Желдыбаева балгын сембайқызы жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру

1. 
   Оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру мәселесінің зерттелу деңгейін айқындау үшін психологиялық - педагогикалық, әдістемелік және этнопедагогикалық зерттеулер мен әдебиеттерге жасалынған талдау қазіргі орта мектептерде жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде этноматериалдарды оңтайлы да орайлы жолмен пайдалану мәселесі әлі толық шешімін таппаған өзекті проблема екендігін дәлелдейді.
   
2. 
   Жаратылыстану пәндерін оқыту барысында халық педагогикасын пайдаланудың мүмкіндіктері жоғары, өйткені халық педагогикасы материалдары арасынан сұрыпталып алынатын үлгілері жаратылыста болып жатқан құбылыстардың шынайы көрінісін сипаттайды және жаратылыстану пәндерінде теориялық деректердің пәрменді игерілуін жүзеге асырады.
   
3. 
   Жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру дегеніміз оқушылардың жаратылыстану пәндерін игере отырып өздігінен атқаратын іс-әрекеттері арқылы жетістікке жетуді қамтамасыз ететін танымдық қызметі (зерделеу, бағдарлау, тексеру, қорытынды жасау, т.б. операцияларды орындау) негізінде ұлттық құндылықтарды бойына жинаған жеке тұлғаны тәрбиелеу болып табылады.
   
4. 
   Танымдық іс-әрекетті қалыптастыруға байланысты ғылыми зерттеулерге талдау және халық педагогикасының мазмұнын сұрыптау негізінде жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетінің қалыптасуының құрылымы мотивациялық, мазмұндық - танымдық, рефлексиялық–іс-әрекеттік компоненттерінің бірлігі ретінде айқындалды. Әрбір компонент нақты өлшемдер мен көрсеткіштер арқылы сипатталып, соның негізінде оқушылардың танымдық іс-әрекеті қалыптасуының жоғары, орташа, төмен деңгейлері анықталды.
   
5. 
   Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің қалыптасу деңгейлерін бағалап, сараптау туралы мәселені шешу және оны қалыптастыруда эксперимент жүйесін жасаудың маңызды алғышарты ретінде жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың моделі құрылды.
   
6. 
   Жаратылыстану пәндерінде халықтық педагогика материалдарын - мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды, ертегілерді, өлеңдерді, айтысты, аңыз-әңгімелерді, батырлар жырын, ұлттық ойындарды, дастандарды және т.б. тиімді пайдалану оқушыларды шығармашылық ізденіске жетелейді.
   
7. 
   Жаратылыстану пәндерінің оқу бағдарламасының мазмұнына талдау халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға мүмкіндік беретін тақырыптарды таңдап алып, сабақтың түрлері мен әдіс-тәсілдерін саралауға мүмкіндік береді.
   
8. 
   Халық педагогикасы материалдарын оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыруда пайдаланудың тиімділігі сабақта және сыныптан тыс жұмыстар арқылы игерілетін білім сапасы көрсеткіштерінің жоғарылауын қамтамасыз етеді.
   
9. 
   Жүргізілген тәжірибелік - эксперимент жұмысының нәтижелерін талдау жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық іс-әрекетін халық педагогикасы арқылы қалыптастыру әдістемесінің тиімділігін дәлелдеді.
   

- халықтың педагогикалық шығармашылығының оқу-тәрбие үдерісіндегі орны және оны пайдаланудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыра отырып, оларды бүгінгі таңдағы жаңа технологиялармен сабақтастыру мәселесі оңтайлы бағытта шешілуі тиіс;

- этнопедагогикалық сипаттағы іс-шаралар жүйесін жоспарлау, ұйымдастыру және өткізу, оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін қалыптастырудағы тәжірибелік үлгілерін ұсыну бүгінгі заманғы оқыту үдерісін технологияландыру талабымен пәрменді үйлесуі тиіс;

- жаратылыстану пәндерінде этнопедагогика материалдарын инновациялық мектепте пайдаланудың үлгілері мен мысалдарына баса назар аудару қажет.

1. 
   Ел дастандары мен Шәкәрім еңбектерінде этнофизикалық есептеме деректер // «Шәкәрім дәрістері» ІІІ Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Семей: СМУ, 2002. - Б.292-294 (Ж.С.Желдібаевамен авторлық бірлестікте).
   
2. 
   Архимедшілер клубы – дарынды оқушыларды тәрбиелеу гүлзары // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «Жоғары білім сапасын бағалау: тәжірибе, өзекті мәселелер, болашағы». – Семей: СМУ, 2004. - Б.430-433 (Ж.Т.Мылтықбаева, Қ.Н.Нұрсұлтановпен авторлық бірлестікте).
   
3. 
   «Кинематика» бөлімін бекіту сабағы // Математика және физика. – 2005, №1. - Б.57-58.
   
4. 
   Архимедшілер клубы – ой ашқыш және өнер тапқыш талантты талапкерлер бапқанасы // «Дарынды балалармен жұмысты инновациялық психология – педагогикалық тұрғыда ұйымдастыру» облыстық жобалар фестивалі. - Өскемен: ШҚ аймақтық ғылыми-практикалық «Дарын» орталығы, 2005. - Б.239-243 (Ж.Т.Мылтықбаевамен авторлық бірлестікте).
   
5. 
   Өздік өнерімдегі акустикалық автоматика // Шәкәрім атындағы СМУ хабаршысы.– 2005, №2. -Б.31-33 (А.Б.Жанысовамен авторлық бірлестікте).
   
6. 
   Халқымыздың физика-математика саласындағы этнопедагогикалық материалдары – жаңартпашыл мұғалімдердің біліктілігін арттыру бұлағы //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «Жоғарғы оқу орындары мен мектептердің бірлесе әрекет ету тәжірибесі - жаңа сатыдағы мұғалімдерді сапалы даярлау негізі». - Семей: СМПИ, 2005. -Б.358-361 (Е.Қ.Есенжолов, Қ.Н.Нұрсұлтановпен авторлық бірлестікте).
   
7. 
   Педагогикалық білім беру тұжырымдамасы ауқымындағы қазақ этнопедагогикасының негіздері арқылы жеке тұлғаның оңтайлы әрекеттерін қалыптастыру // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция «Жоғарғы білімнің қазіргі жағдайы және интеграциялануы: құрылымы, мақсаты, мазмұны және білім беру технологиясы». – Семей: «Қайнар» ун-ті, 2006. -Б.152-155.
   
8. 
   Орта мектепте физика пәнін оқытуда халық педагогикасын қолданудың кейбір жолдары // «Қайнар» университетінің Хабаршысы.–2006, №4/1.-Б.85-89 (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
   
9. 
   Этнопедагогика материалдары – физика сабағында // Қазақстан мектебі.–2007, №1.-Б.49-52. (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
   
10. 
    Оқушылардың түйінді компетенттіліктерін таным әрекеттері арқылы қалыптастыру – табиғи қажеттілік // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «12 жылдық орта білім берудің жүзеге асуын ғылыми тұрғыдан қамтамасыз ету». – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2007. - Б.175-177 (Ә.К.Алинамен авторлық бірлестікте).
    
11. 
    Физикалық құбылыстар халық педагогикасында // Республикалық ғылыми-практикалық конференция «Жоғары кәсіптік білім беруді реформалау жағдайында педагог кадрларды даярлау». – Семей: СМПИ, 2007. -Б.148-150 (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
    
12. 
    Физика сабағында халық педагогикасын кіріктіре отырып іс-әрекетшіл тұлғаны қалыптастыру // Республикалық ғылыми – практикалық конференция «Жоғары кәсіптік білім беруді реформалау жағдайында педагог кадрларды даярлау». – Семей: СМПИ, 2007. -Б.369-371.
    
13. 
    Физика пәнін оқытуда халық педагогикасының маңызы // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «12 жылдық білім беруге өту жағдайында педагогтардың кәсіби біліктілігін қалыптастыру мәселелері». – Семей: СМПИ, 2008. -Б.338-340.
    
14. 
    Қазақ халқының аспан әлемі туралы түсініктері // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «Білім және ғылым: Қазақстан мен Ресей ынтымақтастығының тәжірибесі мен болашағы». - Семей: СМПИ, 2008. -Б.255-257.
    
15. 
    Халықтық педагогика элементтерін физиканы оқыту үдерісінде қолдану // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы. – 2008, №1(17). -Б.51-54.
    
16. 
    Физикалық құбылыстар Шәкәрім шығармаларында // Қазақстан мектебі.-2008, №8. -Б.46-48.
    
17. 
    Шәкәрімнің рухани мұрасын жаратылыстану пәндерін оқыту үдерісінде қолдану // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «Шәкәрім шығармашылығы қазақ және әлем мәдениеті контекстінде». – Семей: СМУ, 2008.-Б.97-102 (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
    
18. 
    Халық педагогикасындағы физикалық ұғымдар мен амалдар бүгінгі мектепте // Семей мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы. – 2008, №2(10). -Б.40-43.
    
19. 
    Оқытуды технологияландыру талабына сай оқушылардың өздік таным әрекеттерін халықтық педагогика негізінде ұйымдастыру // Семей мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы. – 2008, №2(10). -Б.43-46.
    
20. 
    Оқытуды технологизацияландыру талабының инновациялық аспектілері // Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің хабаршысы. – 2008, №3(51). -Б.105-109 (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
    
21. 
    Организация познавательной деятельности учащихся на основе этнопедагогики - залог разностороннего развития их личности // Вестник Томского государственного педагогического университета. – 2008, №3(77). - С.8-11.
    
22. 
    «Қысым» тақырыбын оқытуда халық педагогикасы элементтерін қолдану // Математика және физика. – 2008, №2. -Б.56-57.
    
23. 
    Жаратылыстану пәндерін оқытуда қазақ этнопедагогикасы элементтерін қолдану // Оқу-әдістемелік құрал. - Семей: Шәкәрім атындағы СМУ баспаханасы, 2009. -150 б.
    
24. 
    Тұлғаның танымдық іс-әрекеттерін пәрменді ұйымдастыру // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «Интеллектуалды ұлт (ғылым, білім және инновация)». – Семей: «Қайнар» (Семей) ун-ті, 2010.-Б.371-373 (С.С.Маусымбаевпен авторлық бірлестікте).
    
25. 
    Халық педагогикасы негізінде оқушылардың танымдық әрекеттерін белсендіру // Семей мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы. – 2010, №1(17). -Б.64-67.
    
26. 
    Оқушының танымдық белсенділігін және ізденісін қалыптастыру// Материалы ІІІ Всероссийской научно-практической конференции с международным участием «Теоретические и прикладные аспекты личностно-профессионального развития». –Омский государственный педагогический университет, 2010.-C.80-82 (Ж.С.Желдыбаевамен авторлық бірлестікте).
    

Школы Республики Казахстан должны стать мощной средой в деле воспитания ярких личностей. Поэтому в педагогической науке и практике актуальным является требование поиска оптимальных форм и методов использования этнопедагогического и этнокультурного наследия народов, в том числе и казахского.

В содержании государственных общеобразовательных обязательных стандартов среднего образования, в учебниках по естественнонаучным предметам недостаточно внимания уделяется использованию возможностей этнопедагогики. Преодоление данного противоречия составляет цель нашего исследования.

Исторически сложилось так, что естественнонаучные предметы относятся к числу тех дисциплин, терминологическая база, положения которых формировались на протяжении многих столетий. Народной педагогикой накоплен определенный опыт их изучения, который необходимо в полном объеме использовать в современной школе.

Выбор темы исследования, связанный с поиском форм и методов активизации познавательной деятельности школьников в процессе преподавания естественнонаучных предметов на основе народной педагогики, обусловлен недостаточностью специальных научно-методических исследований в этой области.

Объект исследования: процесс преподавания естественнонаучных предметов в общеобразовательной школе.

Цель исследования: теоретическое и практическое обоснование формирования познавательной деятельности учащихся в процессе преподавания естественнонаучных предметов на основе народной педагогики.

Методологическую и теоретическую основу исследования составили: теория научного познания, законы диалектики, общие закономерности о диалектических связях в системе «человек-общество-природа» во всестороннем развитии личности, место народной педагогики в учебно-воспитательной работе, учения о формировании познания учащихся, современные проблемы образования, творческие качества личности, теория использования в практической деятельности, философские, психологические, педагогические взгляды, раскрывающие основные идеи народной педагогики.

Основные источники исследования: философские, педагогические и психологические труды по проблеме исследования, официальные и нормативные документы (Конституция Республики Казахстан, Закон «Об образовании» Республики Казахстан, «Концепция развития образования Республики Казахстан до 2015 года», законы, постановления, концепции и др.), программы, учебные планы, учебники и учебно-методические пособия, материалы периодических изданий, опыт педагогической работы автора.

Методы исследования: теоретический анализ философской, психологической и педагогической литературы по проблеме исследования, программ, учебников, учебных пособий, посещение мастер-классов коллег по распространению передового опыта учителей, обмен опытом, контроль познавательной деятельности, педагогическое моделирование, опрос, анкетирование, педагогический эксперимент, методы математической обработки результатов эксперимента.

Результаты исследования:

- раскрыты уровень исследования проблемы формирования познавательной деятельности учащихся; уточнена сущность понятий «познавательная деятельность», «познавательный интерес», «познавательные навыки»;

- определены возможности применения народной педагогики в преподавании естественнонаучных предметов;

- выявлены компоненты, критерии, показатели и уровни формирования познавательной деятельности в процессе преподавания естественнонаучных предметов на основе народной педагогики;

- разработана модель формирования познавательной деятельности учащихся в процессе преподавания естественнонаучных предметов на основе народной педагогики;

- экспериментально проверена эффективность разработанной методики формирования познавательной деятельности школьников в процессе преподавания естественнонаучных предметов на основе народной педагогики.

Разработаны и внедрены:

- учебно-методическое пособие «Жаратылыстану пәндерін оқытуда қазақ этнопедагогикасы элементтерін қолдану»;

- программа семинара «Жаратылыстану пәндерін оқытуда халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру» для учителей естественнонаучных предметов общеобразовательных школ и преподавателей колледжей;

Результаты исследования могут быть использованы в системе педагогического образования и на курсах повышения квалификации учителей.

Апробация и внедрение результатов исследования. Полученные результаты исследования были отражены в работах, опубликованных в материалах международных и республиканских научно-практических конференциях (Семей-2002, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, Алматы-2007, Омск-2010), на областном фестивале инновационных психолого-педагогических проектов одаренных детей (Усть-Каменогорск-2005), в периодических научно-методических изданиях, в том числе журналах, рекомендованных Комитетом по контролю и аттестации в сфере образования и науки МОН РК, на ежегодных конференциях Семипалатинского государственного педагогического института.

Базой исследования явились учебные заведения Восточно-Казахстанской области: школа-гимназия №5 им. Шакарима и средняя школа №16 им. Т.Аманова г.Семея, многопрофильная комплексная школа-лицей им.Абая с.Караул Абайского района, средняя школа им. К.Бозтаева г.Аягуза, средняя школа Айгыз Аягузского района.

• 
  рассматривая место народной педагогики в учебно-воспитательном процессе, возможности и пути их использования в практику преемственность с современными технологиями оказывают эффективное воздействие на правильное решение данной проблемы.
  

- обратить внимание на применение в инновационных школах в качестве образцов и примеров материалов этнопедагогики в преподавании естественнонаучных предметов.

- развитие творчества учащихся на основе народной педагогики в общеобразовательной системе;

- формирование познавательной активности учащихся с использованием современных технологий обучения на основе народной педагогики.

The resume
Zheldybayeva Balgyn Sembayevna
Formation of informative activity of pupils in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics
13.00.01. - General pedagogics, pedagogics and formation history, ethnopedagogics
The actuality of research. In condition of globalized processes occurring in system of secondary education by an actual problem the problem of preservation of ethnic originality of the people acts. One of condition of realization of this position is the reference to inexhaustible sources of national pedagogics. According to the school teacher it is necessary to address constantly to ethnopedagogics, to use its concrete images and examples.

Republic Kazakhstan schools should become the powerful environment in business of education of outstanding personalities. Therefore in a pedagogical science and practice the requirement of search of optimum forms and methods of use ethnopedagogical and an ethnocultural heritage of the people, including Kazakh is actual.

In the maintenance of the state general educational obligatory standards of secondary education, in textbooks in natural-science subjects not enough attention is given to use of possibilities of ethnopedagogics. Overcoming of the given contradiction makes the purpose of our research.

It is developed historically so, those natural-science subjects are among those disciplines, the terminological base which positions were formed throughout many centuries. The national pedagogics saves up a certain experience of their studying which is necessary for using in full at modern school.

The choice of a theme of the research, connected with search of forms and methods of activization of informative activity of schoolboys in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics, is caused by insufficiency of special scientifically-methodical researches in this area.

Object of research: process of teaching of natural-science subjects in a comprehensive school.

Research objective: a theoretical and practical substantiation of formation of informative activity of pupils in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics.

Methodological and theoretical basis of research have made: the theory of scientific knowledge, dialectics laws, the general laws about dialectic communications in system "person-society-nature" in an all-around development of the person, a place of national pedagogics in teaching and educational work, doctrines about formation of knowledge of pupils, modern problems of formation, creative qualities of the person, use theory in practical activities, the philosophical, psychological, pedagogical sights opening the basic ideas of national pedagogics.

The basic sources of research: philosophical, pedagogical and psychological works on a research problem, official and standard documents (Republic Kazakhstan Constitution, Law «About formation» of Kazakhstan Republic, «Concept of a development of education of Republic Kazakhstan till 2015», laws, decisions, concepts, etc.), programs, curricula, textbooks and methodical handbooks, materials of periodicals, experience of pedagogical work of the author.

Research methods: the theoretical analysis of the philosophical, psychological and pedagogical literature on a problem of research, programs, textbooks, manuals, visiting of master classes of colleagues on distribution of the best practices of teachers, an exchange of experience, the control of informative activity, pedagogical modeling, interrogation, questioning, pedagogical experiment, methods of mathematical processing of results of experiment.

Results of research:

- the level of research of a problem of formation of informative activity of pupils are opened; the essence of concepts «informative activity», «informative interest», «informative skills» is specified;

- Possibilities of application of national pedagogics in teaching of natural-science subjects are defined;

- Components, criteria, indicators and levels of formation of informative activity in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics are revealed;

- The model of formation of informative activity of pupils in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics is developed;

- Efficiency of the developed technique of formation of informative activity of schoolboys in the course of teaching of natural-science subjects on the basis of national pedagogics is checked experimentally up.

Are developed and introduced:

- The methodical handbook «Жаратылыстану пәндерін оқытуда қазақ этнопедагогикасы элементтерін қолдану»;

- The seminar program «Жаратылыстану пәндерін оқытуда халық педагогикасы арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру» for teachers of natural-science subjects of comprehensive schools and teachers of colleges;

Results of research can be used in system of a pedagogical education and at courses of improvement of qualification of teachers.

Approbation and introduction of results of research. The received results of research have been reflected in the works published in materials the international and republican scientifically-practical conferences (Semey-2002, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, Almaty-2007, Omsk-2010), in regional festival of innovative psychologically-pedagogical projects of presented children (Ust-Kamenogorsk-2005), in periodic scientifically-methodical editions, including the magazines recommended by Committee under the control and certification in an education sphere and science Of Ministry of Education and science of KR, at annual conferences of Semipalatinsk State Pedagogical Institute.

Base of research were educational institutions of the East Kazakhstan area: school gymnazium №5 named after Shakarim and high school №16 named after T.Amanov town Semey, versatile complex school-lycéum named after Abai, village Karaul ,Abajsky area, high school named after K.Boztaev, town Аyaguz, high school u, Ayaguzsky area.

- Considering a place of national pedagogics in teaching and educational process, possibility and a way of their use to practice continuity with modern technologies have effective influence on the correct decision of the given problem.

- Planning, the organisation and introduction of systems of activity of ethnopedagogical character, working out of pre-production models of formation of informative activity of pupils cause a mutual combination of requirements of technologization with modern technologies of training;

- pay attention to application at innovative schools as samples and examples of materials of ethnopedagogics in teaching of natural-science subjects.

- pay attention to application at innovative schools as samples and examples of materials of ethnopedagogics in teaching of natural-science subjects.

Area of use of results of research: results of research can be used in system of a pedagogical education and at courses of improvement of qualification of teachers of comprehensive schools and teachers of colleges.

Research prospect. Considering that the given research not in a condition to the full to take up all questions, we consider possible carrying out of the further researches in following directions:

- Development of creativity of pupils on the basis of national pedagogics in general education system;

- Formation of informative activity of pupils with use of modern technologies of training on the basis of national pedagogics.

Басуға 20.10.2010 ж. қол қойылды. Пішімі 6084 1/16. Офсеттік қағазы.

Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ баспасының баспаханасында басылып шықты