсырылады, ал келесі зат есім жаңа зат есімнің соңғы дыбысынан басталуы керек.

Зат есімдер жалғаусыз, жекеше түрде және жалпы зат есім болуы керектігі ескертіледі. Тапсырманы қатар бойынша немесе жеке тыңдаушыларға жүргізуге болады. Белгілі бір уақытта мағыналы көп сөздер жазған қатар не оқушы жеңімпаз болып табылады.

Үлгі: қуаныш – шара - ақыл – лауазым – мақсат – талап – парыз...

Тыңдаушыларға түбір зат есімдер беріледі. Осы түбір сөздердің әрқайсысына белгілі бір уақыт аралығында бірнеше түбірлес зат сөздер ойлап жазу тапсырылады. Үлгі: Хабар – хабаршы – хабарлама – хабарландыру

Адам, бас, дәрі, кәсіп...
Сын есім

Жылдам жауап

Бастауышы тақтаға:

Қандай оқушы? Қандай шаш? Қандай ғимарат?

Тәртіпті,алғыр, Ұзын, әдемі, қара, биік, жаңа, көрікті,

Ақылды, білімді, қоңыр, қысқа... ескі, заманға сай,

әдемі, ұстамды

деген сұрақтар жазады. Тыңдаушылар түрлі сын есімдерді қолдана отырып, сұраққа лайық жылдам , көп сын есімдер тауып айту шарт.

Тыңдаушылардың тіл байлығын, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейтін ауызша грамматикалық жаттығу. Бастаушы айтып тұрады, тыңдаушылар бір сөзбен жауап береді.

1.Оңынан да солынан да бірдей оқылатын сын есімдерді тап (ірі,көк,қызық...)

2.Құрамында 3 «а» кездесетін туында сын есімді тап (аласа...)

3.Бір буыннан ғана құралған қандай сын есімдер бар? (көк, боз...)

4.Құрамында 3 «т» әрпі келетін негізгі сын есімі айт (тәтті...)

5.Сөз ішінде қосарлы дауыссыз дыбыстары бар сын есімдерді тап (қатты...)

Мақал-мәтелдер құрамында түсіріліп айтылған сан есімдерді тауып, оларды мағынасына, құрамына қарай талдау.

1.Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдік – есімдіктің қай түрі ? (Біз)

2.Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды. (сұрау)

3.Көпшіл және көңілшек,

Ештемені бөліп жармайды,

Көптік ұғым беріп,

Көпшілікке қарамайды. (жалпылау)

4.Көрсетіп, нұсқап тұрады (сілтеу)

5.Біреулері мәлімсіз есімдердің орнына қолданады.(белгісіздік)

6.Құрамындағы сөздің көбін көршісінен сұрап алыпты. Алдына бір буын қосыпты да, есімдіктің бір түрі боп тұра қалыпты.(болымсыздық есімдігі)

Мұғалім мәтін оқиды.Тыңдаушылар ішінен тұйық етістіктерді қатысты сөздерімен бірге жазып отырады.Жекелеген тыңдаушылар тұйық етістіктердің мағынасына түсінік береді.

• 
  Сөйтсе де, айғай, майы құрғырдың исінің жақсысын - ай, жемесем де кішкентай ғана жақындап иіскеуге болады ғой,- деп бірте-бірте жақындап бара жатқанда, қақпан тарс етіп тышқанды жаншып тастады. (Ы. Алтынсарин)
  

Төмендегі үзіндіден кім еліктеуіш сөзді тез табады?

10. 
    Бұл не?
    
11. 
    Неден жасалған?
    
12. 
    Онымен не істеуге болады?
    
13. 
    Қатты ма әлде жұмсақ па?
    
14. 
    Ұзын ба әлде қысқа ма?
    
15. 
    Не үшін пайдалануға болады?
    
16. 
    Жеп көрдіңіз бе?
    
17. 
    Дәмі қандай екен?
    
18. 
    Кімнің кабинетінде бұл зат бар?
    

Тіл үйренушілерге кез келген тақырыптың мазмұнына сәйкес келетін сурет ұсынылады. Топ төмендегідей тапсырмаларды орындайды;

4. 
   сурет мазмұнына қатысты бірнеше зат есімді жазады.
   
5. 
   әр зат есімге қатысты сын есімдермен сан есімдер тізімін береді.
   

6. 
   осы тақырыпқа байланысты етістіктер тізімін де береді
   

3. 
   суретті көріністерге мәтін құру.
   
4. 
   суретте көргенін өзгертіп, дамытып, толықтырып мәтін жазу.
   

Дайындық жұмысы.

Адамның түр сипаты, бет – жүзі бейнеленген суреттер іріктеп алынады, оны ақ қағазға жапсырады, сурет қыздар мен ұлдардың және сәбилердің, адамдардың кескін келбетін салған журналдардан немесе газет қиындыларынан жинақталады.Үйренушінің міндеті: әрбір тіл үйренуші ұсынылған суретті алып, ұзақ, жеке бөлшектерін жеткілікті баяндайды. Жазуға 10 минут уақыт беріледі. Оқытушы суреттерді жинап алып тақтаға іледі.

Әр үйренуші кезекпен өзі жазған мәтінін оқиды, ал бір үйренуші досының жазған мәтіні бойынша оған тақырып не тақырыпша ойлап табады.

Тіл үйренушілер бірін – бірі жақсы тану үшін өзді өзіне портрет жазады. Ол үшін бір үйренуші келесі бір үйренушіден интервью алады.

Мынадай сұрақтар қамтылған:

• 
  әр адамның жеке дара қасиеті,
  
• 
  қызығушылығы
  
• 
  қолынан келетін өнері
  
• 
  өміріндегі жетістіктер мен нәтижелері
  
• 
  талабы мен қабілеті
  
• 
  мінез – құлқы
  

Мысалы: Ол - 19 жаста. Ұзын бойлы, әдемі қыз. Өмірдегі жетістіктері өте көп. Тіл сабақтарын тез меңгереді. Жасынан оны қызықтыратын нәрсе – кітап оқу

Осындай әр түрлі суреттемелер оқылып болғаннан кейін, үйренушілер бір-бірінің қатесін түзейді

Оқыған әңгіме, суреттеме, мақалаға сұхбат құру

Үйренушінің қызығушылығын тудыру үшін өзі оқыған әңгімеге не шағын мәтінге сұхбат жазу тапсырмасы ұсынылады. Ұсынылған әңгіме үйренушінің қажетіне сай қызығушылығын тудыратындай болуы керек. Ол үшін төмендегі түрде нұсқаулар беріледі:

• 
  оқыған әңгімеңіз туралы досыңызбен бірге сұхбат құрыңыз;
  
• 
  сіз оқыған әңгімені ол оқымаған деп санаңыз да оған түсіндіріңіз.
  

Бұл тапсырманы орындау үшін мынаны ескерген жөн:

3. 
   Оқылған әңгіме жайлы сұрақтар тізімін жазу.
   
4. 
   Осы сұрақтарға байланысты досыңыз бен сіздің араңыздағы сұхбат
   

Үлгі:

• 
  Мен бір қызықты әңгіме оқыдым
  
• 
  Оны кім жазған?
  
• 
  әңгімені жас жазушы жазған
  
• 
  әңгіменің тақырыбы не?
  
• 
  «Достар»
  

Параққа бір тақырып жазылады, ал үйренуші оны дамытып, мәтін құрайды;

Мысалы;

қаржы, қаржыгер (сөз таңдау)

білімді қаржыгер, жақсы қаржыгер (сөз тіркесі)

Қаржыгерлер банкте жұмыс істейді. (сөйлем)

мәтін, сұхбат, әңгіме.

Сүйікті сөздер.

Тақтаға өзіңіз жақсы көретін сөзді жазыңыз. Тыңдаушыларға бұл сөзді неге жақсы көретініңізді, түсіндіріңіз. Сізге бұл сөз неге ұнайды; мүмкін әуезді дыбысталады; мүмкін өте ұнайтын сөз шығар; мүмкін бұл сөз сіздің достарыңызды, қызықты оқиғаны , мезгілді, есте ұзақ сақталып қалған қызықты кезеңді еске түсіретін шығар.

Тақтаға әріптестеріміздің суреті ілінеді. Екі

командадан екі тыңдаушы шығып, әріптестерін әңгімелейді.

Шарт: сөйлемдердегі сын есімдерді атау, түрлерін

ажырату. Бір команда сөйлеміндегі сын есімдерді 2 -

команда тауып отырады.

Тақтаға бірнеше/ Мысалы:1 2,

11 22

1.Второй, шестой 111 222

11.111 22.222

2. Первый, пятый 111.100 222.200

1989 жыл 1999 жыл.

сан есімдерді жазамыз.

Шарт: Екі командадан екі тыңдаушы шығып,үндемей жылдам сандарды қатесіз жазып , дұрыс оқып береді.

Екі тыңдаушы шығады.

Шарт: Олар бір бірінің құлағына «егер» деген сөзден басталатын сөйлем айтады, ал екінші команданың тыңдаушысы «онда» деген сөзбен жалғастырады.
«Досым қандай?»

Тақтаға әріптестерінің суреті ілінеді. Екі командадан екі тыңдаушы шығып, досынның қасиеттерін әңгімелейді.

Екі командадан екі тыңдаушы шығып мақал – мәтелдің бірінші жолын айтып береді.

1)«Жуан және жіңішке дыбыс» тақырыбын өткен кезде сөздерде дауысты дыбыстарды дұрыс ажырата білуге төселдіру үшін пайдаланады.

1) Әркім ойша белгілі бір адамның өмірін таңдайды. Мысылы: менің атым Роза Ырымбаева. Мен қазақпын. Алматыда тұрамын. Қазақ әндерін жақсы көремін. ....................................................

2)Тіл үйренуші Роза Ырымбаеваны топқа таныстырады ..........................................................................................



Зат есім

Үй, пәтер бойынша бір затты таңдайды. Сосын осы заттың атынан тыңдаушы сөйлейді. Мысылы: Мен гүлмін. Адамдар мені жақсы көреді...................................................

Оқытушы: кеше мен біреуді кездестрдім.

Ол адам жұмысқа асығып бара жатыр екен................................................................................................................................................................

Мақсат мамандық атауларын айтқызу.

Қағазға тыңдаушылар бір-біріне нені жақсы көрмейтінін жазады. Оған жаныда отырған тыңдаушы қарсы сұрақ қояды.

Мысалы: Мен ашшы салатты жақсы көрмеймін............................................................................................
Кім миллион алады?

І-кезең

1. Қазақ әліпбиінде қанша әріп бар?

а. 33

ә. 42

в. 45

а. үлкейту

ә. анық

б. қорқу

4. ҚР үшінші астанасы

а. Қызылорда

ә. Астана

б. Орынбор

в. Алматы

а. дөрекі

ә. жуас

б. әдемі

а. Қанатты пырақтар

ә. Ою - өрнек

б. Бес бұрышты жұлдыз

в. Шаңырақ

7. ҚР Мемлекеттік Туының түсі

а. Көк

б. Қызыл

а. Латиф Хамиди

ә. Евгений Брусиловский

б. Шәмші Қалдаяқов

в. Әсет Бейсеуов

9. «Жақсы адамның ашуы жібек орамал кепкенше, ...» мақалын жалғастырыңыз

10. «Дымың ішіңде болсын» тіркесінің мағынасы

а. тату

б. ұялу

а. ұялу

б. күту

а. шошыну

ә. қорқу

б. күту

а. жуас

б. дөрекі

в. шебер

4. ҚР Мемлекеттік Туының ортасында

а. Қанатты пырақтар

ә. Шаңырақ

б. Уықтар

в. Шұғылалы күн

5. «Екі езуі екі құлағында» тіркесінің мағынасы

а. ұқсау

б. қуану

а. сары түсті

ә. жасыл түсті

б. қоңыр түсті

в. алтын түсті

7. Әнұранның авторы

а. Жұмекен Нәжімеденов

ә. Мұзафар Әлімбаев

б. Мұхтар Шаханов

в. Тұманбай Молдағалиев

8. «Көз - қорқақ, ...» мақалын жалғастырыңыз

а. бас - ақылды

ә. қол - батыр

б. көп қорқытады

а. қорқу

б. Атырау

в. ұялу

10. «Аяғына қарап асын іш, ...» мақалын жалғастырыңыз

• 
  ойын сценарийін құру;
  
• 
  рөлді бөлу;
  
• 
  тіл үйренушілерді психологиялық жағынан дайындау.
  

1. 
   Тіл үйренушінің психологиялық дайындығын қалыптастыру;
   
2. 
   Тіл үйренушілер ситуацияны толық қабылдап, өзін еркін сезінуі қажет;
   
3. 
   Кейбір тіл үйренушілер қозғалыс еркіндігіне ие болуы қажет;
   
4. 
   Оқытушы да кейбір рөлдерді орындайды;
   
5. 
   Ойын кезінде қатені түзеуден, аударудан бойды аулақ ұстау қажет;
   
6. 
   Ойынды ұйымдастыруда өтілетін орынды да өзгерту қажет, орындық, үстелді тіл үйренушілер бір-бірін көретіндей етіп өзгерткен дұрыс.
   

1. 
   Барлық қатысушылар мына сұрақтарға жауап береді:
   

• 
  Қандай белгілі адаммен аралда болғың келеді?
  
• 
  Өзіңізбен бірге қандай үш затты алар едіңіз? Неге алар едіңіз?
  
• 
  Аралда сізге не жетпес еді?
  

Қағазға қатпарлы торттың суретін салу керек. Әр қатпарда уақыт көрсетіледі. “Уақыт”, “Күн тәртібі” тақырыптары жаттықтырылады.

2. 
   Қатысушылар жұп болып жұмыс жасайды. “А” қатысушы – алтын балық, “Б” қатысушы оған үш тілегін айтады. Мақсат алтын балықты тілектерді орындауға көндіру. Балық сұрақтар береді. Қалау рай түрлері жаттықтырылады.
   
3. 
   Қатысушылар жұп болып жұмыс жасайды. Бір-біріне арқасымен отырады. Бір қатысушы кеше көрген өзге планетадан келушінің портретін сипаттайды. Ал екінші қатысушы оның суретін салады. Мақсат: суреттің дұрыс салынғанын талқылау. Екінші қатысушы суретін топқа сипаттап береді. “Мінез және портрет” тақырыбы қайталанады.
   
4. 
   Әрбір қатысушы жеребе түрінде өз тобындағы адамдардың есімі жазылған карточканы алады.
   

Әрбір қатысушы карточкадан алып дайындалады. Мақсаты: телебағдарламаға қатысу. Мұғалім экран алдында отырады. Диктор телехабарлардың тізімін алып, бағдарлама құрады.

Карточка үлгілері.

1. Сіз теледидар дикторысыз. Сіз бағдарламаны құрып жүргізесіз.

2. Сіз белгілі музыка тобының мүшесісіз. Әр түрлі сұрақтарға жауап беруге дайын болыңыз. Ән айтуды ұмытпаңыз.

3. Сіз “Қазақ тілін үйренейік” бағдарламасын жүргізесіз. Қазақ тілін үйретуге дайындалыңыз.

4. Сіз саяси шолушысыз. Жаңалықты хабарлауға дайындалыңыз.

5. Сіз “Tide”, “Colgate” тіс пастасын жаранамалайсыз. Кез келген бағдарламаны бұза аласыз.

6. Сіз “Бетпе-бет” бағдарламасын жүргізесіз. Экологпен кездесу ұйымдастырыңыз.

7. Сіз “Еркем-ай” бағдараламасын жүргізушісіз. Сіз балалар туралы бағдарлама дайындайсыз.

8. Сіз “Бала тәрбиесі” бағдарламасын жүргізушісіз. Ата-аналарға қандай кеңес берер едіңіз.

9. Сіз “Денсаулық” бағдарламасын жүргізушісіз. Кез келген тақырыпты таңдаңыз.

Топ – Астанаға бір күнге келген туристер. Гид саяхаттың жоспарымен таныстырады.

• 
  Қала бойынша саяхат
  
• 
  Мейрамханадағы түскі ас
  
• 
  Өнер мұражайына бару
  

1. Сіз Астанада бірінші ретсіз. Алайда барлығына сынмен қарайсыз. Сондықтан “әдемі, алайда ...”, “бірақ” деген сөздерді жиі айтып, гидтің сөзін жиі бөлесіз.

2.Сіз талғампаз адамсыз. Өзіңізге көбірек көңіл бөлгенді ұнатасыз. Сондықтан гид жауап бере алмайтын сұрақтарды жиі қоясыз. Ал мейрамхана қызметшісінен мәзірде жоқ тамақты сұрайсыз.

3. Сіз Астанада бірнеше рет болдыңыз. Көп нәрсе сізге таныс. Гидтің әңгімесін толықтырыңыз. Мейрамханада тапсырыс беруге көмектесіңіз.

4. Сіз Астанада бірінші ретсіз. Гидтің әңгімесін тыңдайсыз. Ал сөз соңында: “Ал біздің қалада...” деп өз қалаңызбен таныстырасыз.

5. Сізге тамақ та, серуен де ұнайды. Топ мүшелеріне өз әсеріңізді айтыңыз.

6. Сіз шыдамсызсыз. Барған жерде гидтен бұрын сұрақ қоясыз.

7. Сіз топтағы адамдармен жақын танысқыңыз келеді. Олардың жеке өмірі туралы сұрақты көбірек қойыңыз.

Тақтаға әріптестеріміздің суреті ілінеді. Екі

командадан екі тыңдаушы шығып, әріптестерін әңгімелейді.

Шарт: сөйлемдердегі сын есімдерді атау, түрлерін

ажырату. Бір команда сөйлеміндегі сын есімдерді 2 -

команда тауып отырады.

Сергіту кезеңі: Ұлттық дәстүрлерімізге байланысты

әндер немесе халық әндерін орындау.

Тақтаға бірнеше сан есімдерді жазамыз.

Мысалы:12, 11, 22

1.Второй, шестой 111, 222, 1.111, 11.111, 22.222

2. Первый, пятый 111.100, 222.200

1989 жыл, 1999 жыл.

Бұл ойында екі командадан екі тыңдаушы шығады.

Шарт: Олар бір бірінің құлағына «егер» деген сөзден басталатын сөйлем айтады, ал екінші команданың тыңдаушы сы «онда» деген сөзбен жалғастырады.
«Досым қандай?» ойыны.

Тақтаға әріптестерінің суреті ілінеді. Екі командадан екі тыңдаушы шығып, досынның қасиеттерін әңгімелейді.

Екі командадан екі тыңдаушы шығып мақал – мәтелдің бірінші жолын айтып береді.

Бұл ойын «Жуан және жіңішке дыбыс» тақырыбын өткен кезде сөздерде дауысты дыбыстарды дұрыс ажырата білуге төселдіру үшін пайдаланады.

1. 
   Н. Құраманова «Мәртебелі сөз» оқулығы
   
2. 
   Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшісінің тілдік портфелі
   
3. 
   Г. Камешова, Г. Мұқанова, А. Баякенова, А. Стамбекова «
   

4. 
   «Қазақ тілін үйренейік» атты ересектерге арналған оқй құралы