Мазмұны Кіріспе І тарау. Оқушыларды қолөнерге баулудағы халық педагогикасының негізін қалыптастыру

жағдайындағы әлеуметтік-экономикалық саясаттың маңызды бағыттарының бірі болып саналады.

Е.А.Глинская мен А.К.Наймушин, И.И.Литвин, Я.А.Шахова т.б. өз еңбектерінде тігін тігудің технологиясы, оның ішінде ең негізгі түрлері, түрлі қарапайым бұйымды тігу, адамның өлшемдерін алу, пішу технологиясын модельдеу жолдарын көрсеткен.

Дәстүрлі емес сабақгарды өткізу жайында әдістемешілер мен үстаздардың тәжірибелерінен, мысалы Р.Әлімкүлова, Р.Алпысбаева, Р.ізтілеуов, Д.Төлеубекова, Қ.Қайым, К.Жүнісова т.б. журналдарда беріліп жүр.

Сондықтан оқушыларға қалыңдық киімін тігу барысында ою-өрнектердің орналасуын үйрету барысында біз окушылардың бойындағы әсемдікті түсіну және сезіну, эстетикалық көзқарасқа, ұқьштылыққа, сұлулыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке т.б. баулимыз.

Осыған орай біз диплом жұмысымызды «Қалыңдық киіміндегі ою-өрнектердің орналасу ерекшеліктерін үйрету» деп алдық.

Зерттеу_жұмысының_объектісі'>Зерттеу жұмысының объектісі:

Технология сабағында ұлттық қалыңдық киімінде ою-өрнектердің қолдану тәсілдері.

Зерттеу жүмысының пәні: Ою-өрнектерді технология сабағында қолдану тәсілдері барысында оқушылардың ептілігі мен дағдысын қалыптастыру жолдары..

Зерттеудің_ғылыми_болжамы'>Зерттеудің ғылыми болжамы:

Оқушыларға ұлттық қалыңдық киімін әзірлеуге болады, егерде: үйірме сабағында окушыларға ұлттық киімдерді қолдану мазмұнына қосымша енгізілсе, онда оларды еңбек етуге тәрбиелеу мүмкіндігі артады.

Зерттеудің міндеттері:

• 
  Технология сабағының теориялық негіздерін анықгау;
  
• 
  Ұлттық киімдерді технология сабағында қолдану тәсілдерін
  анықтау;
  
• 
  "Киімді конструкциялау мен модельдеу" мамандығы бойынша
  ұлттық қалыңдық киімін технология сабағында қолдану
  тәсілдерінің мазмұнын анықтау.
  

- Оқушылар қалыңдық киімін жасауда әдістемелік нүсқаулар дайындау.
Зерттеу жүмысының практикалық маңыздылығы:

Жалпы білім беретін мектептерде педагогикалық іс-тәжірибеде және технология сабағы барысында пайдалануға болады.

Зерттеудің әдістемелік жаңалығы:

• 
  Ұлттық қалыңдық киімін сәндеудің қазіргі заман мәдениеті
  талабына сәйкестігі ескерілді;
  

Оқушылардың еңбекке деген қызығушылығын арттыруға
мүмкіндігі барлығы нақгыланды;
I-тарау Оқушыларды қолөнерге баулудағы халық педагогикасының негізін қалыптастыру

1.1. Қазіргі кездегі эстетикалық тәрбиенің мәні, міндеттері

Адамдардың эстетикалық сезімдері олардың өмірінде зор ролъ атқарады. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкіндік береді. Біз әр адамның адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей етіп дамытуымыз керек. Адамның әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік және ұждапсыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тәртібі мен мінез-құлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемділікке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы керек екендігі шығады.

Қазіргі кезде эстетикалық көзқарастарды тәрбиелеу – тәрбие барысының зейін салуды, күн санап өсіруді талап ететін мәселесі. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің емес, еңбек, қоғамдық қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның шындыққа қатынасын анықтайды.

Адам өмірінде эстетикалық көзқарас әрдайым қуатты рухани күш ретінде көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңнен бастап әсемдікке ұмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар қатар-құрбыларына, ересектерге еліктейді. Балалардың өз еңбек іс-әрекеті тиімді және саналы болуы үшін оның ұйымдастырылуы толысын, тамаша нәрсені қабылдау деңгейіне жеткені жөн. Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемдігі ашылады.

Еңбек әсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемділігіне сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек белсенділігін кеңейтуге дем береді. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің экономилық мәселелерге әрі тікелей әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани және материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды. Өңдірілген товарлар сапасының әсемдігі тұтынылу жағына үлкен әсер етеді. Мұның өзі әр баланың білім алуында белгілі дәрежеде эстетикалық көзқарас мәдениеті болуын талап етеді.

Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы қоғамдық идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы санаға өте күшті әсер ету жүзеге асады.

Сонымен, оқушылардың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу дамыған әсемдік сана мен талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін қалыптастырудың мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған процесі. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде ең алдымен өзіне тән қызмет атқарады. Ол іс-әрекеттің барлық түрлеріндегі әсемдік нышанын анықтап, оны оқушының әсемдікке көзқарасының дамуы, білім алуы, қалыптасуы құралына айналдырады.

Кең ой-өрістілік сөйлеу іс-әрекетінің мазмұнынан сөз өнерін, ақыл-ой еңбегін, шындықтың объективтік жақтарын, көркем сөз сұлулығын бөліп қарайды. Еңбек іс-әрекетінде еңбек мақсаттары және процесі, оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі. Құқықтық іс-әрекетінде қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның ынтасы мен тәртібіндегі сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс-әрекеті барысында балаларға көзге көрінетін әлем, музыкада адам жасаған дыбыс үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тәрбиесі мәдениеті және гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тән және жан сұлулығын таниды т.б.

Әсемдікке тәрбиелеудің оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде жанама қызметі де бар.

Әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола отырып, сонымен бірге оның іс-әрекетінің белсенді және тиімді ден берушісі де болады. Оқушы өнегелігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа адамдарға тартымды етеді. Оқушылар алдында ашық көрініс берген еңбек әсемдігі, ол еңбегі тартымды етеді және еңбек іс-әрекетінің процесін жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп және құқықтық әрекеттерін орындауға жетелейді.

Баланың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әртүрлі өмір мен қатынастар және әсерлер ықпалымен жүзеге асырылады. Кіші мектеп жасындағы балалардың эстетикальгқ көзқарасы үздіксіз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе - оқу, қоғамдық және тұрмыстық еңбектің жаңа жүйеге түсуі.

Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің негізгі құралы - өнер. Ол шындықты көркем, сезімді қабылданылатын бейнелер арқылы бере отырып және осылар арқылы адам сезімі мен санасына әсер етіп, оның көзқарасын қалыптастыруға жәрдем етеді. Педагогикада эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салалармен тығыз байланысы қаралады. Балалардың ақыл-ой тәрбиесін, зерттелген құбылыстар әсемдігін ашпай жүзеге асыру мүмкін емес. Еңбекке тәрбиелеу - адамдардағы әсемдікті, еңбек мазмұны мен процесін таңымай саналы тәртіп пен мінез-құлықты тәрбиелеу мүмкін емес. Сондай-ақ әсемдікке көзқарасты тәрбиелеуді өмірден, белсенді іс-әрекеттен және мұраттарға жету жолындағы күрестен оқшау қарауға болмайды.

Мектеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан, еңбек іс-әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп қана қоймайды, күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен іскерлігін тәрбиелейді.

Сонымен эстетикалық тәрбие табиғатты, өнердегі, еңбектегі, өмірдегі ең жақсыны қабылдау, одан ләззат алу. Эстетикалық тәрбие адамды дүниедегі әдемілік атаулыны бағалай білуге үйретеді. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керісінше ұсқынсыздыққа жағымсыз көзқарасты қалыптастырады.

Эстетикалық тәрбиенің өзіне тән міндеттері бар. Олардың бірі – эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдауды тәрбиелеу. Өмірдегі, өнердегі әдемілікті сезу және көру адамдарда әр түрлі болады. Біреулр әдемілікке үңіле қарап, оның сырын білуге тырысады, ал кейбіреулер оған онша мән бермейді, қалай болса солай қарап, жанына өте шығады. Әдемілікті сезу үшін, оған түсіну үшін ең алдымен бейнелеу өнері, музыка және ән саласынан әрбір адамда білім болуы қажет. Білім адамды әдеміліктің объективтік критерилерімен қаруландырады. Білімді адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді. Айналадағы дүниеге сезімталдық, эстетикалық қабылдау қырағылығы, ықыластылық, қамқорлық баланың эстетикалық дамуының негізі болады.

Эстетикалық ұғымды, байымдауды, баға беруді қалыптастыру – эстетикалық тәрбиенің тағы да бір міндеті. Әдемілікті сүю, оған түсіну үшін балаға негізінен көмектесетін білім. Сондықтан бала бейнелеу өнері саласындағы ырғақ, үндестік, музыка мен әндегі дыбыстарды және өнер әдістері туралы білімді игеру қажет. Осыған байланысты ол эстетикалық терең түсінуге тырысады, байымдай және бағалай біледі.

Көркемдікке және сұлулыққа баға беру үшін эстетикалық танымның маңызы өте зор. Эстетикалық таным – бұл өмірдегі, еңбектегі және табиғаттағы сыртқы әдемілік пен нағыз сұлулықтың арасын ажырата білу, өнер шығармаларына жоғары талап қою. Мысалы, мұзда конькимен мәнерлеп сырғанақ тебу, яғни жарысы өткізіледі. Сонда орындаушыларға екі түрлі баға, яғни бірінші баға – көркемділігін келістіре орындағаны үшін, екінші баға мәнерлеп сырғанаудың техникасын жоғары дәрежеде игергені үшін қойылады. Әрине, орындаушыларға әділетті баға қою үшін мамандардың, әсіресе төрешілер алқасының танымы, білімі жоғары дәрежеде болуы керек.

Эстетикалық танымның дамуына көбінесе өнер үлгілеріне қабылдаумен, не тегінде шығармашылық байланысты іс-әрекеті мүмкіндік береді.

Қазіргі жағдайда біздің қоғамдық өміріміздегі қажетті мәселелердің бірі – баланың эстетикалық белсенділігін тәрбиелеу. Ол әдемілікті сезіп және оның заңдарын түсініп қана қоймай, осы заңдар бойынша өзін қоршаған айналаға өзгеріс жасауы қажет. Өмірге енген эстетика «еңбек, табиғат эстетикасы, адамдар қатынасы және жай-жағдай эстетикасы) адамды сүйсіндіреді. Адам белсенді түрде өмірдегі әдемілікке, көркемдікке өз үлесін қосып, оны көріксіздіктен, ұсқынсыздықтан қорғауы қажет.

Балаларды эстетикалық белсенділікке тәрбиелей отырып, оларды өздігінен ілтипатты оқырман, қайырымды көрермен, сезімтал тыңдаушы болуға үйрету керек. Балалар әдебиетті оқуға кинофильмді, теледидарды, спектакльді көруге, музыканы тыңдауға өте ынталы болады. Әр түрлі әдеби, музыкалық шығармалардағы іс-әрекеттің оқиға желісін дұрыс түсіну үшін балаларды көп ізденуге үйрету, бағыт беру ұстаздардың басты міндеті.

Баланың эстетикалық мәдениеті және белсенділігі тұтас педагогикалық процесте дамиды. Сондықтан оның барлық еңбек демалысы эстетикалық бағытта тиімді ұйымдастырылса, ол өз өміріне әдемілік элементтерін енгізе алады.

Эстетикалық тәрбиенің маңызды міндеті - өнер және әдебиет салаларында балалардың қабілетін, ынтасын және бейімділігін дамыту. Осыған орай, мектепте оқушылардың ықтимал мүмкіндіктерін және қабілетін барынша ашу керек.

Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары - әдебиет және өнер. Олар зор идеялық тәрбиелік роль атқарады. Әдебиет пен өнер адамдары қуанышқа бөлейді, олардың идеялық жағынан баюына игі әсер етеді. Өнер және әдебиет адам санасына белгілі көзқарастарды әр түрлі құралдар арқылы (әдебиетте – проза, поэзия; кескіндеме – жанр, баталия, пейзаж; мүсінде – бюст, т.б.; музыкада – симфония, оратория, ән енгізіледі).

Белгілі орыс суретшілері П.А.Федотовтың, В.Г.Пероговтың, И.Е.Рениннің, В.В.Верещагиннің, И.ИШишкиннің, И.Н.Левитанның және қазақ суретшілері Ә.Қастеевтің, М.Кенбаевтың, Қ.Шаяхметовтың т.б. шығармашылығымен байланысты бейнелеу өнері адамдардың тәрбиесіне күшті ықпал етеді.

М.Горький, Н.А.Островский, А.А.Фадеев, М.А.Шолохов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, т.б. еңбектеріндегі адам баласының бақыты және бостандығы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды ұлы ерлікке рухтандырады.

Сонымен өнер мен әдебиет шындықты игерудің және танудың құралы. Өнер мен әдебиет адам дамуының және рухани өсуінің басты шарттарының бірі болып табылады.

Әдемілікті сезуде, эстетикалық көзқарастарды қалыптастыруда зор роль атқарады. Табиғат адамды қуанышқа бөлейді, сезімін дамытады, эстетикалық түсінігін байытады. Адам табиғатты бақылаушы ғана емес, ол тұтынушы, сұлулықты жасаушы шығармашылық қызметкер. Сондықтан өзінің күшін, қабілетін адамдар бақыты үшін табиғатқа өзгеріс жасауға жұмсауы керек.

Мектеп оқушыларының эстетикалық түсініктері, олардың еңбекке әсемдік тұрғысынан қатынасы, өзіндік белсенді іс-әрекетімен байланысты екенін көрсетеді. Мәселен өзі шешу мүмкіндігі болғанда ғана оның әрі мінез-құлықтық, әрі әсемдік көңіл-күйі жай табады, тояттайды.

Жемісті еңбектен қанағаттануы, көңілдің жай табуы, эстетикалық сезімі бала үшін көп жағдайда бір нәрсе.

Оқушылардың оқу еңбегіне талғампаздық қатынасын дамыту, оны оқудың қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін балалардың өзіндік белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру, көркемдік ләззат және құлықтық әсер алуды қамтамасыз ететін еңбектің нәтижесіне жетуіне көмектесу қажет.

1.2. Халық педагогикасын насихаттау және дамыту ерекшеліктері.

Қазақстан Республикасының 1993 жылы қабылдаған білім беру туралы Заңында: - «қазақ халқының мәдениеті мен дәстүр-салтын оқып-үйрену үшін жағдайлар жасау», деп көрсетілген.

Заңда халық педагогикасы сөз етеліп отыр. Сондықтан оны ғылыми негізде пайдалану және даму жолдарын іздестіру – көкейкесті мәселелердің бірі.

Осы бағытта нәтижелі жұмыстар істеп жатқан ғаылымдарды, мектептерді Республикалық баспалардан шыққан ғылыми-әдістемелік еңбектерден, журнал және газет беттерінен байқауға болады. бұл мәселелер жөнінде осы тарауда кейбір ғалымдардың аттары да аталған еді. Енді, бірсыпыра қазақ мектептерін де атап кеткен жөн. Олар: Алматының экспериментальды мектеп-интернаты, Атырау қаласындағы №11, 13, 19, 21, 23 мектептер, Алматы облысы, Нарынқол ауданындағы Энгельс атындағы мектеп, т.б.

Халық педагогикасын жаппай оқу орындарында, мектептен тыс тәрбие мекемелерінде қолдану үшін әрбір педагогикалық ұжым озат мектептің іс-тәжірибесімен жан-жақты танысады, тәжірибенің мәніне жете түсініп өз мектебінде насихаттайды, оны бірте-бірте саналы түрде меңгеріп, оқу-тәрбие жұмысының процесіне енгізеді. Осыған байланысты озат тәжірибені пайдаланудың ғылыми-әдістемелік нұсқауы жасалады және арнайы бағдарлама дайындалады.

Біз бір-екі мектептің тәжірибесін қысқаша үлгі ретінде ұсынбақшымыз.

Нарынқол ауданы Энгельс атындағы орта мектептің педагогикалық ұжымы 1987 жылдан бастап тәжірибелі мұғалім Ж.Өтеевтің басқаруымен аталмыш мектепте халық педагогикасына ерешке көңіл бөлініп, оқу тәрбие жұмысы жаңа бағытқа бет бұрған. Бұл мектепте «Жаңарту» өнер отауының бағдарламасы жасалып, онда қазақ халқының әр түрлі өнерлерін еске түсіру, насихаттау және оқып-үйренудің тақырыптары көрсетілген.

Мектепте ұйымдастырылған «Алтын көмбе» университетінің жалпы оқу жүйесінде халықтың салт-санасын, әдет-ғұрпын насихаттау үшін ұстаздармен, тәрбиешілермен, сынып жетекшілерімен, ата-аналармен, оқушылармен және жұртшылықпен істелетін жұмыстардың түрлері жоспарланған. Халық педагогикасының салт-дәстүр ережелері жасалып, бағыттары көрсетілген.

1. 
   Ұлттық салт-дәстүр мен сананы қалыптастырудағы жас ұрпақ ережесі.
   
2. 
   Сынып жетекшілерінің семинар-кеңестерін өткізудің үлгі жоспары.
   
3. 
   Ұлттық салт-дәстүрді қалыптастырудағы ер-азамат ережесі.
   
4. 
   әйел азаматтардың ұлттық салт-дәстүрді қалыптастыру ережесі.
   
5. 
   Халық педагогикасын оқып-үйрену бағыттары т.б.
   

Энгельс атындағы мектептің тәжірибесі әдістемелік ұсынба түрінде жазылған.