Казакбай Абдышев Ыр дүйнө

Досумдан бөлгөнүнө ишенбеймин.

Досумдун өлгөнүнө ишенбеймин.

Досумду көмгөнүнө ишенбеймин.

Тандап туруп өзүңө жолдош болдум.

Жоруктарың жашоодо үлгү болуп,

Жолдош эмес, жан кыйган жан дос болдум.

Турчу элең буйдалбастан акыл курап.

Туш келсе бет алдымдан тоскоолдуктар,

Турармын арбагыңдан акыл сурап.

Жашы жыйырма куракта келген экен.

Көкүрөк муң, көздөрү жашка толуп,

Көп жылы күтүп мени көргөн экен.

Ошол тарткан азабы жетпегенсип,

Отузга жетип-жетпей өлгөн экен.

Кан жутуп, кайгы басып атам байкуш,

Казактын талаасына көмгөн экен.

Атабыз элүү жашта жалгыз калып,

Ажалдын мыйзамына көнгөн экен.

Ападан эрте калып бу Казакең,

Азабын жетимдиктин көргөн экен.

Ошондо жыйырмадагы казак кызы,

Ордуна эне болуп келген экен.

Жүзүм чайып суусуна жуунгамын.

Олтуруп коломтонун чекесинде,

Отуна колум кактап жылынгамын.

Казактарда киндигим каны тамган.

Казак чал азан айтып, жар чакырып,

«Казакбай» деген энчи атымды алгам.

Майын салып оозумду ачып берген.

Тушоомду кесиптир бир баласы,

Эдиреңдей жарышта ашып келген.

Атам черткен Токомдун комузуна.

Бир кулагым шаңк эте ачылыптыр,

Казак черткен домбура добушуна.

Отузга жетип-жетпей кайран энем.

Ошондо жыйырмадагы казак кызы,

Ордун ээлеп алганга айран элем.

Мен тутунган экинчи энем болду.

Мүнөзү тарс-турс этип чапчаң эле,

Бирок да тамак-ашка кенен болду.

Ал дүйнө алды менен атам кетти.

Артында жыйырма жылдай жесир калып,

Жетимиш бир жашында апам кетти.

Эринчээкмин, көңүл жай курсак тойсо.

Илгеркидей Үкүгүл апама окшоп,

Көк желкеге бир койор киши болсо.

Апама «таарынчым» бар жалгыз гана.

Болгону үч карындаш төрөп берип,

Мен жүрөмүн эркектен жалгыз бала.

Мекениң көз жетпеген кенен жайык.

Тоолук кыргыз конокко барып калса,

Тососуң кучагыңды кенен жайып.

Сан миңдеген келесиң малың жайып.

Базар, дүкөн тирелип тамак-ашка,

Баратат күндөн күнгө элиң байып.

Качан барсам берерге ашың белен.

Кейибей, кетенчиктеп тартынбастан,

Керек десе дос үчүн башың белен.

Казак, кыргыз ырларын айкай салам.

Качантан ирегелеш катар жашап,

Казагым, сени менен сыймыктанам.

Ишибиз алга жылып бара берсин.

Кыргыз-казак достугу бекемделип,

Кылымдан кылымдарга кала берсин!

Кайдасың айтсаң боло кабарыңды.

Отуз жыл өтсө дагы карегимден,

Өчүрбөй келатамын жамалыңды.

Жоготпой али сактап жүрөсүңбү,

Сүрөтүңдү түшүргөн барагымды.

Кай бирде жаркылдатып кабагыңды.

Отуз күндөй курортто бирге жүрдүк,

Ойго салып кез-кезде агайыңды.

Жүрөгүм аңтарылчу көрүп алып,

Жутканда чай көрүнгөн тамагыңды.

Аныктап билгим келет кабарыңды.

Эми деле көрсөм деп куштарланам,

Элүүдөн өткөндөгү жамалыңды.

Камынып атайылап издеп барсам,

Калың казак журтунан табамынбы?

Бири үзүлсө бири күүгө келбеген.

Өң-түсүндө айрыма жок кымындай,

Бири талаа, бири тоону жердеген.

«Кыргыз уксап менин бетим жапжалпак.

Кымыз ишип, кой, жылкының этин жеп,

Кыргыз уксап мен да кийем ак калпак».

«Талашы жок, казак, кыргыз бир тууган.

Кымыз, эт жок курсагыбыз ач калса,

Чөп-чар менен багып алат бир дунган.

Кыргыздарым курсагыбыз ач дешет.

Карды ашкан казак туыс ас жейди,

Курсагы ачкан кыргыздарым аш жешет.

Бири үзүлсө бири күүгө келбеген.

Казак, кыргыз эгиз баатыр сынындай,

Каршылашкан жоого намыс бербеген.

Эки бетим жалпак казак жүзүндөй.

Даңгырата «Сары-Арка» чертилген,

Домбуранын кылы жүрсүн үзүлбөй.

Каалаймын аман жүрсүн алтын басың.

Карагым, ашык маңдай кабагыңа,

Кайгынын көлеңкеси тартылмасын.

Көздериң жулдыз болуп жанатындай.

Күнүгө көрүү үшин дидарыңды,

Гүл кылып көкүрөккө тагатындай.

Кыргыздын жигиттерин гашык кылып.

Жүргин деп сени көздей асыктырып.

Ала жипти аттабаган жар элең.

Адилеттүү, ачык колдуу, кең пейил,

Алыш-бериш салтына да шар элең.

Атың уйкаш Пайгамбардын зайыбы—

Акылы мол Хадичадай бар элең.

Калем сап менен карандаш.

Ортого салып болгонун,

Ой-тилеги таламдаш.

Эчтемеден жазганбай.

Таамай айтчу өз оюн,

Ташка тамга баскандай.

Азгырбайт аны азгырык.

Жети өлчөп, бир кесип,

Иш кылбайт такыр шашылып.

Калп эле күлүп сүйлөгөн.

Каршы болуп бирөөгө,

Конфликти сүйбөгөн.

Көрсөтпөй анча каршылык.

«Өчүргүч» деген досуна,

Өчүртчү изин жашырып.

Келтире сынды жазышты.

Чындыкка күбө биз дешип,

Кол тамгасын басышты.

Өчүртүп койду өз атын.

«Арызчыл» деп калем сап,

Алдырып койду кызматын.

Кайкая басып шат жүрөт.

Кампайтып коюп курсагын,

Карс-карс эте калп күлөт.

Башы жоктун «бал» сөзү бар, жан кейитип тажаткан.

Сопсоо туруп, мас болгуча анын келжир сөзүнө,

Сонун болор мас болгонум кадимки эле арактан.

Басып кетер «ичкич» акын Байдылданын бир сөзү.

Барып сыйын, көр үмүткө, кур дүрмөткө алданбай,

Мазар сага Мидин менен Райкандын мүрзөсү.

Көңүл калып, жалган сөздөн сабырымды суз кылам.

Башым ооруйт, пайдасы жок, жайгара айткан кур сөздөн,

Баса куйчу, андан көрө «эргулуңдан» жүз грамм.

Жанды кыйып, көздөсөмбү тиги дүйнө тарапты.

Түбөлүккө көр түбүндө жата берем мас болуп,

Коюп койсо мүрзө үстүнө бир бөтөлкө аракты.

Аңгычакты «эргулуңдан» шыпырманы урайын.

Бүгүнкүнүн будуң-чаңын аз да болсо унутуп,

Кирдеп кеткен, шейшеби жок төшөгүмө кулайын…

Жыпар жытың аңкыган.

Көргөндө сулуу жүзүңдү,

Көп жигиттер арзыган…

Ичкен ашың унутуп,

Илимдин түштүң артынан.

Аз-аздап барып жоголду,

Адепки ашык болгондор,

Артыңдан ээрчип самсыган.
Токтобой мезгил тынымга,

Топ жылды камтып арага.

Керсары болуп үңүлгөн—

Кетпеди эмгек талаага.

Кырк жашыңда жактадың,

Кандидаттык даража.

Эркектерди унуттуң,

Эч бири келбей санааңа.

Эки эмчекти ийитип,

Эмизбедиң балага.

Эркек болуп бербеди.

Катып калган денеңе,

Эрмек болуп бербеди.

Бойок болуп бербеди.

Отоо чөптөн арылткан,

Орок болуп бербеди.

Койнуңда жаткан бир жолу,

“Конок” болуп бербеди.

Эмилбей эмчек «дат» болуп.

Жеңе деген атың жок,

Эне деген атың жок,

Кайран өмүр өтөт ээ,

«Кара далы» ат конуп…

Каракол калаасынын теректери.

Калдайып асман тиреп турган менен,

Кана айтчы, алар кимге керек деги?

Көп чиритпей, бир ишке жаратпайбы.

Олтурган отуну жок жармачтарга,

Отун кылып, чиригин таратпайбы.

Ошону Караколдук билишпейби?

Орустар тиккендиктен «арам» дешип,

Ошондуктан аларга тийишпейби?

Калдайган караан эл керек.

Бейкутта болуп журт ичи,

Береке чачкан жер керек.

Эң биринчи карыга,

Эңкейбеген бел керек.

Калыңдап төшөк салынган,

Кадыр-сыйлуу төр керек.

Каткан сөөгүң жумшарткан,

Нымшып чыккан тер керек.

Сеңселткен аппак сакалын,

Серүүндөп жүргөн жел керек.

Жай олтуруп күү черткен,

Жашаң чөптүү дөң керек.

Акыл берген жаштарга,

Айныбаган мээ керек.

Жакшы чыкса балдары,

Жанына кубат-дем берет.

Небере турса эркелеп,

Чөбөрө турса желкелеп.

«Келиңиз ата, чай ич» деп,

Келиндин сыйы эң керек.

Кемпиринин алдында,

Кеткени жакшы эртерээк.

Кор болуп күн көргүчө,

Койнуна алган көр керек!

Жаштыгым уурдап алдыңбы.

Билинбей,

Алтымыш жашка бардымбы?

Акырдан кетпей жем жеген,

Мен эмне,

Чобур ат болуп калдымбы?
О мезгил, о мезгил, о мезгил,

Жашымдан бердим мээнетти.

Жашап келдим сөөлөттүү.

Канчалык калды өмүрүм,

Мына эми,

Карыганда берсин дөөлөттү.

Алтымыш эбак ашсам да,

Ал-күчүм али кайта элек.

Абышка болуп калдың деп,

Же койчу,

Аялым азыр айта элек.

Жаңы жыл, жүргөн элең сагындырып,

Кучак жайып, өзүңдү тосуп алам,

Кубанычка сезимди чагылдырып.

Көңүлүң бөлчү.

Сагынып калдым,

Колуңду берчи.

Кубанып турам,

Жүрөгүм ысып.
Жаңы жыл, калың жааган карды бергин,

Жана да кырман толо данды бергин.

Туташ жаткан Ала-Тоо аймагына,

Туягына сан жеткис малды бергин.

Жаңы жыл келди.

Белендеп келген,

Белегин берди.

Жообум мындай,

Жакшы иштеп берем,

Жалкоолук кылбай.
Жаңы жыл бейкуттуктун жылы болсун,

Элиме бак-таалайдын нуру консун.

Көп улуттуу Ала-Тоо аймагына,

Достуктун, ынтымактын ыры толсун.

Ырдайлы достор.

Бир жерден жылбай,

Турбайлы, достор.

Чарчоону бүгүн,

Билбейли достор!
30.11.2008

КЕЧ КҮЗ
Күн мурунтан чамынып,

Койгонсуп кышка камынып.

Ала-Тоо жатат менсине,

Апакай тонун жамынып.

Айдалчу жазда кош калып.

Айдоонун бети бош калып.

Жалбырактын бири жок.

Тартылып азыр тоо суусу,

Тамырды жулар сүрү жок.

Бутактарда, талдарда,

Ордун ээлеп булбулдун,

Отурат азыр коң карга.

Күзгү жамгыр турат жаап.

Болпоюп аппак кыш келет,

Босогону бир аттап.

Коңгуроо үн комузун алып колго,

Колдору көзгө илинбей салып жорго.

Чериң бир жазылчу эле, атаң көрү

Чертип турса күүлөрдү Карамолдо.
Өз энчисин элине берип кеткен,

Уктуң беле, Ыбырай терип черткен.

«Боз салкын», «Жыргал күндү» эшиткенде,

Боюң жибип, жан дүйнөң эрип кеткен.

Шекербектин черткенин көрдүң беле?

«Жүрөк толкуйт», «Ак тамак, көк тамакты»,

Укканда кетчү эле го көлкүп дене.

Кең көөдөн комузунун жаагын айрып,

Асылбектей черткенди көрө элекмин,

Айтылуу күү—Токомдун «Тогуз кайрык».

Комуз барбы Болуштун комузундай.

«Саринжи-Бөкөй» күүсүн черткен барбы,

Сабалап Маадазимдин Болушундай.

Таасындап ким черте алат Асанбектей.

Айрым бир комузчулар кайрып жүрөт,

Анткен менен баары бир аган жетпейт.

Күүлөрүн укканыңда жанды эриткен,

Комузду Самарбүдөй барбы черткен?

Азырынча андай кыз көрө элекмин,

Аны тарткан сиңдиси кайда кеткен?

Бирде жигит төө минет.

Таманы менен жер таптап,

Бирде жигит жөө жүрөт.

Жөөгө салам берип жүр.

Калганыңда жөө жүрүп,

Көкүрөктү керип жүр.

Жөлөбөйт сени төө минген.

Кучагын жайып ошондо,

Жөлөп калат жөө жүргөн.

Жөө жүрдүм деп чөкпөгүн.

Шыпырылып түшөсүң,

Төө миндим деп көппөгүн!

–Жүрөгүң көтөрө албайт бийик жерди.

Андыктан тоодон ылдый түзгө түшкүн,

Элиң таштап, эл кылып бөтөн элди.

Бөөдө эле үй-бүлөмдү кыйнабайын.

Тагдырыма жазылса кыска өмүр,

Көнбөскө чара жок да не кылайын?

Койгула бөксөдөгү көрүстөнгө.

Эл жүрсүн арбагыма куран окуп,

Эң болбосо мүрзөмдү көрүшкөндө.

Кеп кылды жанын бакпайт дешип туш-туш.

«Башканы таштасам да бул өмүрдө,

Элимди таштай албайм» дегени укмуш!

Алганда аны колго Курмангазы,

Ажайып укмуш күүлөр жаралыптыр,

Неге тең ал күүлөрдүн турган баасы?

Жел аргы алып жүрүп кеткен экен.

Кечиктирип, эңсетип, зарыктырбай,

Кең казак эл-журтуна жеткен экен.

Казактын тарыхынын үзүндүсү.

Кадимкидей көрүнөт кайрыктардан,

Качанкы өткөн турмуш, казак жүзү.

Досу ким, душманы ким, ылгап берген.

Кара өзгөй, залимдикти бетке айтып,

Калкынын кайгысына ыйлап берген.

Чыгалбай залимдердин тырмагынан.

Добушун угам элдин ошондогу,

Домбура күүлөрүнүн ыргагынан.

Аягыңды кишенге жараладың,

Араа менен чынжырын араладың.

Биримдикке чакырган «Ксен ашкан»,

Билемин ара жолдо жаралганын.

Кайраттуу Алка¹ апанын жүзүн көрөм.

Бүтүндөй эне көркүн ачып берген,

Бул күүнү «Эне гимни» дээр элем.

Көрүп турам укканда «Кишкентайды».

Эл журтун үндөп чыккан азаттыкка,

Эр жүрөк казак жигит Исатайды.

«Балкаймакты» жакшылап угуп турса.

Кара суу балкаймактай даамданат,

Казак кызы ийилип сунуп турса.

Эмгекчи элди апаатка учураткан.

Эки кылда сүйлөсө «Көбүк шашкан».

Неге тең жалгыз гана Сары аркасы»?

Билемин мага эч ким күнөө койбойт,

Атасам мен бул күүнү «Казак маршы».

Аларды мен угуудан тажабаймын.

Кошулуп домбуранын добушуна,

Комузда чертип черден тарабаймын.

Жабылбай Куран китеп колдо болгон.

«Жакшы жүр, жамандыкка барбагын» деп,

Жашымдан ыймандуулук жолго койгон.

Көзү жырык жараксыз ийнесине.

Сүзүп келем таза ыйман кайыгында,

Сүңгүп кирип сулуулук дүйнөсүнө.

Жан дүйнөм—Орозовдун «Насыйкаты».

Жан дүйнөм—жаратылыш кооздугу,

Жан дүйнөм жана турмуш акыйкаты.

Түк дагы кабылбадым айыптарга.

«Күнөөм» бар, атам айтып кетпептир да,

Көз салам чырайы бар зайыптарга.

Башка аялга көзү түшүп көрбөдү.

Анан дагы андагы бир касиет,

Адил жүрүп, калпты айтып көнбөдү.

Болмушунда—кырк жыл өткөн өмүрдө,

Болгон эмес жалган учкан «өрдөгү».

–Болуп келдим бир келиндин койнунда.

–Эмне дейсиң? Кутургандан соосуңбу?

Э, койсоңчу, бул айтканың ойнуң да?

Эри анда: –Күнөө экенин билбепмин,

Эми ошону көңүлгө албай койгун да.

Аялы алды эрин катуу жемеге—

Өткөргөнүн башка аялдын койнунда,

Өлүп кеткир, күнөө эмес дейт, дегеле!

Анда эри жооп айтты кебелбей:

–Ачууңду келтирбегин жөн эле.

Күнөөм эмне, кылганымбы жакшылык,

Күйөөсү жок бир бечара немеге.

Мылтык алып, ок чыгарып атпадым.

Байкуш келин өзү сурап турган соң,

Бар болгону эркектигим актадым.

Калп айталбайм аны жакшы билесиң.

«Кирип алгын үйүнө» деп уруштуң,

Кандай акмак таштап кетет бүлөсүн?

Башка аялга теңебеймин өзүңдү,

Балдарымдын энесисиң бир өзүң.

Эми элеки эрин жаткан коркутуп.

Эмне дээрин биле албастан унчукпай,

Эси эңгиреп, жары калды олтуруп.

Эмнеликтен кубанычпы, ызабы,

Эки көзүн мөлт-мөлт жашка толтуруп.

Элжиреткен мээрими,

Эң сонун тура кыз деген.

Кыздын назик жүрөгү,

Кыйнала калсак тыз деген.
Элес албай аларды,

Эрдемсийбиз биз деген.

Карды ачкан эркектер,

Карындашын издеген.

Кыздан Кудай айтпады.

«Казакбай, сенин күнөөң» деп,

Кайра мени айыптады.

Десем ага жакпады.

Бала жатчу уясын,

Таптакыр «жаап» таштады.

Колоңдойбуз төрт эркек,

Аялдан жалгыз апабыз.

Жоорун улам жаңыртып,

Жонунан түшпөй жатабыз.

Ташып жаткан апабыз.

Аш-оокатты казанга,

Асып жаткан апабыз.

Багып жаткан апабыз.

Топчуларды үзүлгөн,

Тагып жаткан апабыз.

Алып берген апабыз.

Төшөгүбүз жатарда,

Салып берген апабыз.

Сүрүп жаткан апабыз,

Кийимдерди сөгүлгөн,

Бүрүп жаткан апабыз…

–Алсаң боло кыз төрөп.

Аңтарылтып көздөрүн,

Анда аялым өпкөлөп:

Дагы эркек төрөрмүн.

Беш эркекти багам деп,

Көргүлүктү көрөрмүн.

Болбогула эринчээк.

Андан көрө балаңа,

Алгын дегин келинчек…

Кийирди үйгө келинди.

Түгөнбөс үйдүн түйшүгү,

Эки аялга бөлүндү.

Төрөдү эркек баланы.

Тукумунан Абдыштын,

Кыз төрөлбөй калабы?

А бирок куру сестенбей,

Кудайымдан сурайын.

Адамды үмүт жашатат,

Үмүтүм үзбөй турайын…

Эки кыз удаа төрөдү,

Эрдик кылып келин ай!

Биринин аты Зубейда,

Биринин аты Бегимай.

Эки кыз төрөп берди деп,

Элиме кылам жарыя.

Биринин аты Бермет да,

Биринин аты Дария.

КЫРГЫЗ ЖУРТУМ, КАЗАК КАЛКЫМ
Абалтан ирегелеш казак, кыргыз,

Асманда кошоктошуп жанган жылдыз.

Түк дагы өңүбүздө айрыма жок,

Түбүндө бир атанын балдарыбыз.

Казактар мекендесе талаа жерин,

Кыргыздар тоодо жашап калганыбыз.

Жакындап ийгиликтер келди мага.

Комузум, казактардын домбурасы,

Кол үзбөс шериктештер болду мага.

Күү чертип комузума үч кыл таккан,

Күү тарттым эки ичек домбурага.

Жашасын өмүр улап кыргыз калкым.

Калтырган Курмангазы, Таттимбетти,

Калың журтум жашасын казак калкым.

Жаппастан чек арасын тосмо коюп,

Жашашсын бир туугандык жасап салтын.

Кагылам, кыргыз журтум, казак калкым!

КЫРГЫЗДЫН ЖИГИТТЕРИ
Бүктөгүн кашабаңдын белин кайрып,

Бүркүтсүңөр кыргыздын жигиттери.

Түн түшүп, эл башына мүшкүл келсе,

Түркүксүңөр кыргыздын жигиттери.

Тулпарсыңар кыргыздын жигиттери.

Шумкарсыңар кыргыздын жигиттери.

Туйгунсуңар кыргыздын жигиттери.

Куйручуктай сөздөрдү чукуп тапкан,

Куудулсуңар кыргыздын жигиттери.

Акынсыңар кыргыздын жигиттери.

Багынып баш ийбеген ажал-отко,

Баатырсыңар кыргыздын жигиттери.

Шайырсыңар кыргыздын жигиттери.

Кыргыздын эл-жери үчүн жан кыюуга,

Дайынсыңар кыргыздын жигиттери!

Жаш бойдон көз жумуптур кыргыз энем.

«Жакшы эле» деп билгендер мактап калат,

Жаркылдап ачык кабак, пейли кенен.

Мага ушинтип жалына берген экен.

Ошол үнү Кудайга жетсе керек,

Отузга жетип-жетпей өлгөн экен.

Эбак өлгөн энемди эстей берем.

«Анчалык жалынбачы аларга» деп,

Астыртан аялымды тескей берем.

Өз эненин мээримин билбей келем.

Апамдын алпештеген жалгыз сөзүн,

Аялымдан табалбай издей берем.

Чокуларын түбөлүк мөңгү баскан.

Мөлт-мөлт эте тамчылап мөңгүлөрдөн,

Мөлтүр суулар өзөндө өргүп аккан.

Бейкуттукта каалгып бүркүт учкан.

Дүркүрөп жакындасаң үркүп учкан.

Мекеним–мал киндиктүү Кыргызстан,

Төрт түлүгү жайлоолоп төргө чыккан.

Колунан не бир буюм жаралууда,

Керемет уздар чыгып келин-кыздан.

Эгини, жер-жемиштин баары бышкан.

Ала-Тоонун жер астын чалгындасак,

Алтын, күмүш…башкасы дагы чыккан.

Ысык-Көл, Соң-Көлдөрү…чалкып жаткан.

Чер токой, сулуу төрлөр, капчыгайлар,

Четтен келген конокту таңыркаткан.

Эс алышат түркүн эл келип тыштан.

Эркелетип тоо жели, көл толкуну,

Беш бармак, бал кымыздан даам сызган.

Меймандос, мээримдүүлүк ыйман туткан.

Жалтанбай намыс үчүн төрөлүшкөн,

Жаштары мелдештерде мөөрөй уткан.